خرخرکردن و راه‌های درمان آن
دکتر جهانگیر قربانی - متخصص گوش، حلق و بینی/ خرخر یا خرناس، شکایت شایعی‌ست؛ به‌ویژه بین آقایان و افراد چاق. خرخر از دو دیدگاه مهم است؛ یکی از نظر مزاحمت و آزاری که برای دیگران و کسانی که در مجاورت فرد خوابیده‌اند، ایجاد می‌کند. مورد مهم‌تر، مشکلاتی‌ست که در نوعی از خرخر دیده می‌شود و همراه علایم انسداد تنفسی بوده و می‌تواند خطرات جدی داشته باشد. به این حالت، توقف انسدادی تنفس در حین خواب یا (Obstructive sleep apne (OSD گفته می‌شود. خرخر در ۴۰درصد آقایان و۲۰درصد خانم‌ها دیده می‌شود که بخشی از این افراد در معرض خطر علایم انسدادی تنفس هستند.
در سال‌های اخیر، اهمیت خواب و اختلالات مربوط به آن بیشتر شناخته شده است. پیشرفت‌های قابل توجهی در تشخیص و درمان اختلالات خواب حاصل شده و متخصص گوش و حلق و بینی از عناصر اصلی در‌این‌زمینه است. در نوشته‌های چارلز دیکنز از پسری چاق با مشکل تنفس و خرخر نام برده شده که با الهام از داستان او سندرومی به‌نام Pickwickian معرفی شده است. خرخر، صدایی‌ست که از ارتعاش بافت‌های حلق ایجاد می‌شود. خرخر در حالت دم، شدیدتر از بازدم است. چاقی، کوتاهی گردن، مشکلات تنفس با بینی، بزرگی لوزه‌ها و زبان کوچک، می‌توانند موجب خرخر شوند. خرخر به‌تنهایی و در غیاب علایمی که در زیر به آن اشاره می‌شود، خطر چندانی ندارد و فقط باعث اذیت افراد دیگر می‌شود.
چه نوع خرخری اهمیت دارد؟
خرخر زمانی اهمیت پیدا می‌کند که همراه علایم مهم دیگری باشد که در زمینه توقف انسدادی تنفس در حین خواب (OSD) روی می‌دهد. این علایم عبارتند از:
ایست تنفس حین خواب (متوقف‌شدن نفس‌کشیدن)
پریدن از خواب با حالت خفگی یا ایست تنفس
خواب آلودگی شدید حین روز که به‌ویژه سبب تصادفات رانندگی می‌شود.
گاهی خود فرد از علایم اطلاعی ندارد و فقط هنگام روز به‌خصوص هنگام رانندگی یا تماشای تلویزیون خواب‌آلود است و مدام چرت می‌زند. فرد احساس می‌کند که عصبی‌ست و از خواب خود لذتی نبرده است. دربسیاری موارد، کسی که با او در یک محل می‌خوابد شاهد این داستان است: با عمیق‌تر‌شدن خواب، خرخر به‌تدریج شدیدتر می‌شود؛ تا‌جایی‌که ناگهان نفس قطع شده و حالت خفگی روی می‌دهد. در‌این‌حالت ممکن‌است‌که شخص از خواب بپرد و خرخر قطع شود تا دوباره به‌تدریج شدیدتر شده و منجر به حالت قطع نفس دیگری شود. از علایم دیگری که در این افراد دیده می‌شود، می‌توان به سردرد صبحگاهی، گلودرد، ضعف یا تحریک‌پذیری در صبح، از‌دست‌دادن قدرت حافظه و تمرکز، افسردگی، تغییرات شخصیت یا خلق، کاهش میل و قدرت جنسی، تعریق حین خواب و شب‌ادراری اشاره کرد. استفاده از داروهای خواب‌آور، آرامبخش و الکل نیز شدت علایم را بیشتر می‌کند.
