برابریِ مصرف انرژی ایران با کشورهای توسعه یافته

چین بیشترین میزان مصرف انرژی اولیه را در سال 2019 به‌خود اختصاص داد؛ آن‌هم با رقم حیرت‌انگیزِ 141.7اگزاژول. برای درک بهتر این‌شدت از مصرف انرژی باید گفت که «اگزا» یکی از پیشوندهای «سامانه استاندارد بین‌المللی یکاها» (SI) و برابر با  10 به‌توانِ 18 است که این‌عدد «کوینتیلیون» نام دارد و درواقع، از آن برای راحت‌تر خواندن یک رقم درشت استفاده می‌شود. «انرژی اولیه» هم نوعی از انرژی‌ست که هنوز به نوع دیگر تبدیل نشده؛ مثلاً «نفت خام» و «گاز طبیعی» که مستقیماً از درون زمین بیرون می‌آیند و بشر دخالتی در ساخت آن‌ها ندارد؛ البته خودِ این‌نوع انرژی نیز به دو گروه تقسیم می‌شود: انرژی‌های فسیلی (تجدیدناپذیر)، انرژی‌های (تجدیدپذیر) که انرژی هسته‌ای نیز در دسته دوم قرار دارد. ناگفته پیداست در خبر یادشده، منظورمان انرژی‌های رایج فسیلی‌ست. گزارش مرکز داده‌پردازیِ Statista در ژوئن 2020 نشان داد که طی یک‌دهه‌گذشته میزان استفاده از انرژی‌های اولیه در جهان به‌شکل قابلِ‌توجهی افزایش داشته است و بیشترین سهم را در این افزایش مصرف، اقتصادهای نوظهور نظیر برزیل، روسیه، هند و چین داشته‌اند. نکته تأسف‌بار در این گزارش این‌است‌که نام «ایران» نیز بین این کشورها در رده‌های بالا دیده می‌شود (رتبه دهم) که البته این‌مسئله درمورد کشورمان نه به‌خاطرِ فرایندهای توسعه‌ای؛ بلکه به‌سبب «تلفات» است. براساسِ آخرین آمار از میزان عرضه و تقاضای انرژی در ایران، میزان مصرف بسیاربالاست؛ تاجایی‌که طبق اعلام مسئولان کشور؛ ظرفیت صرفه‌جویی در مصرف سالانه انرژی کشورمان معادل ۵۰۰میلیون‌بشکه نفت خام وجود دارد. گزارش 20 ژوئن 2020 رسانه خبریِ Deutsche Welle؛ درحالی‌که اقتصاد ایران تقریباً یک‌دهم اقتصاد آلمان است، مصرف انرژی دو کشور تقریباً به‌یک‌اندازه است (آلمان در جایگاه هفتم)؛ بااین‌تفاوت که بخش بزرگی از انرژی در ایران به‌خاطرِ مدیریت غلط و بهره‌وری پائین، در همان مرحله تولید و توزیع، از بین می‌رود. گزارش 14 مهر 1398 در خبرگزاری «ایسنا» نیز به این‌موضوع اشاره دارد که در سال ۱۳۹۵ کل تولید انرژی در کشور برابر ۳۴۱۱.۵میلیون‌بشکه معادل نفت خام بوده که نسبت به سال قبل‌ازآن، ۱۷.۷درصد افزایش داشت. ترکیب حامل‌های انرژی اولیه ما شامل ۴۰.۲درصد نفت خام، ۵۹.۰درصد گاز غنی، ۲۴درصد سوخت‌های سنتی، ۰.۸درصد زغال‌سنگ، ۰.۴۰درصد برق‌آبی، بادی، اتمی، خورشیدی، زیست‌توده و بقیه (۰.۰۱درصد) انرژی‌های نو خورشیدی،حرارتی می‌شود. این گزارش همچنین درادامه آورده که تلفات اندازه‌گیری‌شده در زنجیره تأمین انرژی شامل ۱۳۴.۶میلیون‌بشکه معادل نفت خام گازهای قابل‌جمع‌آوری عمدتاً در بالادستی و ۴۴۵.۹میلیون‌بشکه معادل نفت خام انواع تلفات قابل‌محاسبه در تبدیلات میانی، انتقال و توزیع حامل‌های انرژی‌ست. مهم‌ترین جزء در تلفات بخش عرضه تلفات نیروگاهی‌ست که در حدود ۳۰۱میلیون‌بشکه معادل نفت خام می‌شود و ۶۸درصد این تلفات را تشکیل می‌دهد. رتبه نهمِ این فهرست، کشور کره جنوبی با رقم (12.37اگزاژول) است که سطح مصرف آن، تنها اندکی از ایران بیشتر است. شرک نفت و گاز بریتانیایی BP در گزارش جدید سالانه خود می‌گوید که ایران در سال گذشته (2019) به‌میزانِ ۱۲.۳۴اگزاژول (۲.۱۵میلیاردبشکه معادل نفت خام) انرژی مصرف کرد که نسبت به سال قبل‌ازآن، ۴.۳درصد افزایش نشان می‌دهد. البته جدای از بحث اتلاف انرژی در سطوح اولیه و بالادستی؛ شکل و میزان نامتعارف و بالاتر از استانداردِ مصرف در بخش عمومی و خانگی نیز قابلِ‌تأمل است. درهرصورت، از این پدیده تحتِ‌عنوان «شدت مصرف انرژی» نام می‌برند که معیاری از ناکارآمدی اقتصاد یک کشور است و به‌عنوانِ واحد انرژی برای هر واحد تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود. شدت انرژی بالا، بیانگر قیمت یا هزینه زیاد تبدیل انرژی به تولید ناخالص داخلی‌ست. درحال‌حاضر، معیار شدت انرژی؛ از جمله شاخص‌های استراتژیک در کشورهای توسعه‌یافته است که از آن برای بررسی افزایش کارایی انرژی؛ هم ازنظر میزان کاهش وابستگی انرژی کشور به خارج (واردات حامل‌های انرژی) و هم ازنظر کنترل تبعات آب‌وهوایی مصرف بالای انرژی در داخل، استفاده می‌کنند.

چین                141.7

آمریکا             116.58

هند                 34.06

روسیه              29.81

ژاپن                 18.67

کانادا               14.21

آلمان               13.14

برزیل               12.4

کره‌جنوبی           12.37

ایران                12.34