افول پادشاهی سیب در باغ‌های استان‌های غرب کشور
معصومه پرورش
باغداران میوه‌های ارزان‌قیمت تولید می‌کنند و مردم میوه‌های گران‌قیمت می‌خرند؛ این میان دلالانی هستند که با چند تماس تلفنی به‌اندازه چند سال تلاش کشاورزان سود می‌برند. به‌گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ با چند تماس تلفنی محموله‌ای از سیب را می‌خرد و به سردخانه منتقل می‌کند و بعد از یک‌هفته همان محموله با قیمتی متفاوت و چند‌برابر قیمت خرید وارد بازار می‌کند و سودی کلان واریز حساب بانکی‌اش می‌شود. قصه سیب امروز آن شیرینی دیروز را در کام باغداران غرب کشور ندارد و دست مافیای میوه و یا همان اژدهای بازار باعث شده که امروز باغداران بجای بهره بردن از شیرینی این میوه زیبا و بهشتی از آن بجز غم زدگی محصولات چیزی را به عیان نبینند.
هر سال با نزدیک‌شدن فصل برداشت سیب، قصه تلخ و تکراری نبود بازار مناسب، نبود برنامه مشخص و الگوی مناسب کشت، نبود سورت و بسته بندی نامناسب محصول، منطقی نبودن قیمت‌ها با‌توجه‌به هزینه تولید، گران بودن هزینه‌های حمل‌و‌نقل نیز در این استان روایت می‌شود و این قصه با تضرر باغداران و هدررفت سرمایه‌های بخش کشاورزی استان خاتمه می‌یابد. دست خالی کشاوزان و باغداران سیب حتی با به‌ثمر‌نشستن محصولات آنها به‌خاطر به‌فروش‌نرفتن قصه امروز و فردا نیست بلکه سناریویی‌ست که سال‌ها ادامه‌دار بوده است. با به‌ثمر‌نشستن محصولات آنها به‌خاطر به فروش‌نرفتن محصولات آنان و دست دلالان سیب شاید قصه امروز و فردا نیست، بلکه قصه رنج کشیدن کشاورزانی‌ست که با دست خالی نمی‌دانند با کدام موضوع کنار بیایند. استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل با داشتن بیشترین منابع خدادادی و باغداری از استان‌های مستعد در امر کشاورزی و باغداری به‌ویژه تولید سیب است. ضرر و زیان حاصل دسترنج این کشاورزان است که همه رنج‌ها و مشقت‌های خود در امر باغداری در زمان برداشت برای داشتن محصولی با کیفیت به جان خریده‌اند و تنها چیزی را که مشاهده می‌کنند با تاراج رفتن مشقت و زجر‌کشیدن آنها در گرمای تابستان و سرمای زمستان به نفع دلالان است. آنان به‌جای دیدن به‌ثمر‌رسیدن رنگ زیبای سیب از سرخی آن شرمسارند و ترجیح می‌دهند، سیب‌ها را در کنار خیابان ها رها کنند. حقیقتی تلخ که هر ساله رخ می‌دهد و تا‌کنون هیچ مسئولی برای رفع آن راه کاری انجام نداده است. در گذشته وقتی به ورودی شهر مهاباد در آذربایجان غربی یا مراغه در آذربایجان شرق و مشکین شهر در استان اردبیل می‌رسیدید، بوی خوش سیب را استشمام می‌کردید؛ اما امروز این بوی سیب به خوشی آن بوی سیب قدیم نیست، بلکه جمع‌شدن و آوار‌شدن سیب‌هایی‌ست که یکی پس از دیگری در گونی‌های انباشت شده به‌جای فروش در بازار چه های ایرانی و خارجی به ضایعاتی‌ها فروخته می شود و دیگر کسی آن بوی خوش سیب را استشمام نمی‌کند. انبوهی از سیب‌های رها‌شده در کنار جاده علاوه بر ایجاد آلودگی بصری دل هر گردشگر و یا عابری را به درد می‌آورد که چرا سرنوشت سیب‌ها در این مراکز باید این چنین باشد.
