کوه همواره بهعنوان یک نماد استوار و محکم در ذهن تمام موجودات جهان ثبت شده. این پناهگاه استوار از دل خود آبهای شیرین اکثر مناطق جهان را تأمین میکند. همچنین زیستگاهی برای انواع گونههای گیاهی و همچنین گونههای مختلف جانوری بهشمار میرود. باتوجهبه اینموارد میبینیم که استوارترین نماد در جهان کوه است. وقتی سازمان ملل متحد اینروز را بهعنوان روز جهانی کوهستان و کوهنوردی نامگذاری کرد، نمادی هم برای آن درنظر گرفتند. این نماد از سه مثلث متساویالاضلاع تشکیل شده است. هرکدام از این سه مثلث، نمادی از فرایند و نقشهاییست که کوه در زندگی ما دارد. اگر بخواهیم بهاختصار هرکدام را شرح دهیم: اولین مثلث از سمت راست که علامتی سبزرنگ دارد، نشانی از سرسبزی و محصولاتی که در دامنه کوهها رشد میکند را همراه خود دارد. دومین مثلث، یک دایره نارنجی در دل خود دارد که این نشان میدهد که در دل کوه گنجهایی بهصورت منابع طبیعی نهفته است؛ و ما شاهد هستیم که منابع زیادی را میتوانیم از دل کوههای بیرون بیاوریم. در آخر، به نوک قله کوه که میرسیم؛ جاییکه رسیدن به آن باعث فتح قله کوه میشود. یک الماس آبیرنگ در بالای این کوه قرار دارد که این بهمعنای حفظ دمای محیط زیست و همینطور حفظ دمای زمین است. کوهنوردی در سطح عادی و معمولیِ خود، از جمله ورزشهای کمهزینهایست که تمام گروههای سنی را بهسمت خود جذب میکند. زمانیکه شما پا در این طبیعت میگذارید، بیاختیار حالتان خوب میشود و اعتمادبهنفس شما افزایش مییابد. اینها همه بهدلیل انرژی مثبتیست که در دل کوه وجود دارد. کوهنوردی، یک ویژگی را در افرادیکه خیلی عجول هستند و صبر چندانی ندارند، افزایش میدهد: این ویژگی، افزایش تحمل است! هنگامیکه شما قصد کوهنوردی میکنید، وقتی تا نصفههای کوه بالا میروید، کمی خسته میشوید؛ اما ادامه مسیر به شما نوید اینرا میدهید که تا رسیدن به قله، فاصله کمی مانده است؛ بنابراین، عزم خود را جزم میکنید و مسیرتان را ادامه میدهید. البته این بهمعنای آننیستکه کوهنوردی الزاماً فتح قله است؛ همینکه شما پا به مناطق کوهستانی بگذارید و فرصت پیادهروی در دامنههای کوه را بهخود بدهید، باعث میشود اندام شما از حالت بهاصطلاح کرختی خارج شود و انرژی ازدسترفته خودش را بازسازی کند. کوهنوردی از جمله ورزشهای مفید برای بدن است که درطول عمر انسان نقش بسزایی دارد. ورزش کوهنوردی جزو رشتههای پرطرفدار مردم دنیاست.
کوهنوردی چیست؟
خیلی از مردم تصورشان ایناستکه کوهنوردی پوشیدن یکجفت کفش و لباس مناسب و رفتن به ارتفاع و گرفتن یک عکس یادگاریست. این تصور کاملاً غلط است. میتوان گفت که قدمگذاشتن با عشق بر روی میخهای استوار زمین و لذتبردن تمام زیباییهای آن، یک تفسیر زیبا دررابطهبا این ورزش است. دستوپنجهنرمکردن با سختیهای موجود در راه برای صعود به یک قله؛ درصورتیکه با برنامه و کاملاً اصولی باشد. کوهنوردی، ورزشیست که اصول و قوانین مخصوصبهخود را دارد و هرکسی نمیتواند برای آن قانون وضع کند.
