«شهرک تخصصی سیر»؛ پیوند سیر و صنعت همدان

همدان، با تولید سالانه حدود 40‌هزار‌تن‌، قطب تولید سیر کشور است و کیفیت این دردانه‌های سفید تا‌جایی‌ست‌که موجب شده سیر این استان در جهان نیز مشهور شود. معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی همدان می‌گوید: «امسال حدود دوهزارو 800 هکتار از اراضی استان زیر کشت سیر است که بیش از 40‌هزار‌تن سیر در همدان برداشت شد». محمد شهرام پرورش با‌بیان‌اینکه سیر محصول پایدار استان است، ادامه می‌دهد: «سال گذشته، دوهزار و117‌هکتار سطح زیر کشت سیر بوده است. در استان همدان 12‌هزار‌نفر مستقیم و غیر‌مستقیم به تولید سیر مشغولند که با راه‌اندازی واحدهای فراوری و بسته‌بندی به چندین‌برابر افزایش می‌یابد». از‌سوی‌دیگر؛ خواص بی‌شمار سیر همدان موجب شده که امسال، کشور سوئد نیز برای نخستین‌بار خواستار خرید سیر استان باشد. حکما معتقدند که خوردن سیر، مجاری تنفس و خون را پاک می‌کند و با این کار از شدت تنگی‌نفس کاسته و گاهی موجب درمان آن می‌شود. سیر، پوست بدن را خوش‌رنگ و گونه را سرخ و همچنین روده‌ها را از عفونت‌ها پاک می‌کند‌. به‌خاطر وجود ماده «آلسینک» در سیر است که اثرگذاری و خواص این محصول افزایش یافته است. احمد سوزنچی از کاشناسان طب سنتی با‌بیان‌اینکه درصد ماده آلسین سیر همدان بیشتر از سایر نقاط جهان است، می‌گوید: «سیرهای 23 کشور جهان مورد بررسی قرار گرفت که مشخص شد سیر همدان 86‌درصد، سیر شمال 11‌درصد‌، سیر چین 23‌درصد و سیر ایتالیا 31‌درصد این ماده را دارد». به‌همین جهت اهمیت سیر همدان و پرداختن به مشکلات و چالش‌های کشالورزان این منطقه بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد. درهمین‌راستا؛ راه‌اندازی «شهرک تخصصی سیر» همان رویای شیرین و دیرینه سیرکاران همدانی‌ست که اگر رنگ واقعیت بگیرد، جای هیچ گله‌و‌شکوه‌ای از کم‌و‌کاستی صنایع فرآوری و بسته‌بندی تا اصلاح ژنتیکی و بازاریابی و فروش این محصول بی‌رقیب باقی نمی‌ماند؛ محصولی که پیوند با صنعت را برای دردهایش تجویز می‌کنند. بوی عاقبت‌به‌خیری به مشام سیر همدان می‌رسد؛ محصولی که رایحه تند شامه آزارش نه تنها در شهرهای ایران بلکه در بازارهای بین‌المللی هم شناخته شده است. محصولی که در کیفیت عصاره و ماده مؤثره در جهان بی‌رقیب بوده و گواه این ادعا نتایج آزمایش‌های متعدد دانشمندان خارجی است. با همه این شهرت و خوش نامی اما دل سیرکاران همدانی مدام مثل سیر و سرکه می‌جوشد؛ از نبود اصلاح ژنتیک، کشت و برداشت مکانیزه، انبارداری مدرن، فرآوری، بسته بندی، برندسازی، بازاریابی و فروش زنجیره و ده‌ها پیش نیاز و پس نیاز مهمی که باید باشد و نیست. جوشش این کم‌و‌کاستی‌ها از سر و روی مزارع سیر و انبارهای مالامال از خوشه‌های مرواریدی دل هر دردمندی را به درد می‌آورد‌؛ چه رسد به متولیان بخش کشاورزی که خود برای یافتن درمان و درمانگر همیشه پیشرو بوده‌اند. بیشترین سیر تولیدی استان، مربوط به شهرستان همدان با تولید سالانه 21‌هزار‌تن است که در‌این‌بین، روستای سولان به علت قدمت بیش از صد‌ساله‌ای که در کار تولید سیر دارد، از شهرت خوبی برخوردار است. این روستا در الوندکوه غربی قرار دارد؛ آب‌وهوایش کوهستانی‌ست و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن سه‌هزار و۲۳۶‌نفر است. مش یعقوب؛ یکی از سیرکاران این روستا با‌بیان‌اینکه از 15‌سالگی در کار کشت سیر است، می‌گوید: «‌سیر همدان به خاطر کیفیت و عطر و بوی خوبی که دارد بسیار معروف است». او می‌افزاید: «قیمت هر کیلو سیر همدان بین هفت‌هزار‌تومان تا 10‌هزار‌تومان در زمین کشاورزی‌ست و 15‌هزار‌تومان تا 30‌هزار‌تومان نیز در بازار به فروش می‌رسد».