رتبه دوم آذربایجان شرقی در تولید سیب کشور
با آنکه باغ‌های آذربایجان شرقی سهم بسیاری در تولید سیب کشور دارد و به تنهایی قادر است از خروج ارز برای واردات سیب جلوگیری کند؛ اما مافیای واردات و لابی‌های پشت پرده باز‌هم کام باغداران سیب را تلخ کرد و حجم زیادی از سرمایه‌های کشور برای وارد‌کردن سیب‌های بی کیفیت خارجی هدر رفت. کشاورزی تنها منبع درآمد روستائیان آذربایجان شرقی است. به گفته معاون مدیریت منابع سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی در چهارسال گذشته ۱۰۰هزار‌تن تولیدات کشاورزی استان افزایش پیدا کرده است؛ اما این پیشرفت نه برای کشاورزان خوشحال‌کننده است و نه برای مردم قابل‌لمس. فاصله ناراحت‌کننده‌ای میان مزارع و مغازه‌ها به‌وجود آمده است. برومندی معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی گفت: «درصدد تسهیل و تسریع در صادرات محصول سیب هستیم و فوریت این مسئله علاوه بر وزارت جهاد کشاورزی باید برای سایر بخش‌های دولت نیز تبیین شود». معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی گفت: «کشور‌های عمده صادرکننده سیب به ترتیب چین، لهستان، ایتالیا، آمریکا و شیلی هستند و ایران در زمینه صادرات سیب درختی در جایگاه ششم دنیا قرار دارد». او افزود: «میزان تولید سیب در کشور از سه‌میلیون‌تن به بیش از چهار‌میلیون و ۱۲۰هزار‌تن رسیده است و بر این اساس باید به صادرات آن توجه ویژه داشته باشیم». رسول جلیلی رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی گفت: «بر اساس این مصوبه مقرر شد واردات موز در قبال صادرات سیب انجام شود واردکنندگان می‌توانند در قبال صادرات سیب در سال جاری، نسبت به اخذ موافقت وزارت صمت و با تائید منشا ارز حاصل از صادرات، مانند گذشته به واردات موز اقدام کنند». متأسفانه امسال در کمتر از ۴۰روز مانده به پایان سال روند صادرات سیب استان کند شده است و ادامه این روند موجب متضرر شدن باغداران و بخش کشاورزی استان می‌شود. مراد آقابالازاده مدیرعامل انجمن سردخانه‌داران آذربایجان غربی از ارومیه اظهار کرد: «هم‌اکنون نزدیک به ۴۸۰هزار‌تن سیب با کیفیت استان به ارزش تقریبی سه‌هزار و ۳۶۰میلیارد‌تومان در سردخانه‌های استان ذخیره شده است و زمان بسیار کمی برای صادرات این میزان سیب داریم». او ادامه داد: «در صورت عدم رفع مشکلات صادرات این محصول نه تنها بخش کشاورزی استان متضرر شده بلکه سیب‌های تولیدی استان اگر صادر نشوند در سردخانه کیفیت خود را از دست داده و فاسد می‌شوند و باغداران از نظر اقتصادی متضرر خواهند شد». آقابالازاده گفت: «با وجود اینکه مصوبه تهاتر موز با سیب به گمرکات ابلاغ شده است هنوز از اجرای آن خبری نیست». بهنام تاج‌الدینی؛ عضو هیئت‌مدیره اتاق بازرگانی ارومیه که خود صادر کننده سیب نیز است، دراینباره گفت: «با‌وجود‌اینکه زمان تنگ است متأسفانه تصمیمات مسئولان بر روی کاغذ نوشته می‌شود، ولی عملیاتی نمی‌شوند». تاج‌الدینی تعلیق کارت‌های بازرگانی صادرکنندگان سیب را دیگر مشکل بازار سیب آذربایجان غربی عنوان کرد و افزود: «تعلیق این کارت‌ها مانعی بزرگ در مقابل کشاورزان و صادرکنندگان سیب استان گذاشته است؛ چرا‌که بخش عظیمی از تعهد ارزی صادر کنندگان با گذشت سال‌ها هنوز عملی نشده است. ۲۰۰میلیون‌دلار سرمایه در سردخانه‌های آذربایجان غربی انباشته شده است، سرمایه‌ای که فرصت طلایی برای حفظ آن به شماره افتاده است و بهتر است متولیان امر برای رفع این مشکل هر چه زودتر چاره‌ای بیاندیشید تا هم کام باغدارن سیب در روز‌های آخر سال شیرین شود و هم با صادرات این محصول چرخ ارزآوری روان‌تر بچرخد». بابایی تصریح کرد: «در‌حال‌حاضر سیب استان به کشور‌هایی نظیر هندوستان، افغانستان، کشور‌های موسوم به اوراسیا، حوزه خلیج فارس، عراق گرجستان و پاکستان از طریق افغانستان صادر می‌شود». او همچنین به تأمین میوه شب عید اشاره کرد و گفت: «محصول سیب امسال در قالب میوه شب عید و تنطیم بازار روانه بازار می‌شود. ۲۰۰میلیون‌دلار سرمایه در سردخانه‌های آذربایجان غربی انباشته شده است، سرمایه‌ای که فرصت طلایی برای حفظ آن به شماره افتاده است و بهتر است متولیان امر برای رفع این مشکل هر‌چه‌زودتر چاره‌ای بیاندیشید تا هم کام باغدارن سیب در روز‌های اخر سال شیرین شود و هم با صادرات این محصول چرخ ارزآوری روان‌تر بچرخد».
