تقویم چگونه قفل محاسبه وقت بشر را باز کرد؟

در لغت‌نامه دهخدا، ذیل کلمه «تقویم» معانی مختلفی آمده ‌است؛ از جمله: محاسبه وقت‌ها، اوراقی چند که در آن حرکات کواکب و تأثیرات آن‌را نویسند، گاه‌شمار و ...؛ در قرآن «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم»، تقویم به‌معنای اندازه، تناسب، تعدیل و ترکیب آمده ‌است. در تفسیر تاریخ طبری می‌خوانیم: «از بهر آن گفت فی احسن تقویم که آنگه که آدم را بیافرید؛ هیچ خلق بر پشت زمین نبود نیکوتر از آدم، از بهر آن که خدای عزوجل او را به ید خویش بیافرید و ید این جایگاه قدرت است». در تفسیر نمونه ذیل این آیه آمده: «تقویم به‌معنای درآوردن چیزی به‌صورت مناسب و نظام معتدل و کیفیت شایسته است و ...» تقویم در اصطلاح نجومی، مجموعه‌ای از اصول و قوانین است که برای تنظیم زمان و تطبیق سال حقیقی (مدت‌زمان یک‌دور کامل زمین به دور خورشید) با سال مجازی (مدت‌زمانی‌که انسان‌ها در محاسبه سال و تقسیمات آن در تقویم به‌کار می‌برند) و چگونگی تقسیم آن به بخش‌های کوچک‌تر، جهت انجام امور کشاورزی، مالی، آیینی، اجتماعی، زناشویی، شرعی و انجام فرایض دینی مورداستفاده قرار می‌گیرد و در زبان فارسی با کلمه «گاه‌شماری» و در شکل مدون آن با «گاهنامه» مترادف است. در متون قدیم، کتیبه‌ها و دیوارنبشته‌ها واژه‌هایی مانند «معرفة المواقیت» و «دفتر السنه» نیز دیده می‌شود. در بعضی از جوامع، این اصول و قوانین نه براساس گردش زمین به دور خورشید؛ بلکه براساس گردش کره ماه به دور زمین محاسبه و تدوین شده‌اند. انسان متمدن در کنار دیگر نشانه‌های تمدن، از تقویم به‌عنوان وسیله‌ای برای تعیین زمان استفاده کرد. سنگ‌نبشته‌ها، کتیبه‌ها و کنده‌کاری‌های ابنیه می‌تواند شاهدی محکم بر‌‌این‌مدعا باشد. آغاز تقویم با شروع دوره تاریخی و زندگی اجتماعی و کشاورزی بشر و نیاز او برای تعیین زمان‌بندی کشاورزی‌ست. تقویم قمری با استفاده از اهله ماه نخستین تقویم مدون بشری‌ست. سپس تقویم خورشیدی-قمری و آنگاه تقویم خورشیدی روی کار آمده ‌است. سابقه استفاده از تقویم با‌توجه‌به ثبت اهله ماه به ۳۰٬۰۰۰‌سال می‌رسد. مصریان از ۴۲۴۱ قبل‌از‌میلاد اولین اقوامی بودند که از تقویم خورشیدی ۳۶۵روزه استفاده کردند و بابلیان اولین قومی که سال را براساس 12‌ماه ۳۰روزه تعریف کرده‌اند. اقوام بابلی بعد از گذشت چند‌سال هر‌وقت متوجه می‌شدند اختلاف تقویمشان با چهار فصل زیاد شده، به تقویم خود یک یا چند‌ماه اضافه می‌کردند که شکل نسبتاً تکامل‌یافته آن هر شش‌سال یک‌ماه اضافی بود. ژولیوس سزار در سال ۴۵ قبل‌از‌میلاد به‌پیشنهاد ستاره‌شناسی یونانی؛ تقویم ژولینی را معرفی کرد. این تقویم براساس سال خورشیدی با طول ۳۶۵٫۲۵‌روز بود. سال ۳۶۵‌روز بود و برای جبران