سزارین؛ مادرانه یا مُدگرایانه؟
آمارها نشان میدهد: نرخ سزارین در کشور بالا رفته است؛ مسیری که بیشتر بهانتخاب مادران باردار و گاهی بهدلایل علمی بهتوصیه پزشک طی میشود؛ اما این سؤال وجود دارد که چرا زایمان طبیعی جای خود را به عمل جراحی داده، پشتپرده محبوبیت سزارین چیست و این انتخاب چه پیامدی برای سلامت مادر و نوزاد دارد؟ طبق یک تحقیق ملی در سال ۱۳۷۹ در ایران؛ سزارین ۳۵درصدِ زایمانها را بهخود اختصاص داده بود که ۶۰درصدش در مراکز دولتی صورت میگرفت و در سالهای بعد بیشتر شد. از جمله علتهای این افزایش سزارین در ایران میتوان به تمایل مادران باردار، شرایط انجام زایمان طبیعی در بیمارستانها، انگیزه پزشک و تغییرات شرایط اجتماعی اشاره کرد.
امیر پروسنان: سزارین روش زایمان بااستفادهاز جراحیست که در آن، جنین ازطریق برش ایجادشده روی شکم و رحم مادر، خارج میشود. در مواردی نظیر زجر جنینی، مشکلات جفت و بند ناف، قرارگرفتن غیرطبیعی جنین، بیماریهای مادر و سزارین قبلی، انجام اینعمل جراحی توصیه میشود. اگرچه اینعمل جراحی درابتدا برای نجات جان مادر و نوزاد ابداع شد اما بهمرورزمان، انجام سزارینهای غیرضروری افزایش یافت و به یکی از شایعترین اعمال جراحی در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شد، بهطوریکه امروزه برخی از آن بهعنوان اپیدمی سزارین نام میبرند. «علیمحمد مصدقراد» دکترای تخصصی سیاستگذاری و مدیریت سلامت و استاد دانشگاه علومپزشکی تهران دراینرابطه میگوید: میزان سزارین در ایران در سالهای اخیر افزایش زیادی داشته و از ۳۵درصد در سال ۱۳۷۹ به ۵۶درصد در سال ۱۳۹۲ رسید. میانگین شاخص سزارین در دنیا در سال ۲۰۱۵، ۲۱.۱درصد بود. برنامه ترویج زایمان طبیعی در طرح تحول سلامت برای ارتقای سلامت مادر و نوزاد در ۱۳۹۳ با اقدامی مانند بهینهسازی و توسعه بلوکهای زایمانی و ارائه خدمات رایگان زایمان طبیعی در بیمارستانهای دولتی، توانمندسازی ارائهدهندگان و گیرندگان خدمات زایمان و کاهش درجه اعتباربخشی بیمارستانهای با میزان سزارین بالا انجام شد. وی ادامه میدهد: درنتیجه، شاخص سزارین در پایان سال ۱۳۹۷ به ۵۰.۱ درصد رسید که با کاهش ۶ درصدی همراه بود. براساس هدف کاهش سالانه ۱۰ درصدی سزارین، این شاخص باید در پایان سال ۱۳۹۷ به ۳۳درصد میرسید. برهمیناساس، برنامه ترویج زایمان طبیعی در طرح تحول سلامت به هدف تعیینشده دست پیدا نکرد. ازطرفی قانون برنامه ششم توسعه، وزارت بهداشت را مکلف کرده بود که میزان سزارین را تا سال ۱۴۰۰ به ۴۲.۵درصد کاهش دهد. البته اینمیزان در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۵درصد شد. «علیرضا رئیسی» معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز در نشست خبری اخیر خود دراینزمینه گفت: در کشور ما نرخ سزارین بسیاربیشتر از حد نرمال جهانی است. در کشورهای اسکاندیناوی نرخ سزارین بسیارپایین و زیر ۱۵درصد است. در برخی کشورها مانند کانادا، پیش از انجام سزارین، مادر ملزم به دریافت مشاوره روانپزشکی است تا تصمیم آگاهانه و مبتنیبر سلامت گرفته