مضحکه علم در «ایگ نوبل 2025»

هستی وفایی: جایزه ایگ نوبل (Ig Nobel Prize) که هیچ وابستگی به جایزه نوبل ندارد و تنها یک تشابه اسمی با آن دارد، با هدف تجلیل از پژوهش‌های غیرعادی، ارج‌نهادن به تخیل‌ها و برانگیختن علاقه مردم به علم، پزشکی و فناوری به‌واسطه ابتدا خنداندن مردم و سپس به‌فکر واداشتن آن‌هاست. هدف این جایزه، تمسخر علم نیست، بلکه نشان‌دادن آن‌است‌که علم می‌تواند کنجکاوی‌برانگیز، سرگرم‌کننده و عجیب باشد. حتی اگر موضوع آن در نگاه اول بی‌اهمیت یا بامزه به‌نظر برسد. یک گروه پژوهشی ژاپنی به‌سرپرستی توموکی کوجیما بررسی کردند که آیا رنگ‌کردن گاوها با خطوط سیاه‌وسفید شبیه گورخر باعث کاهش گزیده‌شدن آن‌ها توسط مگس‌ها می‌شود یا خیر. هر دامداری می‌داند که مگس‌ها بلای جان گاوها هستند و به‌همین‌دلیل است که گاوها مدام سرشان را حرکت می‌دهند، دمشان را تکان می‌دهند و پوستشان را می‌لرزانند تا از شر مگس‌ها خلاص شوند. این‌موارد نه‌تنها یک دردسر به‌شمار می‌رود بلکه هزینه نیز دارد. گاوها درچنین‌شرایطی کمتر استراحت می‌کنند و به‌هم می‌چسبند و همین باعث استرس گرمایی و تولید شیر و گوشت کمتر می‌شود. گورخر حیوانی است که با مگس‌ها مشکلی ندارد؛ بنابراین توموکی و همکارانش بررسی کردند که آیا رنگ‌کردن گاوها به‌شکل گورخر کمکی به حل این مشکل می‌کند یا خیر. آن‌ها گاوها را به سه گروه تقسیم کردند: راه‌راه گورخری، راه‌راه مشکی و بدون خطوط. نتیجه شگفت‌انگیز بود: گاوهای راه‌راه مثل گورخر کمتر موردحمله مگس‌ها قرار گرفتند و رفتارهای «دفع مگس» مثل تکان‌دادن سر و دم را کمتر انجام دادند. احتمال دارد این خطوط، سیستم بینایی حشرات را برای فرودآمدن روی بدن گاوها دچار اختلال کند اما کشف علت این‌موضوع، مورد دیگری برای تحقیقات است. روتم نفتالوویچ و همکارانش بررسی کردند آیا می‌توان با افزودن پودر تفلون که همان ماده نچسب روی ماهیتابه‌ها است، به غذا، حجم غذا را زیاد و بدون افزایش کالری، حس سیری ایجاد کرد؟ آن‌ها تفلون را بی‌مزه، غیرسمی، مقاوم به اسید معده و ارزان معرفی کردند و حتی پیشنهاد دادند به غذا اضافه شود. ولی مشخص است که این ایده به‌مذاق اکثر مردم خوش نمی‌آید. با وجود آزمایش‌های ایمنی روی موش‌ها، معلوم نیست واقعاً کسی مایل به خوردن تفلون باشد. یک گروه ایتالیایی بررسی کردند چرا تهیه سس کلاسیک «کاتچو اِ پِپه» (پاستا، پنیر پکورینو، فلفل سیاه) تااین‌حد سخت است و چرا گاهی تبدیل به گلوله‌های کش‌دار و ناخوشایند می‌شود. این غذا اگرچه مواداولیه کم و دستورپخت ساده‌ای دارد اما تهیه سس آن به‌شکلی مناسب کار دشواری است. به‌طورسنتی، آشپز بخشی از محلول آب و نشاسته را استخراج می‌کند که خنک شده باشد به دمای مناسب رسیده باشد تا از گلوله شدن جلوگیری شود و آن‌را با پنیر مخلوط می‌کند، فلفل را آخر اضافه می‌کند، درست