تبعیض‌ جنسیتی از دریچه دوربین مستندساز‌ها

در سال 2016 مستندی ساخته شد با‌عنوان Dream, Girl که نشان می‌داد کارآفرینان زن در سراسر جهان با چه مشکلات و معضلاتی دست‌به‌گریبان هستند تا بتوانند استقلال فردی خود را حفظ کرده و در دنیایی مردسالار رشد کنند؛ آن‌ها از دشواری‌های مسیر موفقیت در فضاهایی می‌گویند که لبریز از نگاه‌های جنسیت‌زده و سرشار از محدودیت‌ها و تبعیض است؛ بااین‌حال، فراموش نمی‌کنند ما را در طعم شیرین پیروزی‌هایشان سهیم کنند. یک وبلاگ‌نویس آمریکایی به‌نام Erin Bagwell که در سال 2013 محیطی را در اینترنت ایجاد کرد تا قصه‌نویسی فمینیستی را رواج دهد، در سال 2014 کمپینی باعنوان Kickstarter راه‌اندازی؛ و این‌گونه 10هزاردلار بودجه برای ساخت مستند موردنظرش جمع‌آوری کرد؛ نتیجه این‌اقدام، ساخت همین مستند بود که اولین اکرانش در اجلاس زنان ایالات متحده در کاخ سفید بود؛ اثری که رسانه Huffington Post آن‌را مستند شماره‌یک فمینیستی برای تماشا نامیده؛ و کارگردانش به‌عنوان یکی از چهره‌های SuperSoul100 معرفی شد؛ مجموعه‌ای متشکل از 100 فرد آگاهی‌رسان که از تریبون و استعداد خود برای اعتلای بشریت استفاده می‌کنند. البته این تنها مستند تحسین‌شده برای تماشا توسط علاقه‌مندان به مباحث فمینیستی نیست و دراین‌سال‌ها نمونه‌های موفق و اثرگذار متعددی تولید شده‌اند که دراین‌گزارش، به چند نمونه از این پروژه‌ها اشاره می‌کنیم.

شکارچی عقاب
جایی دوردست در بخش غربیِ مغولستان، دختری 13‌ساله به‌نامِ «ایشولپان» درتلاش است تا اولین شکارچیِ زن عقاب در 12 نسل خانواده قزاق خود شود و موفقیت خویش را در مسابقاتی دراین‌زمینه که از سال 1999 در شهر «اولگی» (مغولستان) برگزار می‌شود، به‌ثبت برساند. او با حمایت پدرش که معتقد است دخترش می‌تواند هر‌چه در فکرش می‌گذرد را عملی کند؛ تمام کلیشه‌های جنسیتی و موانع اجتماعی را برای رسیدن به‌این‌هدف می‌شکند. «شکارچی عقاب» ساخته Otto Bell با روایتی پرهیجان و به‌کمک تصویربرداری باشکوهش از مناظر طبیعی، از ابتدا تا انتها مخاطب را میخکوب می‌کند. این مستند که به‌زبان قزاقستانی ساخته شده است؛ در سال 2016 منتشر؛ و نامزد جایزه بهترین مستند در دو رویداد «اسکار» و «بفتا» شد.

انقلاب هنری زنان!
درک تازه از فمینیسم؛ این‌بار از دریچه هنر، برای علاقه‌مندان آن ضروری‌ست. وقتی آرتیست‌ها، مورخان و منتقدان؛ بینش و اندیشه خود را درباره پیشرفت فمینیسم در قلمرویِ هنر به‌اشتراک می‌گذارند‌، شاهد ادغامی خیره‌کننده خواهیم بود؛ امری‌که دراین‌مستند محصول 2010 ساخته Lynn Hershman Leeson اتفاق افتاده است. «!انقلاب هنری زنان» پیوندی ناگسستنی بین «جنبش هنر فمینیستی» و «جنبش‌های حقوق مدنی» دهه 1960 ایجاد کرده؛ و برای این‌منظور، در گفت‌وگوهایی زیرکانه، با افرادی نظیر «جودی شیکاگو، میراندا جولای، ایوون راینر، الیزابت ساکلر، میریام شاپیرو، سیسیلیا ویکیونا، مارسیا تاکر، نانسی اپیرو» به 40سال حضور این جریان نقب می‌زند و دیدگاه جامعه را در‌مورد جنسیت، نژاد و طبقه به‌چالش می‌کشد. این اثر، منتخب حضور در جشنواره‌های «تورنتو، ساندنس و برلین» بود.

خیزش دختران
نُه دختر از نُه کشور متفاوت؛ سیرالئون، هائیتی، اتیوپی، افغانستان، پرو، مصر، نپال، هند و کامبوج که همه یک هدف مشترک دارند: مبارزه بی‌امان برای درس‌خواندن! در دنیایی تحت‌سلطه مردان و به‌رغم تبعیض‌های جنسیتی ریشه‌دار، این دختران در‌تلاش‌اند تا از موانعی همچون ازدواج‌ جبری، برده‌داری و قاچاق عبور کنند و با ادامه تحصیل بتوانند نه‌تنها ذهنیت اطرافیان؛ بلکه سرنوشت خود را نیز عوض کنند. ما دراین‌مسیر پرفرازونشیب درحالی با آن‌ها هم‌سفر می‌شویم که آن هتوی، کیت بلانشت، سلنا گومز، سوشمیتا سن، پریانکا چوپرا، کلویی مورتس، فریدا پینتو، سلما هایک، مریل استریپ، آلیشا کیز و کری واشینگتن؛‌ قصه‌های هریک را برایمان روایت می‌کنند. این مستند ساخته Richard Robbins در سال 2013 اکران؛ و نامزد جایزه معتبر «تونی» شد.