عوارض ایست تنفس هنگام خواب
اگرحالت انسداد تنفس حین خواب درمان نشود، عوارض خطرناکی خواهد داشت. میزان مرگ‌و‌میر در‌این‌افراد بیشتر است. افزایش شیوع بیماری‌های قلبی و عروقی و مشکلات عصبی و ادراکی در مبتلایان دیده می‌شود. علل عمده افزایش مرگ‌و‌میر در آنها ناشی از زیاد‌بودن شیوع فشار خون بالا، بیماری عروق قلب، نارسایی قلب، اشکال در ضربان قلب، مرگ ناگهانی و سکته مغزی‌ست. مقاومت به انسولین نیز وجود دارد که سبب مشکل‌تر‌شدن کنترل قند خون و بالا‌رفتن احتمال دیابت می‌شود. احتمال حالت ریفلاکس اسید یا برگشتن محتویات معده به سمت بالا بیشتر است. یکی از علل دیگر مرگ در این افراد، تصادفات رانندگی به‌علت کاهش تمرکز و خواب‌آلودگی‌ست. از‌دست‌رفتن دقت و تمرکز و کم‌شدن حافظه از پیامدهای شناخته‌شده است.
روش‌های تشخیص
همان‌طور که گفته شد؛ تنها انواع خاصی از خرخر که همراه علایم انسدادی‌ست، خطرناک بوده و نیازمند اقدام درمانی یا جراحی‌ست. معاینات و اقدامات تشخیصی خاص جهت افتراق خرخر معمولی از انواعی که همراه انسداد هستند، لازم است. معاینه و بررسی بینی، کام، زبان کوچک، لوزه‌ها، زبان و فک لازم است. انحراف تیغه بینی، تورم مخاط و شاخک‌های بینی، سینوزیت، تومورهای بینی، بزرگ‌شدن آدنویید یا لوزه سوم، بزرگی کام نرم یا زبان کوچک، بزرگی لوزه‌ها، بزرگی زبان و کوچک‌بودن فک، زمینه‌ساز انسداد و خرخر هستند. گاهی در بعضی بیماران، چند اشکال با هم وجود دارد.
راه‌های ساده درمان یا کاهش خرخر
بعضی روش‌های غیر‌جراحی می‌توانند خرخر را به‌طور کامل یا نسبی بهبود بخشند که ازجمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
کاهش وزن: همان‌طور که گفته شد، بین خرخر و وزن، ارتباط مستقیمی وجود دارد. کاهش وزن در کم‌کردن خرخر نقش مهمی دارد.
تغییر وضعیت خواب: در بیشتر موارد، در حالت خوابیده به پشت خرخر تشدید می‌شود. خوابیدن به طرفین، خرخر را کمتر می‌کند. یک روش قدیمی، دوختن گلوله‌های کوچک به پشت لباس است که شخص در حین خواب مجبور باشد به یکی از طرفین بخوابد.
چسب روی بینی: در بیمارانی که مشکل بینی دارند؛ تا‌حدی خرخر را کم می‌کند؛ ولی نکته مهم این‌است‌که روی آثار انسدادی تنفس تأثیری ندارد؛ یعنی با وجود کاهش خرخر، سبب بالا‌رفتن اکسیژن دریافتی نمی‌شود؛ بنابراین در انواع خطرناک خرخر که همراه انسداد تنفسی هنگام خواب هستند، بی‌فایده است.
درمان بیماری زمینه‌ای: برخی بیماری‌ها مانند کم‌کاری تیروئید، سبب خرخر می‌شوند که درمان بیماری زمینه‌ای موجب بهبود علایم می‌شود.
استفاده‌نکردن از الکل و بعضی داروها: الکل و داروهای خواب آور، سبب تشدید مشکل می‌شوند. از مصرف دارو بدون نظر پزشک خودداری شود.
اقدامات جراحی
در بیمارانی‌که با روش‌های ساده، خرخر و انسداد تنفسی برطرف نشود، جهت بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض، نیاز به اقدامات دیگر مانند جراحی یا دستگاه CPAP است. انتخاب روش جراحی بر‌اساس معاینات و تعیین محل انسداد صورت می‌گیرد.
از دستگاهCPAP یا Continuous Positive Airway Pressure در هنگام خواب استفاده می‌شود. یکی از علل عمده خرخر، بسته‌شدن راه هوایی هنگام تنفس است. این دستگاه به‌طور‌دایم فشار مثبت در راه هوایی ایجاد می‌کند و در نتیجه راه هوایی بسته نمی‌شود و علایم بیمار، به‌طور چشمگیری برطرف می‌شود.