پیش از سرو اما محققان می‌گویند دمای آب تنها عامل گلوله شدن سس نیست. آن‌ها با آزمایش‌های مختلف دریافتند که نسبت نشاسته درست بین ۲ تا ۳ درصد وزن پنیر است. پایین‌تر از آن، تقسیم فاز گلوله‌ای اتفاق می‌افتد؛ بالاترازآن سس سفت و ناخوشایند می‌شود. آب ماکارونی به‌تنهایی نشاسته کافی ندارد. استفاده از آب پاستا «ریسوتاتا» ممکن است نشاسته را متمرکز کند، اما آشپز کنترل کمتری بر مقدار دقیق نشاسته دارد. پس مؤلفان توصیه می‌کنند به‌سادگی چهارگرم نشاسته پودرِ سیب‌زمینی یا ذرت را در ۴۰ گرم آب حل کرده، آن‌را به‌ملایمت گرم کرده تا غلیظ شود و آن‌را با پنیر ترکیب کنند. همچنین توصیه می‌کنند فلفل سیاه را کمی تفت دهند پیش از افزودن آن به مخلوط تا عطر و طعم آن تقویت شود. ویکاش کومار و سارثاک میتال از هند با طراحی جاکفشی که از نور فرابنفش (UV-C) برای کشتن باکتری‌های بوی بد کفش‌ها استفاده می‌کند، جایزه گرفتند. آن‌ها با آزمایش روی کفش‌های ورزشکاران دانشگاه دریافتند تنها دو تا سه‌دقیقه نور فرابنفش کافی است تا بوی بد به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد. یک گروه بین‌المللی بررسی کرد که نوشیدن اتانول (الکل طبیعی موجود در میوه‌های رسیده) بر توانایی پرواز و صدایابی خفاش‌های میوه‌خوار مصری چه تأثیری دارد. نتایج نشان داد خفاش‌هایی که اتانول بیشتری خورده بودند، کندتر پرواز کردند و سیگنال‌های صوتی‌شان دچار افت کیفیت شده بود چیزی‌که می‌تواند به تصادف با موانع منجر شود. مارسین زاجنکوفسکی و گیلس ژینیاک دریافتند اگر به مردم بگویید که IQ بالایی دارند، حتی اگر واقعیت نداشته باشد، حس خودشیفتگی موقتی در آن‌ها افزایش می‌یابد. حتی افراد با عزت‌نفس پایین، پس از بازخورد مثبت، خود را منحصربه‌فردتر و خاص‌تر دیدند. آن‌ها ۳۶۱ شرکت‌کننده از لهستان را استخدام کردند که از آن‌ها خواسته شد سطح هوش خود را نسبت به دیگران ارزیابی کنند؛ نسخهٔ لهستانی پرسشنامهٔ شخصیت نارسیسیستی را پر کنند؛ و تست هوش بدهند تا ادراکشان از هوش خود را با اندازه‌گیری عینی مقایسه کنند. سپس شرکت‌کنندگان به‌صورت تصادفی به یکی از دو گروه تقسیم شدند. یک گروه بازخورد مثبت دریافت کردند و به آن‌ها گفته شد واقعاً IQ بالایی نسبت به اکثر مردم دارند و گروه دیگر بازخورد منفی دریافت کردند. کسانی‌که بازخورد منفی دریافت کردند، هوش خود را پائین‌تر ارزیابی کردند و این بازخورد منفی تأثیر بزرگ‌تری از بازخورد مثبت داشت. مؤلفان نتیجه گرفتند که بازخورد خارجی کمک می‌کند ادراک افراد از هوششان، صرف‌نظر از صحت آن بازخورد، شکل بگیرد. در یک ساحل توریستی در توگو، محققان مشاهده کردند که مارمولک‌های محلی عاشق دزدیدن پیتزا از بشقاب گردشگران هستند ولی نه هر پیتزایی. آن‌ها در آزمایشی مشخص کردند که مارمولک‌ها فقط پیتزای چهار پنیر را انتخاب می‌کنند، نه