کسر روز هر چهار‌سال یک‌روز به طول سال اضافه می‌شد (سال کبیسه). از‌آن‌پس، تقویم میلادی مسیحی با مبدأ میلادی از آن به‌دست آمد که بعدها به‌وسیله تقویم گریگوری دقیق‌تر شد. پس‌از‌آن دقیق‌ترین تقویم در احتساب کسر دقیق سال تقویم جلالی ایرانی (۴۷۱ قمری / ۱۰۷۹ میلادی) به‌وجود آمد که امروزه تقویم هجری خورشیدی برآمده از آن و در محاسبات ادامه آن است. قدیمی‌ترین تقویم ایرانی تقویم فرس ۳۶۵‌روزه با مبدأ سال ۵۰۲۵ قبل‌از‌میلاد است که با تقویم باستانی مصر مشابه بود. تقویم دینی مسلمانان و یهودیان قمری‌ست. باید دانست که سال، ماه و روز؛ از جمله اجزای گاه‌شماری‌اند. مهم‌ترین جزء گاه‌شماری و واحد آن سال است. سال عرفی در گاه‌شمار خورشیدی با تطبیق و تعدیل سال اعتدالی به‌صورت ۳۶۵ روزه عادی یا ۳۶۶ روزه (کبیسه) خواهد بود؛ و ماه از تقسیم 12گانه سال به‌صورت معمول ۲۹ تا ۳۱‌روزه خواهد بود که در مواردی ۲۸‌روزه (تقویم میلادی) یا ۳۲‌روزه (تقویم هجری شمسی برجی) نیز دیده می‌شود. گاه‌شماری با زمان متوسط یا میانگین سال، ماه و روز تنظیم می‌شود و از‌این‌جهت با گاه‌شمار نجومی متفاوت است. تنها گاه‌شماری هجری قمری هلالی و تقویم هجری شمسی برجی (قدیمی) در محاسبه ماه‌ها و سال‌ها و تقویم هجری شمسی (تقویم کنونی ایران) در محاسبه سال‌ها زمان متغیر را در‌نظر می‌گیرند؛ که مابه‌ازای آن دو، یکی تقویم هجری قمری قراردادی‌ست که کاربرد جهانی دارد و دیگری تقویم هجری شمسی با سال متوسط است که تنها ازجهت پژوهشی در تطبیق تقویم‌ها کاربرد دارد. در تقویم گاه برای سال‌های قبل از مبدأ، سال صفر نیز وجود دارد که به تقویم منجمان مشهور است؛ و در‌صورت در‌نظر‌گرفتن سال 1 پیش از مبدأ، به‌جای سال صفر به تقویم مورخان مشهور است. این دو تقویم در محاسبه سال‌های پیش از مبدأ گاه‌شماری یک‌سال با هم تفاضل دارند. اعمال سال صفر جهت تسهیل محاسبه و تطبیق گاه‌شماری‌هاست. تقویم مورخان در تاریخ‌نگاری کاربرد دارد. ابزارهای سنجش زمان متعددی برای تولید تقویم یا روزنامک به‌کار گرفته می‌شد؛ حدود شش‌قرن قبل‌از‌میلاد، بابلی‌ها «در عصر امپراتوری دوم» چند‌مورد ابداعی از خود به‌جا گذاشته‌اند که امروزه نیز مورد‌استفاده کلیه کشورهاست. مرسوم‌داشتن هفت روز هفته و تعیین عدد پایه ۶۰ برای ساعت، احتمالاً از یادگارهای تمدن میان‌رودان (بابلی)‌ست. آن‌ها باور داشتند که عدد ۶۰ به اعداد ۱، ۲، ۳، ۵، ۶، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۳۰ قابل‌تقسیم است؛ لذا، این‌عدد را پایه در‌نظر گرفته و مبنای تقسیم‌بندی ساعت قرار دادند. تقسیم‌ دایره به ۳۶۰ درجه «مضربی از ۶۰» نیز از کارهای بابلی‌هاست. یکی از اولین ابزارهای سنجش زمان، ساعت آبی بوده ‌است که احتمال داده می‌شود در ایران اختراع