نقش تعاونی‌ها در افزایش بهره‌وری کارگران
حذف پیمانکاران از پروژه‌های نفت و گاز، یکی از مطالبات اصلی فعالان کارگران پروژه‌ای‌ست؛ آن‌ها معتقدند که دولت، انگیزه‌ای برای بهبود وضعیت این‌دست از کارگران که در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مشغول هستند، ندارد. مادامی‌که چنین سیاستی ازسوی دولت برقرار باشد، بهبودی در وضعیت این‌گروه از کارگران حاصل نخواهد شد. فاصله‌گذاری میان کارفرما و کارگران سبب شده تا بسیاری از مؤلفه‌ها برای این‌دست از نیروی کار برقرار نباشد و آن‌ها را گرفتار مشکلات عدیده‌ای کند. تخطی پیمانکاران، آشکارترین موضوع دراین‌نوع روابط کار است؛ یعنی کارگران را از حق خود محروم می‌کنند، ساعت کاری آن‌ها را افزایش می‌دهند و درصورت اعتراض، آنان را اخراج می‌کنند. به‌گزارش ایلنا؛ شرایط سختِ کار بر لزوم حذف پیمانکاران تأکید می‌کند؛ اما تاکنون اقدام شایسته‌ای صورت نگرفته است. چندی‌پیش، موسی احمدی (نماینده مردم کنگان و نایب‌رئیس اول کمیسیون انرژی) درباره ارائه طرح رسمی مبنی‌بر حذف پیمانکاران از پروژه‌های نفت و گاز گفت: «طرحی در فراکسیونی به‌نام فراکسیون هم‌اندیشی که تعدادی از نمایندگان در آن شرکت دارند، مطرح است و بررسی می‌شود و به‌دنبال تدوین کامل این‌طرح هستیم. درحال‌حاضر، روی این‌طرح کار کارشناسی می‌شود و بنا داریم از برخی دوستان در وزارت کار هم استفاده کنیم. ان‌شاءالله با مشورت آن‌ها طرح جامع و کاملی داشته باشیم». اگرچه چنین ادعایی ازسوی این نماینده مجلس مطرح شده است؛ اما ازسوی علی بابایی کارنامی رد می‌شود. به‌گفته رئیس فراکسیون کارگری مجلس؛ طرح حذف پیمانکاران در مجلس مطرح نشده است و لاجرم موضوع حذف پیمانکاران در دستورکار مجلس نیست. بسیاری از فعالان کارگری، بازگشت پروژه‌ها به بدنه دولت را تنها راه خروج از بحران برای این‌دست از کارگران می‌دانند. همچنین برخی از فعالان کارگری، تشکیل تعاونی‌های کارگری و جایگزین‌شدنشان با واسطه‌ها را پیشنهاد می‌دهند. تجربه تشکیل تعاونی کارگری در مجتمع پتروشیمی تبریز نشان می‌دهد اداره شرکت‌های بزرگ را می‌توان به کارگران سپرد تا واسطه‌های منفعت‌طلب را از میان برداشت. ناصر چمنی (رئیس انجمن صنفی کارگران پتروشیمی تبریز) درباره ضرورت گسترش تعاونی‌های کارگری و جایگزینی آن‌ها با پیمانکاران گفت: «کارگرانی که در شرکت‌های پیمانکاری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی اشتغال دارند، نسبت به وضعیت شغلی خود انتقادهایی را وارد می‌کنند. این انتقادها گاهی شدت می‌گیرند و منجر به اعتصاب‌های کارگری می‌شوند. مشکلاتی ازاین‌دست را می‌توان به‌راحتی حل کرد؛ ولی سیستم مدیریتی تمایلی به این‌موضوع ندارد. تجربه تشکیل تعاونی کارگری در مجتمع پتروشیمی تبریز نشان داد که می‌توان اداره شرکت‌های بزرگ را به کارگران سپرد و دست پیمانکاران را به‌عنوان واسطه‌هایی که می‌توانند سودجو باشند، قطع کرد. ازسویی تجربه نشان می‌دهد که پیمانکاران در تضییع حقوق کارگران دست بالا را دارند. خروج از این‌شرایط به دو روش ممکن است: دولت به‌صورت مستقیم نظارت این مجموعه‌ها برعهده بگیرد یا تعاونی‌ها مسئولیت اجرای امور را در دست داشته باشند». به‌گفته این فعال کارگری؛ وقتی پیمانکاران روزبه‌روز فربه‌تر می‌شدند، کارگران از خود می‌پرسیدند تا به کی این‌وضعیت باید ادامه داشته باشد؟ جرقه تشکیل تعاونی ابتدا در بخش تعمیرات پتروشیمی تبریز زده شد؛ لذا با همراهی ۵۰۰ تا ۶۰۰نفر از کارگران این‌بخش با همکاری مدیریت وقت مجموعه که به تشکیل تعاونی کارگری اعتقاد داشت، اولین تعاونی را راه انداختیم. تمام کارگرانی که سال‌ها زیرنظر پیمانکاران کار می‌کردند و قرارداد مستقیم نشده بودند، آمدند و در تعاونی سهامدار شدند. او با انتقاد از عملکرد واسطه‌ها توضیح داد: «پیمانکاری تنها به‌معنای واسطه‌گری‌ست و آن‌ها کوچک‌ترین نقشی در اجرای امور مناطق آزاد تجاری ندارند. وقتی می‌خواهند خطی را راه‌اندازی کنند تا به تولید برسانند، پیمانکارانی مشغول‌به‌کار می‌شوند. نیروی کار همیشه در منطقه حضور دارند؛ اما پیمانکاران متعددی به پروژه‌ها ورود کرده‌اند و پس‌ازمدتی، خارج می‌شوند. اگرچه واسطه‌ها در مدت قرار خود بازدیدهای دوره‌ای محدودی از پروژه‌ها دارند؛ اما سود اصلی نصیبشان می‌شود؛ اما کارگران بی‌بهره هستند». رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران تصریح کرد: «حذف پیمانکار و تشکیل تعاونی‌های کارگری، منوط به مدیریت و شیوه تفکری مجموعه است. اگر خواست و اراده‌ای ازسوی مدیریت وجود نداشته باشد، مطالبه کارگران برای تشکیل تعاونی بی‌اثر خواهد ماند. تعاونی‌ها به حمایت مدیریتی نیاز دارند و باید تحت‌پوشش چتر حمایتی مدیریت یک مجموعه قرار گیرند. لازمه بقا، برخورداری از حمایت‌های همه‌جانبه است». او بااشاره‌به‌اینکه درواقع تعاونی‌های کارگری، حلقه مفقوده بهره‌وری و افزایش تولید هستند، توضیح داد: «زمانی‌که کارگر احساس کند در یک شرکت سهام دارد و سودی نصیبش می‌شود، با هدف کسب درآمد بیشتر، بهره‌وری خواهد داشت. تشکیل این تعاونی‌های کارگری می‌تواند تمام امتیازات رفاهی کارگران قرارداد مستقیم را برای کارگران پیمانکاری فراهم کند تا آن‌ها هم اوقات فراغت و استراحت خود را در مانند قرارداد مستقیمی‌ها بدون هزینه‌کردن از جیبشان، بگذرانند. افزایش امنیت شغلی، از دیگر مزایای این‌طرح محسوب می‌شود. تعاونی‌ها مشکلات کارگران را نیز کاهش می‌دهند؛ بارها شاهد این‌موضوع بوده‌ایم که حق بیمه کارگران توسط پیمانکار به‌درستی پرداخت نمی‌شد؛ ولی تمام حقوق و مزایای کارگران در این تعاونی‌ها پرداخت می‌شود. اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل نیز میسر خواهد شد. ما، در تعاونی تبریز توانستیم طرح طبقه‌بندی را اجرا؛ و سود حاصله را در دستمزد کارگران تقسیم کنیم. پرداخت سهم چهاردرصدی برای بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور، از دیگر اقدامات ما بود. این‌ها مواردی‌ست که با تعاونی می‌توان انجام داد». رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران تصریح کرد: «حمایت‌های همه‌جانبه از ما باعث شد تا مشکلات را کم کنیم و به استقلال برسیم. به‌هرحال، در پرتوِ تعاونی‌ها، اجرای امور در دست کارگران قرار می‌گیرد. چنین سیستمی مشکلات را به حداقل می‌رساند و یک معامله برد-برد برای کارفرمای مادر و نیروی کار است». چمنی معتقد است که تمام پروژه‌های کشور، پتانسیل مدیریت‌شدن ازطریق تعاونی‌ها را دارند. او توضیح داد: «ما چنین طرحی را در پتروشیمی تبریز اجرا کردیم. قطعاً دیگران نیز می‌توانند چنین عملکردی داشته باشند. مهم‌ترین بخش، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های پتروشیمی کشور را اداره کنند و تمام کارهای مربوط به تعمیرات یا به‌اصطلاح اورهال را انجام دهند و بازخورد مناسبی هم بگیرند؛ چراکه تعاونی کارگری ما به‌عنوان تعاونی برتر استان و کشور انتخاب شد. سایر کارگران بخش‌های دیگر که نمی‌خواستند زیردست پیمانکاران باشند، آمدند تا به تعاونی بپیوندند و در آن سهامدار شوند. صرف‌نظر از بعد مسافت؛ ما دانش و تجربه خود را دراختیار دیگران قرار می‌دهیم».