شود. اینرویکرد باید الگوی ما نیز قرار گیرد. علتهای متعددی در سطوح مختلف گیرنده خدمت و ارائهدهندگان خدمت و نظام سلامت باعث افزایش سزارین میشود؛ مواردی مانند ترس از درد و آسیب زایمان طبیعی، تصور راحتتربودن سزارین و امکان تاریخ تولد نوزاد از جمله اینعوامل هستند. «پریسا طاهرزاده» متخصص زنان و زایمان و فوقتخصص نازایی دراینزمینه توضیح میدهد: یکی از مهمترین دلایل انتخاب سزارین توسط مادران باردار و شاید بیش از ۹۰درصد موارد، ترس از روند زایمان طبیعی است؛ یعنی میگویند که از زایمان طبیعی میترسند و نمیتوانند درد آنرا تحمل کنند. حتی در دوره مشاوره، عوارض سزارین به مادر باردار گفته میشود اما بازهم اصرار برای سزارین وجود دارد. وی ادامه میدهد: از جمله علتهای این انتخاب میتوان به تأثیر شبکههای اجتماعی اشاره کرد که گفته میشود خانمهای باردار خودشان میتوانند طبیعی یا سزارین بودن زایمان را انتخاب کرده و سزارین روش مدرنی است. همچنین اکثر افراد در اطراف مادران باردار، سزارین انجام دادهاند و نوعی فشار خانوادگی و اجتماعی هم شکل میگیرد. وی میگوید: موضوع دیگر، تغییر سبک زندگیست؛ یعنی بهدلیل بیتحرکی، زایمان طبیعی بهخوبی پیش نمیرود. در دوران طرح در استان چهارمحالوبختیاری، زنانیکه تحرک خوبی داشتند، بهراحتی زایمان طبیعی انجام میدادند اما بهدلیل کاهش تحرک زنان در شهرها، تأثیر منفی درزمینهٔ زایمان طبیعی گذاشته است. متخصص زنان و زایمان و فوقتخصص نازایی بیان میکند: نکته دیگر، انتخاب زمانبندی و تاریخ برای زایمان است که در سالهای اخیر بیشتر مشاهده میشود. موضوع مهم دیگر درباره انتخاب زایمان طبیعی یا سزارین، نقش پزشکان است. اینکه پزشکان در مرحله مشاوره چطور مادر باردار را راهنمایی کرده و چه تأثیری ازنظر روانی روی او بگذارند. طاهرزاده میگوید: نقش پزشک تأثیر بسیاری دارد اما گاهی حتی از پزشک هم کاری ساخته نیست؛ هرچقدر پزشک تلاش میکند که زایمان بهصورت طبیعی انجام شود، وقتی مادر باردار اصرار به سزارین کرده و زایمان طبیعی را قبول نمیکند، پزشک نمیتواند تأثیری داشته باشد و زایمان طبیعی بهخوبی پیش نمیرود. وی ادامه میدهد: یعنی اگر مادر باردار خودش نخواهد بهصورت طبیعی زایمان کند، بههرعلتی امکان دارد که منجر به سزارین شود. گاهی مادر باردار بهعنوان زایمان طبیعی بستری میشود و اگر همکاری نکند، درنهایت به سزارین منجر خواهد شد. متخصص زنان و زایمان و فوقتخصص نازایی میگوید: کوچکترین اتفاقیکه برای مادر یا نوزاد رخ بدهد، پزشک زنان مسئول خواهد بود و در نتیجه فشار سنگینی به پزشک تحمیل خواهد شد. ازطرفی پزشک زنان ازلحاظ قانونی موردحمایت قرار نمیگیرد و اگر مشکلی برای مادر باردار یا نوزاد رخ بدهد و شکایت کنند، در سازمان نظامپزشکی و پزشکی قانونی، قصور ناعادلانهای متوجه پزشک خواهد شد. باید بیشتر از پزشکان زنان حمایت شود تا بتوان روند زایمان طبیعی را بهتر پیش برد. طاهرزاده درباره فشارهای معاونت درمان وزارت بهداشت برای اصرار به زایمان طبیعی نیز بیان میکند: معاونت درمان وزارت بهداشت به