شده باشد. از حدود چهارهزار‌سال‌قبل نشانه‌هایی از استفاده از ابزار برای سنجش زمان مشاهده شده‌. در مصر، ایران، عراق، هند و تمدن‌های قدیم ابزارهایی پیدا شده که باستان‌شناسان می‌گویند برای سنجش زمان بوده ‌است؛ اما به‌نظر بیشتر پژوهشگران این ابزارها برای سنجش زمان نبوده؛ بلکه بیشتر جنبه مذهبی و دینی داشته‌ است. ساعت، وسیله‌ای برای اندازه‌گیری زمان است. این ابزار، با فرم نوینش (۲۴‌ساعتی) از قرن پانزدهم مورد‌استفاده بوده و در یک‌قرن‌گذشته رواج عمومی پیدا کرده ‌است. ساعت آبی نیز از فن‌های مهم علمی‌ست که کاربرد میدانی دقیقی داشته و از چند‌هزار‌سال‌پیش تا ۵۰‌سال‌قبل در بسیاری از مناطق ایران استفاده مستمر داشته ‌است. فنجان یا ساعت آبی، ابزار و تکنیک بسیارساده و در‌عین‌حال بسیار‌مهم و حیاتی در زندگی و کارکرد عملی مردم داشته. استاریاب (اسطرلاب) که به محاسبه حرکت ستارگان و خورشید می‌پردازد، از‌نظر علمی ابزار دقیق‌تری‌ست که بازه زمانی گسترده‌تری را محاسبه و ردیابی می‌کند و نقش مهمی در توسعه تقویم و سال‌شماری‌ها را داشته ‌است. این ابزار در طالع‌بینی و اختربینی هم به‌کار می‌رود.
گاه‌شماری میلادی یا تقویم میلادی یک گاه‌شماری با ریشه مسیحی‌ست که هم‌اکنون در بیشتر از ۹۵درصد کشورهای جهان استفاده می‌شود و یک تقویم بین‌المللی‌ست. این گاه‌شماری برگرفته از گاه‌شماری ژولینی با مبدأ میلاد حضرت عیسی(ع) است و نخست از‌سوی آلویسیوس لیلیوس که پزشکی از اهالی کالابریا بود، پیشنهاد شد. تعدیل کبیسه‌گیری این گاه‌شماری در ۲۴ فوریه ۱۵۸۲ از‌سوی پاپ گریگوری سیزدهم پذیرفته شد و از‌آن‌پس به گاه‌شماری گریگوری (گِرِگوری) مشهور شد؛ اما در ایران و کشورهای عربی به آن تقویم میلادی می‌گویند. گاه‌شماری گریگوری ابتدا در کشورهای کاتولیک اروپا و سپس در میان پروتستان‌ها و ارتدکس‌ها پذیرفته ‌شد. میان کشورهای اروپایی، یونان آخرین کشوری بود که در سال ۱۹۲۳ اقدام به پذیرش این گاه‌شماری کرد. ژاپن، کشور کره و چین به‌ترتیب در سال‌های ۱۸۹۵، ۱۸۷۲ و ۱۹۱۲ گاه‌شماری میلادی را پذیرفتند. امروزه در اکثر کشورهای جهان، نیز اغلب کشورهای اسلامی، گاه‌شماری میلادی به‌عنوان تقویم رسمی شناخته می‌شود. مصر در سال ۱۸۷۵ و ترکیه در تاریخ ۲۶ دسامبر ۱۹۲۵ تصویب و از اول ژانویه سال ۱۹۲۶ اقدام به پذیرش تقویم میلادی کردند. عربستان، آخرین کشور اسلامی‌ست که در سال ۲۰۱۶ تقویم میلادی را به‌عنوان تقویم رسمی کشور انتخاب و جایگزین تقویم ام‌القری (مبتنی‌بر تقویم هجری قمری) کرد. طبق آمار جهانی در اوت ۲۰۲۰؛ کشورهای ایران با ۸۳‌میلیون جمعیت، افغانستان با ۳۸‌میلیون جمعیت، اتیوپی با ۱۱۲‌میلیون جمعیت و نپال با ۲۹‌میلیون جمعیت، تنها کشورهای جهان هستند که تقویم میلادی در آن‌ها تقویم رسمی به‌شمار نمی‌رود. ایران و افغانستان از تقویم هجری خورشیدی و دو کشور دیگر هر‌یک از تقویم‌های متفاوتی استفاده می‌کنند که هیچ‌یک جهانی نیستند و در خارج از این کشورها کاربردی ندارند.
