زنان سرپرست خانوار اصفهانی و مشکلات مضاعف کرونایی
شیوع ناگهانی ویروس کرونا از اواخر سال گذشته تاکنون علاوه‌بر ساختار اقتصادی، بخش‌های مختلف اجتماع از‌جمله اقشار آسیب‌پذیر همانند زنان سرپرست خانوار را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده؛ به‌طوری‌که نیاز است مسئولان امر برای تأمین نیازهای معیشتی آنان تدابیر ویژه‌ای اتخاذ کنند. به‌گزارش ایرنا؛ بر‌اساس دستورالعمل سازمان‌های حمایتی، زنان سرپرست خانوار شامل زنان بیوه، مطلقه، زنان خودسرپرست (زنان سالمند تنها)، دختران خودسرپرست (دختران بی‌سرپرستی که هرگز ازدواج نکرده‌اند) و زنانی‌ست که همسران آنها معتاد، زندانی، بیکار، مهاجر، مشغول خدمت در نظام وظیفه یا از کار افتاده هستند.
زنانی که در پی درگیری با مشکلات مالی و روحی در چند‌سال‌اخیر توانستند با کسب‌و‌کارهای خانگی خود را توانمند کنند و تکیه‌گاه محکمی برای بنیان زندگی خود و فرزندانشان شوند اکنون در شرایط کرونایی با مشکلات متعدد دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. هرچند کرونا برای همه اقشار جامعه به‌نوعی، چالش‌های متعددی ایجاد کرد؛ اما این مشکلات برای زنان سرپرست خانوار ملموس‌تر و محسوس‌تر است که به تأکید کارشناسان امر نیاز رسیدگی ویژه هستند. در‌این‌راستا با‌توجه‌به‌اینکه کرونا با خود تورم و مشکلات اقتصادی بسیاری به‌دنبال آورد، این فشار برای زنان سرپرست خانوار در کلان‌شهرهای کشور از‌جمله اصفهان بسیار مضاعف شده است. بنا‌به اعلام دفتر امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، در زمان حاضر بیش از سه‌میلیون زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد و آمارهای به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که طی ۱۰سال‌گذشته تعداد خانواده‌های دارای سرپرست زن نسبت به مردان ۵۸درصد افزایش داشته که بیشترین دلیل آن طلاق بوده است، ضمن آنکه برخی تغییرات اجتماعی از‌جمله میل به تجرد نیز باعث افزایش این دسته از زنان شده است. هم‌‌اکنون در استان حدود ۲۰۰هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد که از‌این‌تعداد حدود ۷۰هزار‌نفر زیرپوشش نهادهای حمایتی همانند بهزیستی و کمیته امداد قرار دارند. بسیاری از زنان سرپرست خانوار در استان اصفهان به مشاغلی از جمله تولید مواد غذایی، شیرینی، ترشی، صنایع بسته‌بندی، قالی‌بافی و خیاطی مشغول هستند که مشکلات‌شان از زمان شیوع ویروس کرونا در جامعه بیشتر شده است. یک زن سرپرست خانوار در اصفهان که به‌دلیل زندانی‌بودن همسرش سه‌سال است که بار مالی و معیشتی زندگی را بر دوش می‌کشد، گفت: «تا پیش از پدیدار‌شدن ویروس خانمان‌برانداز کرونا با اخذ مقدار کمی وام در حد دو‌میلیون‌تومان از بازار عمده‌فروشی اصفهان پوشاک می‌خریدم و در بازارهای محلی می‌فروختم». زهرا نیککار اظهار داشت: «تازه روال زندگی من و دو دخترم به‌دلیل یافتن مشتری‌ها بسیار داشت عادی می‌شد که آوار کرونا بر سرمان فرو ریخت و همه درآمدمان را حذف کرده است». وی که در‌این‌مدت برای تأمین هزینه زندگی از بستگان و نزدیکان و همچنین خیرین کمک گرفته است، گفت: «محدودیت‌های کرونا باعث تعطیلی‌های بسیار بازار عمده‌فروشی و جمع‌کردن بازارهای محلی شد و این مسئله از لحاظ روحی و جسمی مرا تحت‌تأثیر قرار داده است». سمیه عزیزی که سرپرستی سه فرزند را پس از فوت همسر جوانش بر عهده دارد، افزود: «مدت دوسالی بود که در این شرکت خدماتی کار می‌کردم و درآمدم بد نبود؛ زیرا در بسیاری از موارد افرادی که برای آنها کار می‌کردم، علاوه بر هزینه نقدی مقداری کالا و اجناس خوراکی و پوشاک برای فرزندانم می‌دادند». به‌گفته وی از اسفند‌ماه سال گذشته که نگرانی و بی‌اعتمادی از بابت نگرانی ابتلا به ویروس کرونا در بین مردم رواج یافت تماس‌های این شرکت از بابت تقاضا برای تمیزکاری بسیار کاهش یافت و افرادی همانند من از کار بیکار شدیم. این زن سرپرست خانواده زیر پوشش بهزیستی، تصریح کرد: «در‌این‌مدت فقط منابع مالی گذران زندگی من مستمری اندک بهزیستی در کنار یارانه و کمک معیشت‌های ناچیز دولتی‌ست». وی تقاضا کرد که با‌توجه‌به نامعلوم‌بودن زمان شیوع ویروس کرونا، مسؤولان چاره‌ای اساسی برای زنان سرپرست خانوار در مشاغلی که به‌نوعی غیرفعال شده‌اند، بکنند تا در شرایط کرونایی بتوانند به زندگی‌شان ادامه دهند.