کوهنورد کیست؟
کوهنورد، فرد یا تعدادی از افراد هستند که طی سالهایی آموزش اصولی و کامل دررابطهبا شیوه درست کوهنوردی دیدهاند؛ اینافراد میدانند چه نوع لباسی و کفشی برای کوهنوردی مناسب است؛ و اگر قصد صعود به قلهای را دارند، باید چه لوازم کوهنوردی را با خود همراه ببرند. کوهنوردان هیچموقع برای رفتن به یک ارتفاع بهصورت متمادی و بیوقفه بهسمت قله حرکت نمیکنند. آنها طبق استاندارد کوهنوردی میدانند که چهمقدار باید مسیر را بپیماید و چهمقدار استراحت کنند. خصوصیات افراد کوهنورد مانند دستهای از انسانها که بهدنبال گرفتن عکس یادگاری یا بهدنبال پاسخی برای احساس کنجکاویشان است، نیست. آنها کوهنوردی را برای سلامتی جسم و لذتبردن از طبیعت خداوندی انتخاب کردهاند. یک فرد کوهنورد، عموماً عاشق طبیعت و زیباییهای آن در هر فصل است. یکی از ویژگیهای افراد کوهنورد، صبوربودن آنهاست. درواقع، کوهنوردی باعث میشود این صفت خوب و زیبا در افراد تقویت پیدا کند و نتیجه آن، آرامش روح و جسم را درپی خواهد داشت. کوهنورد باید ازلحاظ آمادگی جسمی، ذهنی و روحی در شرایط خوبی باشد تا هنگام رفتن به ارتفاعات، دچار مشکل نشود.
هدف از کوهنوردی چیست؟
انجام اینرشته ورزشی برای هر فرد اهداف متفاوتی دارد. ورزش کوهنوردی همانطورکه در بالا بیان شد، اصلیترین هدفش سلامت جسم و روح انسان است. وجود اکسیژن زیاد و رهاشدن از شهر پر از دود و آلودگی، تنفس اکسیژن خالص در ریهها کمک بسیارزیادی بهسلامت جسمی افراد میکند. وقتی انسان هوای تمیز را به داخل ریهها میکشد، باعث میشود خون در بدن پاک و تمیز شود. از دیگر اهداف کوهنوردی میتوان به لذتبردن از مناظر زیبا که هدیه خداوند است، نام برد. کوهنوردی به ما میآموزد چگونه کار جمعی را انجام بدهیم و همگی برای یک هدف تلاش کنیم.
فرق بین کوهنوردی و طبیعتگردی
طبیعتگردی، پیادهروی در یک مسیر مشخص است که بسته به نوع شرایط منطقه، سختیهای متفاوتی دارد و در طبیعت انجام میگیرد. عموماً طبیعتگردی برای لذتبردن از زیباییهای سرسبز خداوندی مانند علوفههای مختلف، جنگل، درخت، رودخانه و ... است. طبیعتگردان معمولاً ابزار سفر موردنیازی با خود بههمراه میبرند که متناسب با شرایط همان طبیعت است. ورزش کوهنوردی، برای صعود به قله بهصورت اختصاصی انجام میگیرد. تمام افراد یک جامعه نمیتوانند مانند کوهنوردان حرفهای قصد فتح قله را داشته باشند؛ مگراینکه آموزشهای لازم را دیده باشند. دراینورزش، بههمراهداشتن لوازم کوهنوردی مناسب بسیارمهم است. ابزار و لوازم کوهنوردی هردو باید همراه یک کوهنورد حرفهای قرار بگیرد. یک کوهنورد بدون داشتن تجهیزات مناسب نمیتواند به ارتفاعات بالاتر صعود کند. همراهداشتن اجاق کوهنوردی برای اینافراد بسیارمهم است؛ زیرا اینوسیله وزن سبک و ابعاد کوچکی دارد و بهراحتی غذا را میتوان روی آن گرم کرد. یادتان باشد: کوهنوردی از طبیعتگردی بسیارسختتر بوده و نیاز به تجربه و آموزش کافی دارد. همچنین زمان ورزش برای صعود به قله نسبت به طبیعتگردی بیشتر است. برای انجام این ورزش عموماً افراد در شروع آموزش از کوههای ساده با شیب کم شروع میکنند و بهتدریج توانایی بدن خود را افزایش میدهند؛ ولی در طبیعتگردی عموماً چون درجه سختیهای پائینتری نسبت به ورزش کوهنوردی دارد، نیازی به آموزشهای خاصی ندارد و فقط نکات لازم در سفر را باید بدانند. سطوح مختلف درجهبندی در فعالیتهای طبیعتگردی و کوهنوردی وجود دارد که در اینجا نمونهای از سیستم «دسیمال یوسمیت» را که دررابطهبا اینمورد در پنج سطح تقسیمبندی کرده است، برایتان شرح میدهیم:
سطح یک: پیادهروی با آسیبدیدن بسیارکم.