گاه‌شماری هجری یا اسلامی تقویمی‌ست که تمام مسلمانان جهان برای ذکر تاریخ از آن استفاده می‌کنند که بر دو نوع است: هجری قمری و هجری شمسی. گاه‌شماری هجری ممکن است به یکی از این‌موارد اشاره داشته باشد: گاه‌شماری هجری قمری (طبق اندازه‌گیری حرکت ماه به دور زمین) و گاه‌شماری هجری شمسی (طبق اندازه‌گیری حرکت زمین به دور خورشید). مبدأ گاه‌شماری هجری یا اسلامی، سال هجرت پیامبر اسلام حضرت محمد‌(ص) از مکه به مدینه است. آغاز هجرت پیامبر اسلام از مکه روز دوشنبه (۱ ربیع‌الاول/ ۲۴ شهریور سال ۱ هجری) برابر با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولیانی) و ۱۶ سپتامبر ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) و ورود ایشان به مدینه روز ۸ ربیع‌الاول همان‌سال است. سال هجرت پیامبر‌(ص) به مدینه سال ۶۲۲ میلادی مبدأ گاه‌شماری هجری قمری و هجری شمسی مسلمانان است. سرآغاز گاه‌شماری هجری قمری روز جمعه «۱ محرم سال ۱ هجری قمری» (۲۷ تیر ۱ هجری) برابر با ۱۶ ژوئیه ۶۲۲ میلادی (قدیم) است. سرآغاز گاه‌شماری هجری شمسی روز جمعه «۱ فروردین سال ۱ هجری خورشیدی» (۲۹ شعبان ۱ سال پیش از هجرت) برابر با ۱۹ مارس ۶۲۲ میلادی (قدیم) است؛ البته روز اول سال یک هجری شمسی (از 1 فروردین تا ۲۴ شهریور) برابر است با ۵ ماه و ۲۴ روز پیش از هجرت پیامبر‌(ص) که کمتر از یک‌سال است. گاه‌شماری هجری قمری یا تقویم اسلامی یک گاه‌شماری قمری‌ست که توسط مسلمانان و در بسیاری از کشورهای اسلامی به‌عنوان سال‌نمای مذهبی یا در مواردی سال‌نمای مدنی استفاده می‌شود. این سال‌نما در بسیاری آئین‌های اسلامی، از‌قبیل روزه، حج، تعیین ماه حرام و عزاداری کاربرد دارد. در زمان خلافت عمر بن خطاب، برای اداره ممالک مفتوحه با کمک دبیران ایرانی اقدام به تأسیس دیوان‌خانه به‌سبک ساسانی کرد و از اولین اقدامات دبیران، ایجاد مبدأ گاه‌شماری برای سررسید باج و خراج و جزیه به تقلید از مبدأ تاریخ یزدگردی بود. ازاین‌رو، تاریخ هجرت پیامبر اسلام‌(ص) جایگزین تاریخ تاج‌گذاری شاه ساسانی شد که ۱۶‌سال با هم اختلاف داشتند. گاه اجمالاً از آن به‌عنوان تقویم قمری نیز یاد می‌شود. قبل از جهانی‌شدن گاه‌شماری میلادی در بسیاری از کشورهای اسلامی و رسمی‌شدن گاه‌شماری هجری خورشیدی در ایران و افغانستان، سال‌نمای هجری قمری، سال‌نمای اصلی کشورهای اسلامی بود و وقایع تاریخی در اکثر‌قریب‌به‌اتفاق موارد با این گاه‌شماری ثبت می‌شد. گاه‌شماری هجری خورشیدی یا هجری شمسی، برپایه گاه‌شماری جلالی با مبدأ هجری‌ست. آغاز سال خورشیدی برابر است با نخستین‌روز بهار. گاه‌شماری هجری خورشیدی، اکنون در کشورهای ایران و افغانستان گاه‌شمار رسمی‌ست. این گاه‌شماری در ایران با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ فروردین ۱۳۰۴؛ گاه‌شمار رسمی ایران اعلام شد. مبدأ گاه‌شماری هجری خورشیدی مانند گاه‌شماری هجری قمری، سال هجرت پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص)؛ سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه است. آغاز هجرت ایشان از مکه روز دوشنبه (۱ ربیع‌الاول/ ۲۴ شهریور سال ۱ هجری) برابر با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولینی) و ۱۶ سپتامبر ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) و ورود ایشان به مدینه روز ۸ ربیع‌الاول همان‌سال است.
در ایران در روز ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ قانون تبدیل بروج به ماه‌های فارسی از تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی گذشت؛ قانونی که بر‌اساس‌آن؛ ادارات دولتی و مؤسسات اقتصادی مکلف به به‌کار‌بردن تقویم شمسی (خورشیدی) به‌جای قمری شدند. درواقع، تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، جزو دقیق‌ترین گاه‌شمارهای جهان است. این تقویم درطول عمر خود فراز‌و‌نشیب فراوانی را پشت‌سر گذاشته. برخی معتقدند تقویم هجری شمسی را نخستین‌بار عبدالغفارخان نجم‌الدوله استخراج کرد. او عبارت ۱۲۶۴ شمسی را در حاشیه تقویم سال ۸۰۷ جلالی مطابق ۳-۱۳۰۲ هجری قمری ذکر کرد و از‌آن‌تاریخ‌به‌بعد، تقویمی را در ایران رایج کرد که اساس آن شمسی و مبدأ آن هجرت پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) از مکه مکرمه به مدینه منوره باشد. البته تقویمی که او نوشت، به تقویم هجری شمسی برجی معروف است که اصول آن به‌این‌قرار است: مبدأ آن، اول فروردین‌ماه سال شمسی، هجرت پیامبر اسلام از مکه مکرمه به مدینه منوره است که ۱۱۹ روز قبل از اول محرم سال اول هجری قمری و مطابق با روز جمعه ۱۹ مارس ۶۲۲ میلادی‌ست. لحظه تحویل سال مقارن با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری‌ست؛ وقتی‌ خورشید از نیم‌کره جنوبی وارد نیم‌کره شمالی آسمان می‌شود. این‌لحظه که اول برج حمل نامیده می‌شود، نوروز نامیده شده و همیشه بر روز اول بهار منطبق است. سال هجری شمسی برجی از نوع سال شمسی حقیقی‌ست؛ یعنی مدت‌زمان دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری. مدت متوسط آن ۳۶۵‌شبانه‌روز و ۵‌ساعت و ۴۸‌دقیقه و ۴۵/۲‌ثانیه اندازه‌گیری شده؛ اما مدت سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر‌اثر تغییر تعدادی از پارامترهای نجومی، تغییر می‌کند. مدت سال شمسی حقیقی در دوره‌ای ۵۰‌ساله (۱۳۸۵-۱۳۳۵ ه.