سردخانه‌های اختصاصی برای سیر
«سیر به لحاظ خاصیت منحصر‌به‌فردش قابل‌نگهداری در انبارهای سنتی یا سردخانه‌های محصولات کشاورزی نیست و این میل انحصار‌طلبی موجب شده به فراست احداث سردخانه‌های مخصوص برای سیر باشیم». به‌گزارش ایرنا؛ این جمله از معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهادکشاورزی استان همدان سرآغاز همصحبتی با او درباره چند و چون محصولی راهبردی می‌شود که اسم و رسمش قرن‌هاست با تبحر و مهارت کشاورزان این خطه پیوند خورده است. محمدرضا شهسواری می‌گوید: «مجوز سه واحد نگهدارنده سیر با تکنولوژی خاص به سرمایه‌گذاران استان داده شده و این واحدها در شهرک صنایع غذایی بهاران و شهر مریانج روی هم رفته ۱۰‌هزار‌تن ظرفیت دارند و هر کدام از آنها اکنون به ۳۰ تا ۴۰درصد پیشرفت فیزیکی رسیده‌اند».  اگر کار ساخت و ساز این واحدها با همین شتاب پیش برود، او قول می‌دهد که اوایل سال ۱۴۰۰ سیر همدان صاحب سردخانه اختصاصی شود تا از گزند آفتهای مختلف در امان بماند و فاسد نشود. «علاوه بر سردخانه های یادشده، موافقت اولیه برای ساخت ۱۰واحد صنایع تبدیلی با ظرفیت ۳۳‌هزار و ۳۰۰‌تن صادر کرده ایم که فرآوری سیر به شیوه اسلایس، پودر و سیرسیاه بخشی از برنامه آنهاست و امیدواریم به زودی به مرحله اجرا برسند». شهسواری به فرجام نیکوی محصول سیر بسیار امیدوار است؛ به‌شرطی‌که مجریان طرح‌هایی که به حمایت از این محصول بومی برخاسته‌اند، آستین‌های همت را بالا زده و زودتر دست‌به‌کار شوند. او به پشتوانه وعده پشتیبانی دولت از سرمایه‌گذاران تأکید می‌کند؛ کسانی که استطاعت مالی و فنی برای راه‌اندازی کارخانه فرآوری داشته باشند بی‌تردید مورد حمایت و تشویق قرار گرفته و دست‌شان را به گرمی می‌فشاریم و انجمن‌ها و تشکل‌ها در اولویت حمایت قرار دارند؛ اگر خواهان سر‌و‌سامان‌دادن به اوضاع‌و‌احوال سیر و سیرکاران باشند.