پیتزای چهارفصل! که این احتمالاً به‌دلیل بو یا ترکیب خاص پنیرهاست. جولی منلا و گری بیوشامپ بررسی کردند که پس از خوردن سیر توسط مادر، شیر بوی شدیدتری می‌گیرد. مِنیلا و بیوچمپ آزمایششان را چنین طراحی کردند: از هشت زن که فقط شیر خود را به فرزندشان می‌دادند نمونه‌هایی از شیرشان در دوره‌ای که از خوردن غذاهای گوگرددار مثل سیر، پیاز، مارچوبه پرهیز کرده بودند، گرفته شد؛ و نمونه‌های بیشتر پس‌ازآن که مادران یک کپسول سیر یا یک دارونما مصرف کردند دریافت شد. نتیجه آن‌بودکه مادرانی که سیر خورده بودند، شیرشان بوی محسوس بیشتری داشت. بو درحدود دوساعت پس از مصرف به اوج رسید و سپس کاهش یافت. نوزادان دراین‌حالت مدت بیشتری شیر می‌مکیدند که به‌این‌معناست‌که شاید طعم و بوی قوی‌تر شیر باعث تحریک بیشتر نوزاد برای خوردن می‌شود. این می‌تواند در پذیرش طعم‌های جدید پس از دوره شیرخوارگی مؤثر باشد. اگر تعجب می‌کنید که چرا تحقیقی درباره ناخن در بخش ادبیات است، کافی است نثر شاعرانه دکتر بین را بخوانید. او سرعت رشد ناخن را برای ۳۵ سال به‌طور دقیق ثبت کرد نه‌فقط درمورد خودش، بلکه با بررسی تمام متون علمی موجود دراین‌زمینه. او طی ۳۵ سال، رشد یکی از ناخن‌هایش را با دقت و جزئیات ثبت کرد. در گزارش نهایی‌اش از اصطلاحاتی مثل ناخن همچون نموداری شگفت‌انگیز از زمان بر محور کراتین رشد می‌کند، استفاده کرده بود! او دریافت: رشد ناخن با افزایش سن کند می‌شود، گرما رشد را افزایش می‌دهد، جویدن ناخن نیز ممکن است باعث افزایش رشد شود، شاید به‌این‌دلیل‌که گردش خون را تحریک می‌کند و برخلاف افسانه‌ها، ناخن‌ها پس‌ازمرگ رشد نمی‌کنند؛ فقط پوست جمع می‌شود و این‌گونه به‌نظر می‌رسد. جایزه ایگ نوبل توسط چه‌کسی برگزار می‌شود؟ جایزه ایگ نوبل توسط مجله طنز علمی آمریکایی به‌نام Annals of Improbable Research برگزار می‌شود و مراسم سالانهٔ آن در دانشگاه هاروارد و موسسه فناوری ماساچوست برگزار می‌شود. دراین‌مراسم، دانشمندان واقعی، از جمله برندگان جایزه نوبل، جوایز را اهدا می‌کنند. همچنین مراسم با نمایش علمی و سخنرانی‌های عجیب ۲۴/۷ همراه است یعنی: سخنرانی ۲۴ کلمه‌ای و سپس همان سخنرانی در ۷ کلمه! چه‌نوع تحقیقاتی برنده ایگ نوبل می‌شوند؟ تحقیقات ایگ نوبل لزوماً بی‌ارزش یا ساختگی نیستند. بسیاری‌ازآن‌ها پژوهش‌های کاملاً علمی هستند، در مجلات معتبر چاپ شده‌اند و حتی می‌توانند کاربردهای جدی و علمی داشته باشند؛ اما معمولاً موضوعاتی دارند که عجیب، خنده‌دار یا غیرعادی به‌نظر می‌رسند. در سال گذشته جایزه صلح این‌رویداد نیز به‌شکل طعنه‌آمیزی به آزمایش‌های عجیب در‌مورد‌اینکه آیا کبوترهای زنده را می‌توان داخل موشک‌ها قرار داد تا مسیر پرواز موشک‌ها را هدایت کنند یا نه، به یک روانشناس مشهور به‌نام بی اف اسکینر که درگذشته است، اهدا شد! ایسنا