سطح دو: طبیعتگردی ساده که درایننوع طبیعتگردی، امکان استفاده از دست بهصورت گامبهگام و احتمال خطرات کوچکی نیز وجود دارد.
سطح سه: طبیعتگردی در مسیرهای سخت؛ درایننوع طبیعتگردی میتوان از طناب برای حرکت در ادامه مسیر استفاده کرد؛ ولی عموماً لازم نیست.
سطح چهار: نوعی از کوهنوردی که در آن، اغلب از طناب استفاده میشود و طبیعتهای بکر را میتوان پیدا کرد.
سطح پنج: کوهنوردیِ فنی که از تجهیزات تخصصی برای بالابردن سطح ایمنی استفاده میشود.
آیا کوهنوردی برای قلب ضرر دارد؟
کوهنوردی جزو ورزشهای خطرناک بهحساب میآید. همانطورکه قبلاً اشاره کردیم؛ افراد کوهنورد باید از سلامت جسم و آمادگی روحی بالایی برخوردار باشند. بدن انسان در ارتفاعات بالای ۱۵۰۰متر واکنشهای متفاوتی از خود بروز میدهد. از جمله این واکنشها میتوان به ضربان قلب بالا، استرس، کمبود مایعات در بدن، تخلیه گلیکوژن بدن، کمشدن توانایی فردی و عضلات نام برد. ورزشکردن در ارتفاعات، سختتر از ورزشکردن در سطح دریاست؛ بههمیندلیل، کوهنوردی نیاز به توانایی استقامت و قدرت بالایی دارد. صعود به ارتفاع بالاتر از ۳۰۰۰متر باعث ایجاد مشکلات فیزیولوژیک زیادی میشود. علت آن، کاهش فشار اکسیژن هوا در ارتفاع است. عموماً درچنینشرایطی بهدلیل کاهش اکسیژن موجود در عروق، افراد دچار هوازدگی یا AMS میشوند. کوهزدگی یا AMS باعث کمبود نفس، سردرد، بیخوابی، خستگی غیرعادی و سرگیجه میشود. اینمورد باعث کمشدن کارآیی کنترل عصبی و عضلانی میشود و شرایط بسیارخطرناکی؛ ازجمله تورم ششها و مغز را درپی خواهد داشت. فرد کوهزده را باید سریعاً درمان کرد تا از آسیبهای طولانیمدت جلوگیری شود. دراینشرایط، افرادیکه مشکلات قلبی دارند، نباید به ارتفاعات بالاتر بروند. خطر گرفتگی عروق و ایست قلبی درایندسته از افراد بالاست؛ لذا از رفتن به ارتفاعات بالاتر باید خودداری کرد. کوهنوردی اگر اصولی باشد و از ارتفاعات کم شروع شود، باعث بازشدن حجم ششها و درنتیجه دریافت اکسیژن زیادتر به قلب میشود؛ پس اینافراد زمانیکه به ارتفاعات میروند، فشار هوا تأثیری بر روی قلب و میزان تنفس آنها بهصورت جدی و خطرناک ندارد.
لباس مناسب کوهنوردی
لباس، از مهمترین فاکتورهای ملزومات کوهنوردی شمرده میشود؛ اما نکتهای که قابلبحث است ایناستکه چه نوع لباسی در چه فصلی برای ما مناسب است؟ لایهای لباسپوشیدن در ورزش کوهنوردی بسیارمهم است. بهترین شیوه برای لباسپوشیدن در زمستان، سه یا چهارلایه است. اولین لایه برای پوشش مناسب در فصل زمستان جهت کوهنوردی استفاده از لباسهای تقریباً جذب و خشک و گرم است که با پوست تماس مستقیم دارند. جنس این لایه از لباسها از پنبه و پلیاستر باشد، بهتر است و حرکت را برایتان آسان میکند. لایه دوم، جزو لباسهاییست که شما را باید در فصل زمستان گرم نگه دارد. از گزینههای خوب و مناسب برای پوشش لباسهای میانی در کوهنوردی، استفاده از سویشرتهای سبک است. معمولاً جنس ایننوع سویشرتها از پلیاستر و پشم سبک است. یادتان باشد ایندسته از محصولات تا وقتی خیس نشده باشند، شما را گرم نگه میدارند. لایه سوم در لباس کوهنوردی، نقش محافظتی برای شما ایفا میکند. ایندسته از لباسها باید شما را در برابر باد، برف، باران و ... حفظ کند. چکمهها یا کفشهای حرفهای، جزو این لایه از پوششهای کوهنوردی هستند و در فصل سرد سال بسیار پراهمیت هستند. لباسهای بادگیر عموماً ضدآب، سبک و عایق هستند که در کوهنوردی مناسب هستند. لباسهای مناسب در بهار و تابستان باید خنک و سبک باشند. مهمترین پوشش دراینفصل، استفاده از کلاه و عینک آفتابی جهت درامانماندن از گرما و نور زیاد خورشید است.
