آیا بالاخره حقوق حیوانات را به‌رسمیت خواهیم شناخت؟
گزارش ٣٠ مارس ٢٠١٦ Primepetinsurance به موارد آماری جالبی از حضور حیوانات و رابطه انسان‌ها با آن‌ها در بعضی از کشورهای جهان اشاره کرده است. در گزارش این منبع خبری می‌خوانیم: «در نیویورک، بیشترین امکان اِسکان سگ‌ها و گربه‌های خیابانی وجود دارد. در لندن، ٣٩درصد افراد برای حمایت از حیوانات، کمک مالی می‌کنند. در رُم، مسیرهای پیاده‌روی برای حیوانات خانگی وجود دارد. در پاریس، سالانه بیشترین کمک‌های مالی مردمی برای درمان حیوانات خانگی و خیابانی جمع‌آوری می‌شود. در سیدنی، ٦٣درصد مردم، حیوان خانگی دارند و در توکیو، ٢٠ تا ٣٠درصد سگ‌های خانگی با لباس بیرون می‌آیند!» آمارهایی ازاین‌دست در‌رابطه‌با نوع نگرش به حیوانات و البته رفتار با آن‌ها گویای دو نکته اساسی‌ست؛ رفتار دوستانه با حیوانات، گاهی تنها از جانب ما این‌گونه تعبیر می‌شود و می‌تواند به‌واقع برای آن جانداران، ایجاد ناراحتی، درد و رویه‌ای متفاوت از چرخه زیستی‌شان کند که مصداقی از حیوان‌آزاری‌ست. نکته دو اینکه، شهرهایی در جهان هستند که برای امکان بهتر زیست برای حیوانات فعالیت‌های مناسبی انجام می‌دهند. ریچارد دی رایدر؛ نویسنده، روان‌شناس و فعال حقوق حیوانات می‌گوید: «گاهی شکل آموزش‌های ما به فرزندانمان به‌کلی اشتباه است و نسلی با باورهای غلط را به جامعه تحویل می‌دهیم؛ آن‌ها هم همین چرخه را ادامه می‌دهند. برایِ‌مثال، در مدارس و در خانواده‌ها گفته می‌شود که حیوانات، منابع ایجاد بیماری و آلودگی هستند که باید از آن‌ها دور شد؛ درحالی‌که شکل درست آموزش این‌ا‌ست‌که رابطه مهربانانه‌‌مان را با آن‌ها حفظ کنیم. مثلاً، سگ‌ها و گربه‌ها را در آغوش نگیریم یا نوازش نکنیم؛ نه‌اینکه وقتی آن‌ها را می‌بینیم، بی‌اعتنا و بی‌رحم باشیم. همان‌طور‌که بسیاری سعی می‌کنند حیوان دست‌‌آموز داشته باشند و البته برای مراقبت و رسیدگی به آن‌ها هزینه هم می‌کنند؛ اما در‌اصل، آن‌ها را از جایی‌که متعلق به آن هستند و سبک زندگی واقعی‌شان، جدا می‌کنند. این‌ها خودشان نمونه‌هایی از حیوان‌آزاری هستند». برنامه‌های دفاع از حقوق حیوانات، سال‌هاست در دنیا دنبال و در بعضی از کشورها عملی می‌شود؛ اما طی چندسال‌اخیر، توجه به‌این‌مقوله در کشورمان ایران نیز به‌شدت موردِتوجه واقع شده تاجایی‌که به‌تازگی کار به دولت هم کشیده شده است. در گزارشی که خبرگزاری ایسنا در ٢١ آبان‌ماه سال جاری به‌چاپ رساند؛ از قول معصومه ابتکار؛ رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست آورد: «سگ‌ها جزئی از چرخه اکوسیستم محسوب می‌شوند و فوایدی دارند که اگر به‌درستی مدیریت نشوند، شاید مشکلاتی را ایجاد کنند. اگر تمام سگ‌ها در یک محیط روستایی یا شهری از بین بروند، بی‌شک تعادل جمعیتی به‌سمتِ سایر حیوانات