آغاز دوران طلایی روابط ایران با کشورهای آسیای میانه
در چندماهاخیر، توسعه روابط ایران با کشورهای آسیای میانه، به اوج رسیده است. سفر رئیس دولت سیزدهم به عشقآباد ترکمنستان و شرکت در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر، گوشه دیگری از عمق روابط ایران با اینکشورها را بهنمایش گذاشت. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، پسازاین اجلاس در صفحه توییتر خود نوشت: آقای دکتر رئیسی در اجلاس سران حاشیه دریای خزر در عشقآباد، اجرای کنوانسیون حقوقی خزر را مرتبط با توافق بر سر ترسیم خط مبدأ خواند. موقعیت مهم ایران و مزیت ویژه ترانزیتی ایران در گستره دریای خزر و عمان و خلیجفارس را تبیین کرد. با نگاهی اجمالی به کارنامه هشتساله سیاست خارجی دولت پیشین، میتوانیم بهوضوح ببینیم که مهمترین توان و منابع دیپلماتیک کشور برای توسعه روابط با کشورهای اروپایی بهکار گرفته شد و نتیجه ملموسی هم بهبار نیاورد، اما حالا، ایران با درک اهمیت استراتژیک همسایگان شمالی، قدم در مسیری نهاده که آوردههای بسیاری نصیب کشور خواهد کرد. توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای آسیای میانه، از اقدامات هوشمندانه دستگاه دیپلماسی برای ایجاد تنوع در سیاست خارجیست. ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر، در بیانیه پایانی خود، موضوعات همکاری پنججانبه را مهم خواند. سران ایران، ترکمنستان، روسیه، آذربایجان و قزاقستان، از عرف برگزاری منظم اینجلسات حمایت کردند و ضمن تشکر از برگزاری اجلاس عشقآباد در سطح عالی توافق کردند که هفتمین اجلاس سران خزر در زمان توافقشده در ایران برگزار شود. رئیسی درباره اهمیت اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر و اهمیت استراتژیک اینحوزه گفته است: ما روابط خوبی با کشورهای همسایه دریای خزر داریم لکن درایناجلاس آنچه موردبحث قرار میگیرد، علاوهبر رژیم حقوقی دریایی خزر و استفاده صلحآمیز با مقصد ارتقای امنیت در دریای خزر، همکاری میان کشورها در حوزه حملونقل، ترانزیت، تجارت و همکاری میان کشورها در مدیریت منابع زنده در دریای خزر و حفظ محیطزیست و مانعشدن برای حضور بیگانگان در این دریاست که مورد اتفاق همه کشورهای ساحلیست. رئیسی در نطق خود در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر، دریای خزر را دریای همکاری دانست و اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران باتوجهبه موقعیت جغرافیایی و زیرساختهای مناسب خود آماده است زمینه ترانزیت و دسترسی کشورهای ساحلی دریای خزر به دیگر کشورها و مناطق بهخصوص بندرهای ایران در خلیجفارس و دریای عمان را ازطریق قلمروی خود فراهم کند، همچنین، همکاری درزمینه صادرات و سوآپ نفت و گاز، برق، مواد معدنی و محصولات کشاورزی از مواردیست که در ماههای اخیر در دستورکار مذاکرات ما با کشورهای همسایه دریای خزر بوده و توافقات خوبی دراینزمینهها شکل گرفته که نویددهنده دوران نوینی از همکاریهای راهبردیست. درشرایطیکه ایران بهتازگی توافقات و تفاهمنامههای مهمی با ترکمنستان منعقد کرده است، دو کشور برای اجرای کامل اسناد همکاری و توسعه روابط اقتصادی و تجاری تهران ـ عشقآباد، عزم خود را جزم کردهاند، بههمینخاطر، رئیسی در دیدار با سردار بردی محمداف رئیسجمهور ترکمنستان اعلام کرد: تسهیل صدور روادید تجار و افزایش سفر بازرگانان دو کشور زمینه گسترش و افزایش بیشازپیش حجم روابط تجاری دوجانبه را فراهم میکند، همچنین باتوجهبه درخواست اخیر جمهوری آذربایجان، ایران آمادگی دارد ظرفیت سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان را از مسیر کشورمان افزایش دهد. روابط ایران و جمهوری آذربایجان، برای هردو کشور اهمیت بالایی دارد و باوجودآنکه تلاشهایی برای دورکردن این دو کشور صورت گرفته اما مقامات، بهشکلی هوشمندانه، روابط را حفظ کردهاند. رژیم صهیونیستی دراینمیان تلاش کرده است معادلات را تحتتأثیر قرار دهد، اما ناتوان مانده است. رئیسی در سفر اخیر، در دیدار با الهام علیاف، یکباردیگر براینمسئله