ابزار و لوازم کوهنوردی
ابزار و لوازم کوهنوردی برای کوهنوردان حرفهای بسیارمهم است. ایندسته از لوازم باید از کیفیت مطلوبی برخوردار باشند. استفاده از کلاه، کارابینهای فولادی و آلومینیومی، طنابهای محکم و باکیفیت، باطومهای کوهنوردی، کفشهای میخدار برای شرایط خاص و ... جزو ایندسته از ابزار کوهنوردی شمرده میشوند. از لوازم کوهنوردی که در شرایط مختلف بهعنوان ابزار سفر نیز میتوان از آن استفاده کرد، میتوان به اجاقگاز مسافرتی، چراغ اضطراری، چراغقوه پلیسی، لیزر برد بلند، فانوس شارژی، ظرف غذای مسافرتی و چادر مسافرتی و ... اشاره کرد.
تغذیه در کوهنوردی
مطمئن شوید که غذا و آب کافی با خود همراه دارید. کلاً هرچه ارتفاع پیمایش بیشتر میشود، باید از خوراکیهایی که نیاز به آب و اکسیژن کمتری دارند، استفاده کرد تا بهاینترتیب از بروز مشکلات گوارشی جلوگیری شود. خوراکیهای سنگینتر برای جلوگیری از ضعف بدنی هنگام فرود مصرف شوند. هنگام کوهنوردی حتماً مواد دارای کربوهیدرات مانند نان و سیبزمینی مصرف کنید؛ چراکه کربوهیدراتها بهسرعت هضم شده و سوخت لازم برای ادامه فعالیت را بهخوبی دراختیار کوهنورد قرار میدهند. آزادکردن انرژی از چربیها در بدن، به اکسیژن و آب زیادی نیاز دارد؛ بنابراین، در ارتفاعات بالا از مواد غذایی چرب استفاده نکرده و فواصل زمانی تغذیهتان را طوری تنظیم کنید که بدن از ذخیره چربیهایش بیشازاندازه استفاده نکند. درطول مسیر، آب بهمقدار کافی بنوشید تا دچار سرگیجه و ضعف ناشی از دیهیدراتهشدن نشوید. اگر در مسیرهای دور از منابع آبی کوهپیمایی میکنید، حتماً بیش از مقدار موردنیاز برای مصرف یکروز با خودتان آب همراه ببرید.
بررسی وضعیت آبوهوایی
پیشازآنکه دل به دریا بزنید! حتماً وضعیت آبوهوا را چک کنید. رفتن بهسوی قله را همیشه میتوان بهتعویق انداخت؛ بهویژهاینکه وقتی در هوای مناسب و مطبوعتان کوهنوردی میکنید، هم احتمال موفقیت در دستیابی به ارتفاعات بالا بیشتر است و هم مسلماً لذت بیشتری از بودن در کوهستان خواهید برد. حتی خیلیها توصیه میکنند به پیشبینی روز قبل نیز اکتفا نکرده و درصورتامکان، هنگام پیمایش نیز وضعیت آبوهوا را چک کنید تا درصورتلزوم وقت و انرژی کافی برای عقبنشینی داشته باشید.
لوازم اورژانس و ضروری
در کوهنوردی، بسیاری از حوادث و صدمات بهایندلیل اتفاق میافتد که کوهنوردان، قدرت نیروهای طبیعی در کوه را دستکم میگیرند یا بیشازاندازه به قوای خویش اطمینان داشته و جانب احتیاط را رعایت نمیکنند. اینگونه آسیبدیدگیها که عمده رخهای ناگوار در کوه را تشکیل میدهند، کاملاً قابلپیشگیری هستند. همیشه و بهویژه در مناطق بکرتر، کمکهای اولیه و وسایل ضروری اضافه همراه ببرید. شاید بهنظرتان نیاید؛ اما گاهی داشتن یکجفت دستکش اضافه میتواند جانتان را نجات بدهد. اگر در برنامههای پرمخاطره شرکت میکنید، میتوانید پناهگاههای انفرادی سبک و کمجا را با خود همراه ببرید.