بحران در صنایع دستی خراسان شمالی؛
کرونا یا تنبلی مدیران؟!
صنایع دستی، روایتگر صنعت و هنر نیاكان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر كشور است كه گوشهای از هویت تاریخی و فرهنگی آنان را بیان میكند؛ ازاینرو از صنایع دستی بهعنوان سفیران فرهنگی یك قوم و ملت یاد میكنند. صنایع دستی و سوغات خراسان شمالی در جاذبههای گردشگری این استان كه همه ساله بیش از سه میلیون مسافر را پذیرا است، جایگاه خاص خود را دارد. صنایعدستی خراسان شمالی با توجه بهحضور قومیتهای مختلف مانند كرد، ترك، تركمن، تات و فارس در این استان از تنوع چشمگیری برخوردار است. مشاغل مرتبط با صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با شیوع کرونا بهشدت ضربه خورده است و در این بین مسئولان مرتبط به دیگران توصیه میکنند که باید فکری به حال مشکلات این مشاغل شود.
در استان خراسان شمالی،گونههای مختلفی از صنایع دستی از قبیل گلیمبافی، زیلوبافی، سفره كردی، پلاس، پاپوشهای سنتی، چارقدوزی، ساختوسازهای سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباسهای محلی، نمدمالی، سفالگری و دیگر موارد رواج دارد. وجود مراتع سرسبز و بكر و رونق دامداری كه نتیجه آن دسترسی به مواد اولیه فراوان و ارزان قیمت است، دستبافتههای متنوع و چشمنوازی از نظر طرح و رنگ دارد كه نقشهای ذهنی همگی ریشه در اعتقادات و باورهای بافندگان آن دارد و معرف ذوق، هنر، خلاقیت، ابتكار و تلاش هنرمندان در این استان است. خراسان شمالی که بهگفته رهبر انقلاب، گنجینه فرهنگهاست؛ ظرفیت بالایی در حوزههایی همچون صنایع دستی و گردشگری دارد که میتواند به عنوان یکی از منابع درآمدی مردم استان رشد کرده و باعث ایجاد ارزش افزوده شود. اما با شیوع کرونا رشد اندک این قبیل مشاغل در استان متوقف شد و روبهافول گذاشت؛ بهطوریکه گاهی میزان فروش محصولات صنایع دستی خراسان شمالی به خارج استان استان به صفر نیز رسید. در این بین نقش مسئولان ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بسیارپررنگ است تا با مدیریت درست، پیاده سازی ایده و خلاقیت طوری برنامهریزی کنند که مشاغل این حوزه با تعطیلی گسترده مواجه نشود.
از فروش ۱۰هزاردلار تا رسیدن به صفر
محمد رضا قهرمانیان؛ معاون صنایع دستی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی دراینخصوص گفت: «میزان صادرات صنایع دستی خراسان شمالی در سال گذشته ۱۰هزاردلار بود؛ اما امسال بهدلیل بحران کرونا، هیچ محصولی از این استان صادر نشد». وی افزود: «اگرچه در ابتدای همهگیری کرونا فروش و تولید محصولات صنایع دستی استان با افت شدیدی مواجه شد؛ اما هیچیک از کارگاههای تولید صنایع دستی تعطیل نشد». وی گفت: «برگزارنشدن نمایشگاههای فروش و بازارچههای صنایع دستی سبب شد تا عرضه صنایع دستی در فضای مجازی مورد توجه بیشتری قرار گیرد و با هدایت و تشویق فعالان این حوزه برای استفاده از فضای مجازی، بازار فروش مجازی صنایع دستی رونق بگیرد». قهرمانیان خاطرنشان کرد: «اکنون فعالان صنایع دستی در بخش چرم و سفالگران و بافندگان استان از طریق فضای مجازی تولیدات خود را در بازارهای قزوین، زنجان، اصفهان، تهران و آذربایجان شرقی به فروش میرسانند و حتی با استفاده از تسهیلات مشاغل خانگی در سال جاری برای ۷۰نفر در بخش صنایع دستی استان اشتغال ایجاد شده است». حال این سوال مطرح میشود که کرونا چه ارتباطی با صادرات صنایع دستی دارد؟ آیا استانهای دیگر کشور نیازی به صنایع دستی ندارند؟ آیا فروشگاهها و مغازههای صنایع دستی تعطیل هستند؟ آیا مردم به خرید نمیروند؟ پاسخ به این سوالات منفی است لذا باید تاکید کرد که حتی در شرایط کرونا نیز صادرات صنایع دستی نباید به صفر میرسید.
یک مسئول: توصیه میکنم مشکلات بررسی شود!
از سوی دیگر میثم زارع؛ رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شیروان نیز درخصوص شرایط فعلی این حرفه گفت: «مشکلی در زمینه تولید وجود ندارد ولی کرونا شرایط بازار را برای عرضه محصولات صنعتگران شهرستان برهم زده است که البته تلاش شده ازطریق فضای مجازی بخشی از این خلأ جبران شده و تولیدات این حوزه به فروش برسد». وی بیشترین محصول تولیدی صنایع دستی شهرستان را گلیم عنوان کرد و افزود: «گلیم شیروان حرف نخست را در استان و حتی کشور میزند و قبل از شیوع کرونا کار صنعتگران و فروش آنان در بازارهای مختلف رونق بسیاری داشت و اقبال به خرید آن هم بسیار زیاد بود». زارع بدون اشاره به میزان فروش تولیدات این بخش در سالهای قبل و امسال بیان کرد: «سالهای پیش با برپایی نمایشگاههای مختلف استقبال خوبی از خرید انجام میشد و صنعتگران فروش خوبی داشتند ولی در نهماهه امسال علیرغم تولید بالا، فروش تولیدات صنایع دستی به شدت کاهش داشت است». رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شیروان گفت: «البته پس از شیوع کرونا، دولت با ارائه تسهیلات به فعالان این بخش، حمایت خوبی از آنان کرده است ولی به دلیل سود بالای بانکی که ۱۲درصد است، صنعتگران با توجه به بنیه ضعیف اقتصادی استقبال چندانی از آن نکردهاند». وی افزود: «توصیه میشود برای رونق صنایع دستی مشکلات فعالان این حوزه دیده شود و راهکاری برای رونق اقتصادی و فروش محصولات آنان در نظر گرفته شود». زارع در انتها گفت: «در نهماهه امسال، ۱۹۴ پروانه تولید انفرادی صنایع دستی در شهرستان شیروان صادر شده است». بهاینترتیب مسئول صنایع دستی در شیروان توصیه میکند که مشکلات فعالان این حوزه بررسی شود. حال اینکه مخاطب این توصیه کیست مشخص نیست.
بومگردیهای اسفراین در آستانه ورشکستگی
عبدالله سهرابی؛ رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اسفراین نیز اظهار کرد: «از مجموع ۱۲میلیاردتومان خسارات وارده به تأسیسات گردشگری اسفراین، سهم بومگردیهای شهرستان تاکنون هفتمیلیاردتومان بوده است». رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری اسفراین خاطرنشان کرد: «بهدلیل عدم پذیرش مسافر و محدودیتهای کرونا بومگردیها عملاً تعطیل شدند و این مسئله مشکلات این واحدها را دوچندان کرده است». وی افزود: «حمایتهایی که دولت در جلسات ستاد ملی کرونا در حوزه گردشگری مصوب نموده هیچ کدامشان مشکلات این واحدها را برطرف نکرده است». سهرابی تصریح کرد: «وامهایی چندمیلیونی که دولت برای حمایت از حوزه گردشگری در ستاد ملی کرونا مصوب کرده، عملاً در زمان ثبتنامِ واحدهای بوم گردی تبدیل به وامهای ۲۰ یا ۳۰میلیونتومانی شده که بهدلیل نرخ بالای بهره و مبلغ پائین وام صاحبان این واحدها به ندرت استقبال کردهاند». رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری اسفراین تأکید کرد: «علیرغم تسهیلات مصوب شده دولت در ستاد ملی کرونا ازجمله امهال فیشهای واریزی آب، برق و گاز واحدهای بوم گردی تا پایان اسفند ۹۹، شرکت مربوطه متأسفانه هیچگونه همکاری با صاحبان واحدها نداشته و بسیاری از واحدهای بومگردی با اخطارهای قطع در شهرستان مواجه شدهاند».
شیوع کرونا؛ فرصتی برای تنبلی مدیران
هرچند کرونا تمام بخشهای کشور و حتی جهان را تحتتأثیر قرار داده اما این امر نباید توجیهی برای مسئولان قرار گیرد تا کمکاریهای خود را به دوش بیماری بیندازند. یقیناً وظیفه یک مدیر در چنین شرایط سختی نمایان میشود؛ زیرا او باید با اقدامات خلاقانه مجموعه زیر دستش را به سمت حرکت و شتاب سوق دهد؛ نه اینکه صرفاً با بهانه شیوع کرونا تمامی اقدامات تعطیل شود. ازسویدیگر پرداخت تسهیلات و کمکهای مالی و معنوی معطوف به گروه خاصی میشود. رعنا ساداتی، بانوی تولید کننده کیف چرم در بجنورد دراینخصوص گفت: «شاید شرکتها و یا افرادی که شناخته شده هستند و کد کارگاهی دارند توانسته باشند از تسهیلات بهره ببرند؛ اما اصل در این شغل افرادی مانند من هستند که در منزل خود به صورت شخصی کار میکنند». وی افزود: «اگر برای دریافت تسهیلات مراجعه کنیم بهدلیل اینکه نمیتوانیم اثبات کنیم شغلمان چیست قطعاً وامیهم به ما تعلق نمیگیرد». ساداتی تأکید کرد: «چرا مسئولان مرتبط اقدامی برای فروش ما نکردهاند؟ چرا نمایشگاه مجازی و یا فرصتی این چنینی به وجود نیامده است؟ آیا نمیشود با رعایت پروتکلهای بهداشتی چند غرفه با فاصله از یکدیگر ایجاد کرد تا مردم به خرید بیایند؟ مگر اکنون مردم به بازار نمیروند؟» این تولیدکننده اقلام چرمی گفت: «پیشازاین در نمایشگاهها شرکت میکردم و چند نمونه سفارش کار میگرفتم و آن باعث ایجاد درآمد میشد؛ اما اکنون این مسیر بسته شده است». بهاینترتیب شرایط فعلی صنایع دستی خراسان شمالی اصلاً مناسب نیست و در این بین قطعاً انتقاد علاوه بر کرونا بر مدیران نیز وارد است؛ زیرا جایگاه مدیریتی در شرایط خاص و بحران تعیین میشود و مدیران باید در این مواقع راههای جدید در نظر بگیرند.