ش) بین ۳۶۵‌شبانه‌روز و ۵ ‌ساعت و ۴۲‌دقیقه تا ۳۶۵‌شبانه‌روز و ۶‌ساعت و ۴‌دقیقه در تغییر بوده است. توجه داشته باشید این‌مقدار متفاوت با سال نجومی‌ست که زمین یک‌دور کامل به دور خورشید می‌گردد و مقدار آن ۳۶۵/۲۵۶۴شبانه‌روز معادل ۳۶۵‌شبانه‌روز و ۶‌ساعت و ۹‌دقیقه و ۱۰‌ثانیه است. این تقویم شامل ۱۲‌ماه حقیقی به‌نام «برج» است که به‌نام ۱۲ صورت فلکی قدیمی منطقه‌البروج که خورشید هر‌سال از آن‌ها عبور می‌کند، نام‌گذاری شده است. از حدود ۲۰‌قرن قبل‌از‌آن، منجمان دایره‌البروج را به ۱۲ برج مساوی قراردادی تقسیم کرده بودند که اغلب متفاوت از آن صورت فلکی‌ای‌ست که خورشید در آن بسر می‌برد. ضمن‌آنکه به‌دلیل حرکت زمین، محور زمین هر ۲۵۸۰۰ سال یک‌بار در آسمان دور می‌زند و برج‌ها در‌این‌بازه زمانی یک‌دور کامل روی تمام صور فلکی گردش می‌کنند؛ همین حرکت موجب تفاوت بین سال شمسی حقیقی و سال نجومی‌ست. از‌سوی‌دیگر، به‌دلیل حرکت ظاهری غیر‌یکنواخت مرکز خورشید در آسمان، طول هر برج از ۲۹ تا ۳۲‌روز متفاوت بود و همانند ماه قمری، ‌گاه پیش می‌آمد که طول یک برج از سالی به سال دیگر تغییر کند. هر چهار یا پنج‌سال یک‌بار نیز مجموع طول سال به ۳۶۶‌شبانه‌روز می‌رسید و به‌اصطلاح، سال کبیسه می‌شد. تقویم هجری شمسی برجی در آغاز رسمی نبود و تنها در تقویم‌های قدیمی و در امور گمرکات و مالیه ایران مورد‌استفاده قرار می‌گرفت؛ تا‌آنکه در سال ۱۳۲۸ هجری قمری/ ۱۲۸۸ هجری شمسی، میرزا عبدالحسین‌خان شیبانی وحیدالملک؛ نماینده تهران در مجلس شورای ملی، طرحی با موضوع قید تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی را از تاریخ قمری به هجری شمسی برجی پیشنهاد کرد. این پیشنهاد در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده ۳ قانون محاسبات عمومی، مصوب ۲۱ صفر ۱۳۲۹/ ۲ حوت ۱۲۸۹ پذیرفته شد و تقویم هجری شمسی برجی به‌عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی تصویب شد. روایت دیگری نیز وجود دارد که تقویم هجری شمسی یا تقویم جلالی، ابداع عمر بن‌ خیام نیشابوری بوده. ابوالفتح‌الدین عمر بن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام، از برجسته‌ترین حکما و ریاضی‌دانان جهان اسلام، در رشته‌های ریاضیات و نجوم تبحر خاصی داشت و در‌این‌حوزه شیوه‌های خاصی را در حل مسائل مختلف ابداع کرد. به‌دلیل تبحر و دانش عظیم که در این دو علم به‌دست آورده بود، ملکشاه سلجوقی او را به‌سوی دربار فراخواند و وی را در صدر نشاند. خیام نزد ملکشاه دست به انجام کارهای علمی بسیاری زد که از میان آن‌ها می‌توان به نگارش تقویم جلالی اشاره کرد. او بنا‌به‌درخواست ملکشاه رصدخانه ملکشاهی را ساخت و در‌صدد اصلاح تقویم موجود برآمد. تقویم جلالی او که