شانگهای؛ چندجانبه‌گرایی در برابر یک‌جانبه‌گرایی

فاطمه خوش‌نیت: علاوه‌براین که چین بزرگ‌ترین خریدار نفتی و سرمایه‌گذار خارجی در ایران به‌شمار می‌رود، دو طرف تلاش کرده‌اند تا بااستفاده‌از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود روابط خود را مستحکم کرده و در برابر یک‌جانبه‌گرایی غرب و به‌ویژه ایالات‌متحده بایستند. تلاش‌ها، پتانسیل و ظرفیت‌های جمهوری اسلامی برای حضور مؤثر سازمان‌های مهم بین‌المللی ازجمله شانگهای ازیک‌طرف، حمایت و روابط راهبردی کشورهای بانفوذی مانند چین ازسوی‌دیگر موجب تقویت و تداوم فرصت‌ها و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی شده است. ازاین‌رو الحاق ایران طی دوسال‌اخیر به سازمان همکاری شانگهای، علاوه‌بر تقویت همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای موجبات توسعه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و فرهنگی میان کشورهای عضو را به‌دنبال دارد، تقریباً تمامی کشورهایی که عضو این سازمان مهم منطقه‌ای هستند بر سیاست و رویکرد چندجانبه‌گرایی در مقابل یک‌جانبه‌گرایی تأکید دارند. پس از طی مدت طولانی از درخواست ایران برای عضویت رسمی در سازمان همکاری شانگهای این پروسه از زمان برگزاری اجلاسیه بیست‌ویکم آغاز و نهایتاً در بیست‌وسومین اجلاس سران شانگهای که به‌صورت دورسخنی در دهلی‌نو برگزار شد، عضویت رسمی ایران دراین‌سازمان اعلام شد. قابل‌ذکر است جمهوری اسلامی ایران با دارابودن قابلیت‌ها و پتانسیل‌های ترانزیتی،‌ انرژی و مبارزه با تروریسم یک ظرفیت قابل‌توجه برای کشورهای عضو شانگهای شناخته می‌شود. کارشناسان براین‌باورندکه عضویت ایران در سازمان شانگهای تعامل دوسویه را برای اعضا به‌دنبال خواهد داشت که می‌توانند از امتیازات و ظرفیت‌های یکدیگر بهره‌مند شوند. همچنین ایران می‌تواند از فرصت به‌وجودآمده در شانگهای برای عبور از تحریم‌ها استفاده کند. باید یادآور شد روند عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای از ۲۶ شهریور سال ۱۴۰۰ در جریان نشست سران این سازمان در تاجیکستان آغاز شد، پیش‌ازاین ایران از سال ۲۰۰۵ عضو ناظر بود و بعدازآن نیز از سال ۲۰۰۸ درخواست عضویت کامل خود را مطرح کرد، اما به‌دلیل تحریم‌های سازمان ملل امکان عضویت ایران وجود نداشت تااینکه در سال ۲۰۱۵ در پی توافق هسته‌ای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران برداشته شد و موانع عضویت ایران تاحدودزیادی مرتفع شد، البته غیر از اختلافات میان ایران و تاجیکستان، تحریم‌های آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل مانع جدی برای عضویت ایران در شانگهای بودند. طبق مقررات سازمان شانگهای کشوری که تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل باشد نمی‌تواند به عضویت این سازمان درآید. هر کشوری که عضو این سازمان می‌شود باید تمام اسناد قبلی را بررسی کرده و در فاصله زمانی چندماهه به آن‌ها ملحق شود. این اسناد قابل‌تغییر و یا شرط گذاشتن نیستند. هنگام اعلام عضویت رسمی ایران در شانگهای روسای کشورها ازجمله چین و روسیه ابراز خرسندی کردند، درهمان‌زمان «شی جین‌پینگ»، رئیس‌جمهور چین طی سخنانی با تبریک به ایران برای عضویت در شانگهای تأکید کرد: جهان امروز دچار تحول خواهد شد، تحولاتی که با چالش‌های جدیدی همراه خواهد بود؛ وحدت یا تفرقه، همکاری یا منازعه این‌ها سؤالاتی است که در زمانه ما مطرح خواهد شد. همچنین «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه نیز در سخنرانی خود بابیان‌اینکه روسیه همواره از الحاق رسمی ایران و همچنین بلاروس به سازمان همکاری شانگهای استقبال کرده است، گفت: الحاق رسمی ایران به این سازمان می‌تواند ظرفیت جدیدی را به آن اضافه کند؛ بنابراین طی مدت‌زمانی‌که ایران عضو رسمی این سازمان است، همواره وزرا و مقامات در سطوح مختلف در نشست‌ها و اجلاسیه آن حضور جدی داشته و مشارکت کرده‌اند، کمااینکه اعضا سازمان شانگهای نیز به ظرفیت‌ها و اثرگذاری‌های منطقه‌ای ایران واقف هستند؛ یعنی همکاری‌های اعضا می‌تواند به‌صورت متقابل با تقویت و رشد کشورها و همچنین در سطح منطقه منجر شود. پیش‌ازاین در دیداری که روسای جمهور ایران و چین در روسیه داشته‌اند، بر گسترش روابط فی‌مابین و برقراری آتش‌بس به‌عنوان کلید کاهش تنش در منطقه تأکید کردند. «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور کشورمان در جریان این دیدار تصریح کرد که ارتباطات ما باید برمبنای یک برنامه با چارچوب و زمان‌بندی مشخص در کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی با هدف برد_برد