مشکلات روحی و جسمی پیامد کرونا برای زنان سرپرست خانوار
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان در‌این‌باره گفت: «کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن به‌دلیل تحت‌تأثیر قراردادن مشاغل خانگی و خدماتی، مشکلات متعدد روحی و جسمی برای زنان سرپرست خانوار ایجاد کرده است». مرتضی پدریان افزود: «بسیاری از این زنان به آن دلیل که در این شرایط کرونایی که درآمد آنها به شدت کاهش یافته است و به‌نوعی قادر به تأمین نیازهای مادی خانواده نیستند، دچار تنش‌های شدید روحی، افسردگی، اضطراب و ناامیدی قرار گرفتند». وی با‌بیان‌اینکه زنان سرپرست خانوار یکی از آسیب‌پذیر‌ترین اقشار در دوره کرونا هستند، گفت: «نهادهای مربوط به‌دلیل مسائل اقتصادی قادر به جبران کامل مشکلات این‌دسته از مددجویان آسیب‌پذیر نبوده یا خیلی کم بوده و نتوانسته نیازهای اولیه این خانواده‌ها را برآورده کنند». این پژوهشگر اجتماعی افزود: «در چنین شرایطی بخشی از این زنان ممکن است به سمت رفتارهای پرخطر گرایش پیدا کنند که این رفتارها به‌دنبال خود یک‌سری آسیب‌های سنگین در حوزه مسائل اجتماعی به بار می‌آورد». وی ادامه داد: «به‌دلیل‌اینکه معیشت زنان سرپرست خانوار به‌دلیل مسئولیت تأمین معاش خانواده دچار مشکل می‌شود، روی آوردن حتی تعداد خیلی اندکی از آنها به رفتارهای پرخطر می‌تواند جامعه را دچار مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی کند و تبعات جبران‌ناپذیری بر جا گذارد».
زنان سرپرست خانوار نیازمند حمایت
پدریان با‌اشاره‌به وجود دو نوع ساختار حمایتی مؤثر، تصریح کرد: «یکی حمایت‌های مردمی شامل سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها و دیگری حمایت‌های دولتی است که باید از زنان سرپرست خانوار صورت گیرد». وی اضافه کرد: «در‌این‌راستا با‌توجه‌به‌اینکه درآمد مردم دچار مشکل، تورم و بحران اقتصادی شده است، سازمان‌های مردم نهاد برای دریافت کمک‌های مردمی با مشکل مواجه شدند». این جامعه‌شناس افزود: «از سویی ساختار حاکمیتی هم به‌دلیل مسائل و مشکلات مالی که به‌شدت درگیر آن است، توانایی حمایت مالی کامل از این دسته اقشار آسیب‌پذیر جامعه را ندارد». وی خاطرنشان کرد: در مجموع با‌توجه‌به کاهش میزان کمک‌های مالی از‌طریق سازمان‌های مردمی و ساختار حاکمیتی و از‌سویی مشکلات مالی زنان سرپرست‌خانوار در حوزه تولید و فروش محصولات خانگی یا عرضه خدماتی خود از سه جهت منابع درآمدی آنها تحت تأثیر قرار گرفته و کاهش یافته است».