امروزه میان ایرانیان رواج دارد، از چنان اعتباری برخوردار است که تاکنون کمتر به آن ایراد وارد شده. همچنین گفته‌اند تقویم او از تقویم «گریگوری» دقیق‌تر است. ملکشاه از این‌روز، تاریخ و تقویم جلالی را در کشور ایران استوار ساخت. سال قمری 10‌روز و 6ساعت و 11‌ثانیه کوتاه‌تر از سال شمسی‌ست. با تنظیم تقویم جلالی مقرر شد که هر چهار‌سال یک‌روز بر تعداد روزهای سال بیفزایند و سال چهارم را ۳۶۶‌روز حساب کنند و پس از هر ۲۸‌سال (هفت‌دوره چهار‌ساله) به‌جای‌آنکه به آخرین‌ماه سال یک‌روز بیفزایند، این‌روز را در نخستین دوره بعد؛ یعنی دوره نهم اضافه کنند. در اواخر سال ۱۳۰۳ هجری شمسی برجی، جمعی از نمایندگان دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران، طرحی را پیشنهاد کردند که نام برج‌های عربی متداول در تقویم برجی به نام‌های فارسی تبدیل شود و نام سال‌ها در دوره 12 حیوانی رایج نیز متروک شود. پس از بحث‌های فراوان، بالاخره در جلسه ۱۴۸ مجلس شورای ملی ایران در شب سه‌شنبه ۱۱ فروردین ۱۳۰۴، قانون تبدیل بروج به ماه‌های فارسی از نوروز ۱۳۰۴ شمسی ‌تصویب؛ و تقویم هجری شمسی به‌عنوان تقویم رسمی کشور پذیرفته شد. در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی، مجلس‌های شورای ملی و سنا در اجلاسی مشترک بر تغییر مبدأ تاریخ هجری قمری به شاهنشاهی تأکید کردند و مردم و دولت نیز موظف شدند از‌این‌پس تاریخ شاهنشاهی را به‌جای تاریخ هجری به‌کار برند. آنان در‌این‌اجلاس تصمیم گرفتند تاج‌گذاری کوروش کبیر در سال ۵۹۹ پیش‌از‌میلاد را به‌‌عنوان مبدأ سال خورشیدی و سرآغاز تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران قرار دهند. به‌همین‌مناسبت اول فروردین‌ماه سال ۱۳۵۵ هجری شمسی، آغاز سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی اعلام شده بود. این‌کار رژیم پهلوی به‌عنوان نوعی دهن‌کجی به اعتقادات دینی مردم ایران و تلاشی برای اسلام‌زدایی از ایران ارزیابی شد. به‌همین‌دلیل بود که امام‌خمینی‌(ره) در پیام عید فطر سال ۱۳۵۵ به‌کارگیری این تاریخ را حرام دانست و تصریح کرد: «کارشناسانی که می‌خواهند مخازن ما را به‌غارت ببرند، برای تضعیف اسلام و محو اسم آن، نغمه شوم تغییر مبدأ تاریخ را ساز کردند. این تغییر، از جنایات بزرگی‌ست که در‌این‌عصر به‌دست این دودمان کثیف واقع شد. بر عموم ملت است که با استعمال این تاریخ جنایتکار، مخالفت کنند و چون این تغییر، هتک اسلام و مقدمه محو اسم آن است، خدای‌نخواسته، استعمال آن بر عموم حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم و مخالفت با اسلام عدالت‌خواه است». تقویم شاهنشاهی، 5 شهریورماه ۱۳۵۷ لغو و بار‌دیگر تقویم شمسی به‌عنوان تقویم اصلی کشور به‌رسمیت شناخته شد.