کمبود صنایع تبدیلی؛ معضل سنتی محصول سیب مشگین
در استان اردبیل با دارا‌بودن ۳۹هزار‌هکتار عرصه باغی یکی از قطب‌های مهم تولید محصولات باغی و سردرختی در شمال‌غرب کشور به شمار می‌رود؛ اما در این میان وجود پاره‌ای مشکلات ریز و درشت در زنجیره تولید برخی از این محصولات مانند سیب به معضلی بزرگ برای باغداران در فصل برداشت تبدیل شده است. این استان هم به‌عنوان یکی از استان‌هایی در کشور مطرح می‌شود که اقتصاد آن برپایه کشاورزی استوار بوده و تولید محصولات باغی، زراعی و دامداری و شیلات از تولیدات مهم این استان محسوب می‌شود. در سالیان اخیر نبود برنامه‌ریزی مناسب تولید، کشت بدون توجه به بازارپسندی و نبود یا کمبود صنایع وابسته تولید از قبیل سورتینگ، بسته‌بندی و صنایع تبدیلی و تکمیلی از مشکلات بزرگی است که گریبان این صنعت مهم و اشتغال‌زا را گرفته است و آنگونه که باید این بخش نتوانسته است جایگاه مهمی در تولید ناخالص داخلی استان داشته باشد. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز تولید مازاد بر نیاز استان را مشکلی بزرگ برای بخش کشاورزی استان ذکر کرد و افزود: «در سال گذشته از بیش از ۲۰۰هزار‌تن سیب از سطح هفت‌هزار‌هکتار باغ سیب استان میوه سیب برداشت شد که این میزان برداشت بیش از نیاز مصرف استان بود». احمد شهریار اظهار داشت: «بخش عمده محصول تولید شده در استان از رقم پاییزه هستند و باید برای بازاریابی آن در داخل و خارج و نگهداری و استفاده از آن در صنایع تبدیلی فکری اساسی شود». معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل راه‌اندازی کارخانه‌های فرآوری را برای استان مهم دانست و افزود: «احداث واحد‌های تولید کنسانتره، آبمیوه، پوره، مارمالاد، لواشک، میوه خشک و کمپوت برای تکمیل زنجیره تولید محصولات باغی استان و ایجاد ارزش افزوده و در نتیجه افزایش تولید و اشتغال در سطح استان لازم و ضروری به‌نظر می‌رسد». شهریار تصریح کرد: «کمبود صنایع بسته‌بندی و سورتینگ سال‌هاست گریبان‌گیر بخش باغی استان است و به‌علت مجموعه عوامل یاد شده، سیب تولیدی استان علی‌رغم برخورداری از کیفیت و مرغوبیت بالا، نتواسته آنچنان که باید جایگاهی را در بازار‌های خارجی داشته باشد و در چرخه رقابت صادراتی جای خود را به رقبای دیگر کشور‌ها واگذار می‌کند».
کلام آخر...
در کنار مشکلات بیان شده برای محصول سیب از‌جمله نبود برنامه‌ریزی مناسب، نبود بازار هدف پایدار داخلی و خارجی، تولید بر پایه نیاز بازار و طبق خواست و سلایق مشتریان، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و کیفیت نامناسب بسته‌بندی و افزایش هزینه تولید و قیمت پائین خرید، تحریم و مشکلات ارزی و نبود کانال بانکی، گره مشکلات سیب استان را کورتر کرده است و به‌طوری‌که اغلب باغداران این استان زردی روی خود را در پس سرخی این میوه بهشتی پنهان کرده‌اند. برای رسیدن به جایگاه واقعی صنعت کشاورزی در اقتصاد و اشتغال‌زایی مسئولان کشوری و استانی چاره‌ای جز ایجاد واحد‌های بسته‌بندی، سورتینگ و صنایع تبدیلی و تکمیلی، حمایت از صادرکنندگان و ایجاد کانال بانکی و توجه به معیشت باغداران و رفع موانع تولید ندارند. در‌حالی‌که کمتر از ۴۰روز به پایان سال جاری مانده است، فعالان بخش سیب در استان‌های غربی کشور چشم انتظار تصمیم جدی مسئولان برای حل صادرات سیب هستند.