نظیر گرگ‌ها متمایل خواهد شد». بحث حقوق حیوانات، ریشه‌ای دیرینه دارد و آن‌گونه که در Wikipedia آمده است، احترام به حیوانات حتی در دوران یونان باستان وجود داشت. در مقاله‌ای که مرکز رسیدگی به امور حیوانات نیویورک موسوم به People for the Ethical Treatment of Animals آورده؛ می‌خوانیم: «اینکه بعضی‌افراد، احساس می‌کنند می‌توانند با خرید حیوانات، مالک آن‌ها شده و هرگونه رفتاری با این موجودات داشته باشند، یکی از مسائلی‌ست که هنوز نتوانسته‌ایم به‌عنوانِ مصداقی از حیوان‌آزاری در جامعه تبیین کنیم. هیچ حیوانی را نمی‌توان به‌عنوانِ یک دارایی شخصی داشت؛ حتی اگر رفتاری مهربان با آن داشته باشیم. آنچه در قالب‌هایی مانند حیوان خانگی در خانه، عنصری نمایشی در باغ‌وحش یا بدتر از آن‌ها، روش استثمارگونه وحشیانه در سیرک‌ها دیده می‌شود، نقض حقوق این جانداران و آسیب‌رساندن به چرخه طبیعت و محیط زیست است». پیتر آلبرت؛ فیلسوف اخلاق‌گرای استرالیایی، در کتاب خود Animal Liberation می‌نویسد: «درست است که نمی‌توان حقوق شهروندی برای حیوانات درنظر گرفت؛ اما آن‌ها نیازمند تدوین برنامه‌هایی هستند که آزادی معقولشان در جامعه شهری و حتی در دل طبیعت مخدوش نشود. آزاررساندن به حیوانات، شکار و نادیده‌گرفتنشان به‌دوراز اخلاق است و ازسویی، دربندکشیدن و وادارسازی‌شان به کارهایی‌که در طبیعت وجودی‌شان نیست نیز نوعی دیگر از پایمال‌کردن حقوقشان است». گزارش ابتدای سال ٢٠١٦ در سایت Randomstory حاکی‌ازآن‌‌است‌که فرهنگ رفتار با حیوانات در کشورهای هلند، یونان، رومانی، بلغارستان، ونزوئلا، مصر، اسپانیا، چین، استرالیا و ژاپن، بدترین نوع رفتار جوامع دراین‌باره است که حتی برخی‌ازآن‌ها با آن‌نوع رفتار، در جهان شناخته می‌شوند. برایِ‌مثال، مسابقات گاوبازی در اسپانیا، شاخصه این کشور به‌شمار می‌رود که هنوز با تماشاگران بسیار اجرا می‌شود و فعالان حقوق حیوانات نتوانسته‌اند مانع این‌ماجرا شوند. رسانه Independent در گزارش دسامبر سال ٢٠١٥ خود آورده است: «اگرچه بسیاری گمان می‌کنند که مسئله احترام به حقوق حیوانات در دوره مدرن، با انتشار کتاب پیتر آلبرت (که در بالا به آن اشاره شد) ایجاد شده است؛ اما انجمن آمریکایی پیشگیری از رفتار بی‌رحمانه مقابل حیوانات موسم به ASPCA در سال ١٨٦٦ به‌این‌مقوله پرداخت و برای احقاق حقوق ازدست‌رفته حیوانات تلاش بسیاری کرد». این امر، در ایران نیز از‌سویِ فعالان بسیاری در قالب کمپین‌ها و گروه‌های مردم‌نهاد پیگیری می‌شود؛ اما چهره‌های مختلفی در عرصه فرهنگ و هنر هم به‌عنوانِ مدافعین حقوق حیوانات حضور دارند. روشی که در کشورهای خارجی به نتایج خوبی رسیده و افرادی همچون پل مک‌کارتنی، رایان گاسلینگ، الن دی‌جنرز، ویلی نلسون، هالک هوگان، میکی رورک و پیرس برازنان هم به آن پرداخته‌اند.