دنبال شود، این‌شکل از تعامل به تعمیق مناسبات منجر خواهد شد. وی همچنین بااشاره‌به‌اینکه آنچه امروز صلح را در منطقه ما به‌خطر انداخته، حمایت بی‌چون‌وچرای آمریکا و برخی کشورهای غربی از رژیم صهیونیستی است، گفت: این رژیم همه خطوط قرمز را نیز زیرپا گذاشته و با کشتن افراد بی‌گناه و غیرنظامی اثبات کرده که به هیچ اصل انسانی و حقوقی پایبند نیست. «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین نیز دراین‌دیدار با اعلام آمادگی برای تعمیق روابط کشورش با جمهوری اسلامی ایران، بر ضرورت تقویت اعتماد متقابل تأکید کرد و گفت: روابط دوستانه با ایران برای ما ارزشمند است و آماده‌ایم با طرف ایرانی از منافع مشترک دو کشور دفاع کنیم. این نخستین ملاقات ماست و معتقدم می‌توانیم همکاری‌ها و روابط فی‌مابین را گسترش دهیم. روابط ایران و چین به‌ویژه طی سال‌های اخیر همواره دوستانه و براساس منافع راهبردی دو طرف بوده است. دولت چهاردهم باتوجه‌به‌اینکه آمریکا در عرصه بین‌المللی به‌دنبال تمامیت‌خواهی یک‌جانبه‌گرایی است مصمم به همکاری‌های خود با چین و روسیه درراستای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی است. «زونگ پی وو» سفیر جمهوری خلق چین در تهران نیز طی سخنانی خاطرنشان کرد که کشورش به حمایت از ایران در حفظ حاکمیت ملی و عزت ملی و ایفای نقش سازنده ایران در عرصه‌های چندجانبه مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس ادامه خواهد داد. درنظر داشته باشیم در جریان جنگ تحمیلی 12روزه علیه جمهوری اسلامی ایران نیز سازمان همکاری شانگهای (SCO) در بیانیه‌ای اعلام کرد که این سازمان ضمن ابراز نگرانی شدید نسبت به تشدید اوضاع در خاورمیانه، حملات نظامی اسرائیل به ایران در روز جمعه ۱۳ ژوئن (۲۳ خرداد) را به‌شدت محکوم می‌کند. دراین‌بیانیه تأکید شد: این‌اقدامات تجاوزکارانه که علیه تأسیسات غیرنظامی و هسته‌ای صورت گرفته و منجر به تلفات انسانی شده، نقض فاحش اصول حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد محسوب گردیده، حاکمیت ملی ایران را خدشه‌دار ساخته، امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی را تضعیف کرده و تأثیراتی مخرب بر صلح و ثبات جهانی برجای گذاشته است. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای قاطعانه از حل مسئله هسته‌ای ایران ازطریق روش‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماسی سیاسی حمایت می‌کنند و این‌مسیر را تنها راه ممکن می‌دانند. همچنین اعضای سازمان همکاری شانگهای همدردی عمیق خود را با دولت و ملت ایران ابراز می‌دارند. درهمین‌راستا و درشرایطی‌که چندروزی از آتش‌بس جنگ تحمیلی 12روزه علیه کشورمان می‌گذشت، وزیر امور خارجه ایران در اجلاس وزرای خارجه شانگهای شرکت کرد. «سید عباس عراقچی»، وزیر خارجه کشورمان در پستی اینستاگرامی دراین‌باره نوشت: در حاشیه این اجلاس، فرصت ارزشمندی برای دیدار و گفت‌وگو با آقای شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور محترم چین و همچنین وزرای امور خارجه کشورهای شرکت‌کننده فراهم شد که طیان رایزنی‌های سازنده و مفیدی صورت گرفت. وی درادامه آورده است: در سخنرانی خود دراین‌اجلاس، به تجاوزات و اقدامات جنگ‌طلبانه رژیم صهیونیستی با حمایت ایالات‌متحده در منطقه اشاره کردم و نسبت به نقض مستمر قوانین و حقوق بین‌المللی توسط این رژیم هشدار دادم. عراقچی تصریح کرد: همچنین، ضمن تأکید بر حقوق مسلم ملت ایران در بهره‌مندی از فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای، مراتب قدردانی جمهوری اسلامی ایران از حمایت‌های قاطع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در برابر جنگ تحمیلی اخیر رژیم صهیونیستی علیه کشورمان ابراز کردم؛ بنابراین درک شرایط خاص منطقه‌ای و بین‌المللی و افزایش تنش‌های موجود و همچنین در وضعیتی که بعد از جنگ تحمیلی 12روزه به سر می‌بریم حضور رئیس‌جمهور کشورمان در اجلاس شانگهای به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سازمان‌های اثرگذار منطقه‌ای چنین پیامی را صادر می‌کند که ایران در انزوا نبوده و تعاملات بین‌المللی و همکاری‌های خود در زمینه‌های مختلف را با کشورهای دوست دنبال می‌کند. «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور کشورمان پیش از عزیمت به چین برای شرکت در اجلاس شانگهای ابراز داشت: ماهیت این سازمان، تلاشی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و تقویت چندجانبه‌گرایی در مناسبات بین‌المللی است؛ جمهوری اسلامی ایران نیز دراین‌مسیر به‌دنبال نقش‌آفرینی مؤثر است. ایسنا