ضرورت توانمندسازی زنان سرپرست خانوار
این پژوهشگر اجتماعی با‌اشاره‌به تأثیر وجود یک جامعه توانمند برای رویارویی با آسیب‌های اجتماعی، گفت: «باید بحث توانمندسازی را در فرآیند جامعه پذیری از کودکی شروع کرد. باید با آموزش مهارت‌های مختلف به فرزندان خود به‌ویژه دختران، آنها را برای مقابله با آسیب‌های احتمالی در دوران بزرگسالی آماده کرد». معاون امور اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان گفت: «شیوع ویروس کرونا علاوه‌بر‌اینکه زندگی تمامی افراد جامعه را با مشکل مواجه کرد، در‌این‌میان اقشار آسیب‌پذیر به‌ویژه زنان سرپرست خانوار را بیش از همه تحت‌تأثیر قرار داد». مجتبی ناجی افزود: «به‌ویژه آن زنانی که در عرصه مشاغل خانگی یا تولید مواد غذایی و صنایع دستی کار می‌کردند؛ تولید می‌کردند؛ به‌خاطر پروتکل‌های بهداشتی هم هزینه‌های تمام شده آنها افزایش یافت و هم میزان مشتریان آنها در امر بازاریابی با کاهش مواجه شد». وی اظهار داشت: «سازمان بهزیستی به‌هر‌حال خدمات حمایتی شامل پرداخت مستمری ماهانه بر‌اساس تعداد نفرات تحت‌تکفل از ۶۵هزار‌تومان برای یک‌نفر تا بالغ بر ۴۰۰هزار‌تومان برای یک خانواده پنج‌نفره را به این اقشار ارائه می‌دهد». ناجی همچنین به کمک یک‌میلیارد و ۱۵۰میلیونی بنیاد مستضعفان و ۵۰۰میلیون‌تومانی بنیاد برکت به تمامی مددجویان زیرپوشش بهزیستی در چند‌ماه‌اخیر اشاره کرد و گفت: «از‌این‌میزان، ۵۰درصد کمک‌ها به زنان سرپرست خانوار اختصاص یافت».
حمایت اجتماعی حافظ اقشار ضعیف در برابر فشارهای روانی
این استاد روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با‌اشاره‌به تأثیر حمایت‌های اجتماعی از اقشار آسیب‌پذیر و ضعیف جامعه، گفت: «این حمایت‌ها یکی از عوامل محافظت‌کننده در مقابل فشار روانی، استرس و تنشی‌ست که در‌این‌مدت به‌واسطه کرونا به این افراد وارد شده است». وی افزود: «به‌دلیل وارد‌شدن این فشارهای روحی و روانی، سیستم ایمنی و دفاعی بدن تضعیف شود و فرد مستعد بیمارهای جسمی و روانی شود». وی توزیع بسته‌های غذا بین این اقشار را که در برخی موارد توسط برخی نظریه‌پردازان مورد انتقاد قرار می‌گیرد را دارای پیام روانی خیلی مثبت روحی و روانی به نسبت اقتصاد و تغذیه دانست و افزود: «این اقدامات هرچند کوچک این خاصیت را دارد که وقتی فرد می‌بینید که بسته غذایی در منزل به او داده می‌شود پس او دیده شده و فراموش نشده است».
۲۰۰هزار زن سرپرست خانوار در اصفهان
معاون امور اجتماعی اداره‌کل بهزیستی اصفهان، توجه به زنان سرپرست خانوار در فامیل، همسایه و محلات را ضروری دانست و گفت: «رفع نیازهای مادی این افراد می‌تواند روحیه آنها را از بعد عاطفی تقویت کند و نشاط و شادابی را در آنها به منظور انگیره بیشتر برای کار و تلاش ایجاد کند». وی این دسته اقدامات حمایتی را موجب بازدارندگی زنان سرپرست خانوار به‌عنوان اقشار آسیب‌پذیر جامعه از استیصال و افسردگی و عوارض اجتماعی، روحی و روانی کرونا دانست. ناجی یادآور شد: «اکنون در استان حدود ۲۰۰هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد که با توجه به اینکه تمامی آنها نیازمند حمایت نیستند حدود ۷۰هزار‌نفر زیرپوشش نهادهای حمایتی همانند بهزیستی و کمیته امداد قرار دارند».