قطب سیر کشور بی‌نصیب از صنعت
دوهزار‌نفر عضو انجمن سیرکاران همدان هستند و انتظار همیاری از آنها گویا انتظار معقولی‌ست؛ به‌گفته رئیس این تشکل تعداد فعالان در عرصه سیر را بیش‌از‌این ارقام می‌داند؛ آنهایی که بیش از همه چشم امید به سخاوت دستان مسئولان دارند. طبق آمارهای مستند او، امسال ۴۱‌هزار و ۵۳۰‌تن سیر خشک در استان همدان تولید شد که به‌عبارتی ۷۰‌درصد سیر کشور در این خطه حاصلخیز تولید می شود و این پیشتازی «قطب تولید سیر کشور» را به همدان لقب داده است. محمد میرزایی می‌گوید: «در‌حال‌حاضر؛ قریب شش‌هزار‌تن از سیر همدان در ۸۸ واحد شوری و ترشی فعال استان مصرف می‌شود و در حدود دوهزار‌تن در چهار واحد اسلایس و پودر سیر تبدیل می‌شود و مابقی در نبود برند و بسته‌بندی به سبک ۵۰ سال پیش، فله‌ای در میان جعبه و گونی پلاستیکی عرضه می‌شود و بی‌تردید با این شکل و شمایل نه‌تنها مشتری جذب نمی‌کند، بلکه قدرت دافعه هم دارد. رئیس انجمن سیرکاران همدان از نقصان در کارخانجات و صنایع تبدیلی همدان و رشد‌نکردن آنها پا‌به‌پای محصولات کشاورزی گلایه‌مند است؛ نقیصه‌ای که ریشه‌اش را در گذشته‌های دور همدان باید جستجو کرد.

سیر تا پیاز شهرک تخصصی
مظلومیت سیر و سیرکارانی که قول داده‌ام گلایه‌هایشان را به گوش مسئولان برسانم، مرا روبه‌روی فرماندار همدان می‌نشاند که دغدغه دارد، دغدغه‌مندی او اگر مرحم دردهای سیرکاران نباشد؛ اما امیدی که در لابه لای واژه‌هایش سر بر می‌آورد به گشایش در گره مشکلات سیر امیدوارمان می‌کند. محمدعلی محمدی، راه‌اندازی شهرک سیر را به کشاورزان این دیار مژده می‌دهد، این طرح طبق آخرین اطلاعات او به مرحله جانمایی رسیده و مراحل نهایی استعلام‌های اداری را سپری می‌کند. به‌گفته او وسعت ۳۰‌هکتاری شهرک در روستای «انصار الامام» گنجایش کافی برای استقرار واحدها و صنایع مختلف را دارد و همه فعالیتهای مرتبط از انبارداری، بسته بندی و فروش تا تحقیق و پژوهش‌های ژنتیکی سیر، در آینده‌ای نزدیک به این شهرک تخصصی منتقل می‌شود تا همجواران مناطق سیرخیز هم از آزار رایحه تند و تیز سیر آسوده باشند. فرماندار همدان برخورداری از یک شهرک تخصصی را حق مسلم تولیدکنندگان، تجار و بازرگانان این محصول می‌داند که در جهان بی‌همتاست. محمدی از سیب زمینی، سیر، گردو و انگور به عنوان محصولات شاخص همدان یاد می‌کند که سیر در این گروه محصولی راهبردی محسوب می‌شود و قابلیت فرآوری و ارزش افزوده بیشتری دارد.

صنایع تبدیلی در صدر جدول سرمایه‌گذاری
گفته‌های او و ابراز تأسفش از کم‌کاری درباره سیر، اتمام‌حجت معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار با مدیران و رؤسای اداره‌های استان را در ذهنم یادآوری می‌کند که می‌گفت: «انتقاد کشاورزان و رسانه‌ها درباره فرآوری محصولات عمده استان یعنی سیر و سیب زمینی، نقدی درست و منصفانه است». ظاهر پورمجاهد با مروری بر پیشینه درخشان همدان در تولید این دو محصول در کشور از متولیان می‌خواهد مشکلات طرح‌های صنایع تبدیلی را واکاوی کنند تا موانع پیش روی آنها برداشته شده و زودتر وارد چرخه تولید شوند. او توصیه می‌کند که مسئولان مربوطه طرح‌های مطالعاتی در زمینه صنایع تبدیلی را به سرمایه‌گذاران پیشنهاد بدهند تا جبران فاصله های بین سیر و صنعت باشد و من هم برای این رُستنی شگفت‌انگیز که طعنه به همه روییدنی‌های مفید خاک می‌زند، عاقبت‌به‌خیری آرزو می‌کنم؛ شاید این دانه‌های مروارید با اندکی تراش و خراش بتواند کالایی ارزآور برای همدان که نه برای کشورمان باشد و سرآغازی برای سعادت سیرکاران. سعادتی که شاید شهرک تخصصی بتواند سیر همدان را از پیله پوسیده سنت، رها کرده و در آسمان صنعتی‌شدن پرواز بدهد.