تأکید کرد که حضور رژیم اشغالگر قدس در منطقه تنشزاست و بهنفع امنیت منطقه نیست. رئیسی گفته: امنیت در منطقه صرفاً با همکاری کشورهای منطقه و همسایگان خزر محقق میشود. باوجود تلاشهای خصمانه برای ایجاد اختلاف بین تهران و باکو، در یکسالگذشته، گامهای مهمی برای توسعه روابط برداشته شده است. الهام علیاف رئیسجمهوری آذربایجان در دیدار با همتای ایرانیاش، از شتابگرفتن ارتقای روابط دوجانبه ابراز مسرت کرده و گفت: امیدوارم دیدار ما موجب تقویت روند گسترش روابط و ارتقای سطح همکاریهای دو کشور شود. از نکات برجسته در ظرفیتهای متنوع روابط تهران-مسکو، اشتراکنظر در حوزههای تجارت و انرژیست. رئیسی در دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه گفت: ایران و روسیه ظرفیتهای مناسبی برای همکاری در حوزههای انرژی ازجمله سوآپ دارند. حمایت دو کشور از تقویت کریدور شمال-جنوب و همچنین گسترش همکاریها در حوزه انرژی و ازجمله سوآپ، ضرورت دارد. لازم است مکانیسمهای لازم برای تقویت روابط بانکی و پولی ایران و روسیه بهطورمرتب تقویت شود. تبادلات مالی دو کشور باید در چارچوبی مستقل از سیستم تبادلات مالی غرب گسترش یابد تا هیچ کشوری نتواند بر آن اعمالنفوذ و فشار کند. پوتین هم با اعلام خرسندی از دیدار مجدد با رئیسی، به اهمیت توسعه روابط اشاره کرده و ضمن استقبال از افزایش همکاری درزمینه انرژی و سوآپ گفت: در ماههای اخیر حجم مبادلات تجاری و روابط اقتصادی دو کشور افزایش خوبی داشته که اینمسیر باید ادامه یابد. وی از رئیسی درخواست کرد سلامهای گرمش را به حضرت آیتالله خامنهای رهبر انقلاب برساند. بهتازگی، امامعلی رحمان رئیسجمهوری تاجیکستان اولین رئیسجمهوری اینمنطقه بود که به ایران سفر کرد و پسازآن هم سردار بردی محمداف رئیسجمهوری ترکمنستان، سپس قاسم جومارت توکایف رئیسجمهوری قزاقستان و سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به تهران آمدند. چنینچیزی بهاینمعناستکه جوامع منطقه، اهمیت نگرش منطقهای سیاست خارجی ایران را بهدرستی درک کرده و بهخوبی میدانند تعامل با ایران، چه منافع سیاسی و اقتصادی ارزشمندی بهدنبال دارد. مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه درمورد ظرفیتها و زمینههای همکاری گفته است: تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان، برای مشارکت در پروژه بندر چابهار ایران ابراز تمایل کردهاند و هیئتهای کارشناسی آنان، از منطقه بازدید کردند. قرقیزستان و قزاقستان مکان را دیدهاند که بتوانند برای خودشان ایستگاههایی درست کنند که بار آنهاکه به آنجا میآید و ازآنطریق اینبار ترانزیت شود. فقط تاجیکستان نیست، بلکه بقیه هم هستند و وزیر راه قرقیزستان دوبار به چابهار سفر کرد. مقامات اینکشورها به چابهار رفتند و درحالصحبت با بندرها و کشتیرانی هستند که مکانهایی را دراختیار آنها بگذارند که بارهای آنها بهصورت ترانزیت و رفتوبرگشت جابهجا شود. شواهد نشان داده ایران، یکباردیگر جایگاه خود را بهعنوان هاب ترانزیتی منطقه بهدست آورده است. اولین انتقال محموله قزاقستان ازطریق ریل و از مسیر ایران با قرارگرفتن ترکمنستان و ترکیه در مسیر این خط ریلی، عملیاتی شده و کانتینر کالاها از قزاقستان میتوانند از مسیر ریلی منتقل شوند. در کریدور شمال-جنوب اقداماتی انجام شده تا انتقال محمولهها بهصورت کانتینری و ترکیبی ازطریق دریا حل شود. حوزه اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اکو و شانگهای، برای توسعه روابط تجاری ما اهمیت بالا دارد و هدفگذاری برای افزایش مبادت تجاری با قزاقستان از نیممیلیارددلار، به سهمیلیارددلار افزایش یافته و درمورد دیگر کشورها نیز برنامههای شفافی دردستاجراست. درپایان باید گفت، ظرفیتهای مهم توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران با کشورهای آسیای میانه و قفقاز، برای مدتی طولانی مغفول ماند و حالا دولت رئیسی، با درک روشن از اهمیت اینحوزه جغرافیایی، درحالتوسعه روابطیست که میتواند بهشکل جدی، موجب افزایش قدرت ایران در منطقه و جهان شود./تسنیم