دانشگاهها و سپس به رئیس بیمارستان و بعد به متخصص زنان فشار وارد میآورد که باید زایمان طبیعی انجام شود. بااینحال نمیتوان سزارین را بهطورکلی غیرضروری دانست و مواردی هم وجود دارند که زایمان باید بهصورت سزارین انجام شود که با تشخیص پزشک قابلانجام است. طاهرزاده دراینزمینه میگوید: ازلحاظ علمی در مواردی مانند سزارین قبلی، سرراهی بودن جفت، بیماریهایی مانند اچآیوی و هرپس فعال، سزارین ضرورت دارد. همچنین درمواردیکه زایمان کند است یا باعث عدمپیشرفت در زایمان میشود، سزارین ضروری است. درمواردیکه شرایط بهشکلی است که بهطورمثال پا یا دست یا بدن یا شانه نوزاد در لگن قرار گرفته باشد نیز سزارین ضرورت دارد. همچنین پارهشدن کیسه آب بهصورت طولانی که میتواند برای مادر و نوزاد خطرناک باشد از جمله اینموارد است. وی ادامه میدهد: شرایطی که زایمان قریبالوقوع نباشد و جان مادر درخطر باشد، سزارین ضرورت دارد. مواردی مانند افت قلب جنین یا دیسترس جنینی نیز از جمله موارد ضروری برای سزارین هستند. هرچند سزارین بهطور غیرطبیعی افزایش یافته و درعینحال، دربرخیموارد علمی بهتوصیه پزشک، ضرورت دارد، اما اینعمل جراحی عوارضی برای مادران باردار بههمراه دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد. وی میگوید: از جمله عوارض سزارین میتوان به عوارض ناشی از بیهوشی اشاره کرد. همچنین بازشدن شکم (لاپاراتومی) میتواند علتی برای بروز عفونت باشد. درد بیشتر بعد عمل سزارین نسبت به زایمان طبیعی و همچنین امکان ایجاد چسبندگیهایی وجود دارد که سزارین و عملهای بعدی را با مشکل مواجه خواهد کرد. بهطورمثال اگر کسی بخواهد رحم یا تخمدان خود را خارج کند، بهدلیل سابقه سزارین و احتمال چسبندگی، عمل سختتری خواهد داشت و امکان آسیب به روده و مثانه نیز وجود دارد. متخصص زنان و زایمان و فوقتخصص نازایی ادامه میدهد: از جمله عوارضی که برای نوزاد ایجاد میشود، میتوان به این اشاره کرد که در این نوزادان، سندروم دیسترس تنفسی شایعتری نسبت به نوزادان دیگر مشاهده میشود. همچنین شیردهی در افرادیکه سزارین میشوند با مشکلاتی مواجهه است و امکان دارد شیردهی بهدلیل درد پس از زایمان، کافی انجام نشود. علیمحمد مصدقراد و همکاران در مقالهای باعنوان «تأثیر برنامه ترویج زایمان طبیعی طرح تحول نظام سلامت بر میزان سزارین در ایران: یک مطالعه سری زمانی منقطع» که در تابستان ۱۳۹۹ در مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علومپزشکی تهران (حیات) منتشر شد نوشتهاند: عمل سزارین آسیبهای بالقوه یک عمل جراحی برای مادر و نوزاد را بههمراه دارد. افزایش دوبرابری مرگومیر مادری، احتمال پارگی رحم، افزایش خونریزی و عفونت پس از زایمان، طولانیشدن دوره بهبودی پس از زایمان و بستری مجدد از عوارض این جراحی برای مادر است. این مقاله ادامه داد: سزارینهای تکراری با افزایش عوارضی چون چسبندگیهای غیرطبیعی جفت مانند جفت آکرتا و جفت سرراهی، هیسترکتومی، نیاز به دریافت بیش از چهار واحد خون و بستری مادر در بخش مراقبتهای ویژه درارتباط هستند. ایرنا