او مرا ملاله نامید
اینکه با شلیک گلوله‌ای ازسوی طالبان به سرش، هنوز در مسیر مبارزه برای ایجاد امکان تحصیل زنان در پاکستان، قدم برمی‌دارد؛ نشان می‌دهد «ملاله یوسف‌زی» ثابت‌قدم است. در‌این‌مستند راه‌یافته به فستیوال‌‌های «اسکار» و «آنی» که Davis Guggenheim با حضور او در سال 2015 ساخت؛ شاهد تلاش‌های این دختر هستیم که اینک 23سال دارد و در سفر به کشورهای مختلف، داستان خود را به‌اشتراک می‌گذارد تا از لزوم برابری جنسیتی در جوامع مردسالار بگوید. او مدافع تحصیل همه دختران است و به‌همین‌جهت نیز جوان‌ترین برنده جایزه صلح نوبل بوده. این فعال حقوق بشر و حقوق کودکان که عضو کمپین تحصیل دختران اهل پاکستان است؛ در اکتبر ۲۰۱۲ توسط طالبان؛ و در راه بازگشت از مدرسه، ترور نافرجام شد.

نیمه آسمان
فحشا، تجاوز، بی‌سوادی، مرگ‌و‌میر مادران، ختنه و اعتباردهی خرد؛ موضوعاتی‌ست که دراین‌مستند به آن‌ها پرداخته شده است و دلایل بروز و اثرات آن‌را در جوامع درحال‌توسعه بررسی می‌کند. این اثر که در سال 2012 توسط Maro Chermayeff برمبنای کتابی به‌همین‌نام نوشته زن‌وشوهری به‌نام‌های «شریل وودان» و «نیکولاس کریستوف» ساخته شده؛ درکل از ستمی می‌گوید که بر زنان می‌رود. این اثر از مخاطب می‌خواهد که فقط نظاره‌گر این اتفاقات تلخ نباشد و برای بهبود شرایط زنان در هر نقطه از جهان تلاش کند. دراین‌اثر شاهد زنانی هستیم که اگرچه سرکوب شده‌اند؛ اما تصمیم گرفتند شجاعانه بایستند و حقوق خود را مطالبه کنند. دراین‌مستندِ سه‌ساعت و 44دقیقه‌ای، چهره‌هایی نظیر دایان لین، مگ رایان و اوا مندس نیز صحبت کرده‌اند.

او هنگام عصبانیت زیباست
کارگردان این مستند، Mary Dore است که به‌خاطر نگاه نقادانه‌اش در آثارش، جوایزی گرفته است. او دراین‌فیلم که سال 2014 ارائه داد؛ تاریخ مدفون قیام‌هایی که اغلب توسط زنانی درخشان رقم خورده و بنیان جنبش زنان را بین سال‌های 1966 تا 1971 پی‌ریزی کرد، از زیر خاک بیرون می‌کشد. درواقع، این اولین مستندی بوده که موج دوم فمینیسم را محور روایت خود قرار داده و در آن، از تصاویر مستند و آرشیویِ بسیاری استفاده کرده. هدف کارگردان، نمایش خشم زنانی‌ست که برای احیای موقعیت تباه‌شده خود به‌دست مردان درطول‌تاریخ، وارد جریان‌های اعتراضی و کارزارهای آموزشی شدند و آشوبی تماشایی را وارد گفتمان فمینیسم کردند. با این اثر، در جهان کنشگریِ فعالان مدرن حقوق زن غرق خواهید شد.

خانم نماینده
این مستند گیرا و جذاب که سال 2011 و توسط Jennifer Siebel Newsom ساخته شده؛ کلیشه‌های رایج جنسیتی که رسانه‌ها به‌خوردِ مردم داده‌اند را واکاوی می‌کند و از جامعه‌ای می‌گوید که در آن، زنان فقط به‌دلیل ظاهر و جنسیت خود ارزش‌گذاری می‌شوند؛ در‌حالی‌که شخصیت و توانمندی‌های آن‌ها؛ به‌ویژه در امر رهبری و مدیریت، به‌شدت نادیده گرفته می‌شود. دراین‌اثر، زوایایی از حضور زنان در فضای سیاسی آمریکا به‌تصویر کشیده شده که کمتر به آن‌ها پرداخته‌اند. اینکه سازنده آن، همسر فرماندار کالیفرنیا؛ «گوین نیوسام» است، شاید دراین‌‌نوع نگاه بی‌تأثیر نباشد. آن‌ها هردو از مخالفان تصویب قوانینی هستند که آزادی‌های مدنی را محدود می‌کند. «اپرا وینفری» حق پخش این مستند را بعد از اکران اولیه‌اش در جشنواره «ساندنس» آن‌سال، خرید.

پروژه توانمندسازی
پنج فیلم‌ساز زن را دراین‌اثر، در سفر جذابشان دنبال می‌کنید؛ در‌حالی‌که مسیر لس‌آنجلس تا نیویورک را می‌پیمایند تا با 17 زن الهام‌بخش از اقشار مختلف که تأثیری بسزا بر جهان پیرامون خود گذاشته‌اند، آشنا شوید. این مستند را Sarah Moshman در سال 2014 ساخت و تصمیم گرفت در سال 2020 در قالب یک کتاب، از مشکلات و چگونگیِ ساخت اثرش بگوید. مخاطب می‌تواند به درکی تازه از موقعیت زنان فعال در جامعه برسد و متوجه شود که برای بهبود نقش زنان در محیط‌های کاری چه باید کرد. در انتها نیز با این پرسش مواجه خواهیم شد که اگر از شکست‌ نمی‌ترسیدیم، چه‌کاری انجام می‌دادیم؟ پرسشی که می‌تواند راهگشای زنان نسل بعد برای حضوری موفق در جامعه باشد.