فرار از تله‌های تابستان!

گرمازدگی چیست؟
نام گرمازدگی مترادف با عارضه‌هایی‌ست که ناشی از افزایش دمای بدن بوده و بیش‌ازهرچیزی عواملی همچون تقابل گرمای محیطی همراه فعالیت شدید بدنی بیرونی در آن نقش دارد. اگرچه در موارد معمولی این عارضه می‌تواند به‌سرعت و با تمهیداتی ساده رفع شود؛ اما درمورد کودکان و به‌ویژه نوزادان و البته سالمندان بسیارخطرناک است. به‌همین‌علت باید از حضور این‌افراد به‌‌ویژه اگر دچار مشکلی در سلامتی هم هستند، در محیط‌های خیلی‌گرم خودداری کرد.

علت‌ها
صرف‌نظر از شرایط گرمای اضافی محیطی، بدن یک فرد سلامت دمایی به‌اندازه 37‌درجه سانتی‌گراد دارد. در هوای گرم یا طی انجام فعالیت‌های شدید، بدن دچار تعریق می‌شود. این تعریق روی پوست باعث می‌شود بدن به حالتی تعادل از دمای درون و برون رسیده و به‌این‌شکل، خود را خنک کند؛ اما اگر شدت و مدت این گرما بیش‌ازحد باشد، توانایی بدن در‌این‌مکانیسم کاهش یافته و مختل می‌شود. دراین‌حالت است که فرد دچار گرمازدگی می‌شود. به‌عبارتی گرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که گرمای داخلی بدن یا محیط اطراف فرد، از حد مطلوب متابولیکی خارج شده و به بالاتر از ظرفیت تحمل بدن برسد. در‌این‌شرایط بدن فرد قادر نیست بین گرمای دریافتی و آنچه به‌شکل تعریق دفع می‌کند، تعادلی منطقی برقرار کند و دچار مشکل می‌شود.

فاکتورهای سلامتی افزاینده خطر
جدای از گرمای محیط؛ چه به‌شکل طبیعی و چه مصنوعی، بعضی مسائل مانند سبک زندگی و شرایط سلامتی و بدنی فرد هم می‌تواند خطر گرمازدگی را تشدید کند. مشکلات سلامتی که می‌تواند احتمال این خطر را بالا ببرند عبارت‌اند از:
- گردش خون ضعیف
- اختلال عملکرد مؤثر غدد چربی
- تغییرات پوستی ناشی از افزایش سن و پیری
- بیماری‌های دستگاه‌های قلبی، کلیوی و ریوی
- عارضه‌های ضعیف‌کننده و کاهنده فشارخون
 - چاقی یا لاغری مفرط
نکته: بعضی روش‌های تغذیه‌ای می‌توانند باعث بالابردن احتمال گرمازدگی در افراد شوند؛ ‌مثلاً افرادی‌که به‌هرعلتی باید رژیم‌های غذایی بسیارکم نمک مصرف کنند، چون داروهای مُدر نیز استفاده می‌کنند، شاید توانایی بدنی کمتری درزمینه ایجاد تعادل گرمای بدن داشته باشند و همین‌مسئله می‌تواند خطر گرمازدگی را در آن‌ها افزایش دهد. استفاده از بعضی داروهای مربوط به فشارخون و ناراحتی‌های قلبی هم این امکان را ایجاد می‌کنند.

سبک زندگی و گرمازدگی
در احتمال بروز گرمازدگی نقش بعضی ویژگی‌های مربوط به سبک زندگی افراد را نمی‌توان نادیده گرفت؛ ‌مثلاً شغل افرادی‌که با گرمای زیاد سروکار دارند یا حتی عاداتی مانند لباس‌پوشیدن بیش‌ازحد می‌تواند باعث این اتفاق شود. این‌مسئله به‌ویژه میان سالمندان و اطفال مشکل‌ساز خواهد شد. بیرون‌ماندن طولانی در ساعاتی که تابش خورشید در بیشترین و عمودی‌ترین حالت خود است و گرما شدت بیشتری دارد هم زمینه‌سازی برای بروز این عارضه است. حتی گاهی بودن در محافل خیلی‌شلوغ و پرجمعیت در ساعات گرم می‌تواند فرد را دچار گرمازدگی کند. به‌همین‌دلیل خوب است همیشه از وضعیت هوا باخبر باشید تا موردحمله و هجوم حمله گرمای زیاد قرار نگیرید. به‌اندازه لازم لباس پوشیده و برای بیرون‌رفتن و بیرون‌ماندن ساعت‌هایی را انتخاب کنید که تابش خورشید شدت کمتری دارد. همچنین از ماندن و رفتن به محیط‌های شلوغ خودداری کنید.

نشانه‌های خطر
دو نوع رایج از گرمازدگی Heat Exhaustion و Heat Stroke هستند که نوع دوم بسیارخطرناک بوده و نیاز به مراقبت‌های امدادی سریع دارد؛ اما به‌جز آن‌ها انواع دیگری از گرمازدگی هم هست که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. Heat Stress
این گرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که بدن به‌علت گرمای محیطی زیاد تحت‌فشار قرار بگیرد و فرد احساس کشیدگی و خستگی در اندام‌ها کند.
2. Heat Fatique
احساس ضعفی‌ست که در بدن به‌علت افزایش بیش‌ازحد گرمای محیط ایجاد می‌شود. نشانه‌های آن خنک‌شدن ناگهانی بدن، تعریق زیاد پوست در لحظه و ضعیف‌شدن نبض است که ممکن است طی آن فرد غش کند.
3. Heat Syncope
دراین‌نوع گرمازدگی فرد ناگهان بعد از تحرک مانند ورزش در گرما، دچار سرگیجه می‌شود. رنگ پوست پریده و دچار تعریق می‌شود. نبض ضعیف شده و برعکس، ضربان قلب شدت و سرعت می‌گیرد. جالب‌آنکه دراین‌نوع گرمازدگی دمای بدن به‌شکل طبیعی باقی می‌ماند.
4. Heat Cramps
همان‌طورکه از نام این عارضه مشخص است، فرد گرمازده احساس گرفتگی و اسپاسم عضلانی دردناکی در ناحیه شکم، دست‌ها و پاها کرده که ناشی از فعالیت‌های بیش‌ازحد فیزیکی‌ست. البته باید دانست که این‌مسئله زمانی رخ می‌دهد که فرد دچار کمبود نمک در بدن باشد.
5. Heat Exhaustion
گرمازدگی اخطاردهنده‌ای که نشان می‌دهد بدن درمعرض گرمای بیش‌ازحد قرار گرفته. شخص دراین‌حالت احساس تشنگی، گیجی، ضعف، عدم‌تعادل، تهوع و تعریق بسیارزیاد خواهد کرد. اگرچه پوست رنگ‌پریده می‌شود؛ اما دمای بدن فرد نرمال بوده و نبض او هم طبیعی یا درحال‌افزایش است.
6. Heat Stroke
این‌نوع گرمازدگی شدید می‌تواند جان فرد را به‌خطر بیندازد و تا پای مرگ او پیش برود. دراین‌حالت دمای بدن فرد به بالای 40‌درجه سانتی‌گراد رسیده و شاهد نشانه‌هایی همچون گیجی، پرخاشگری، رفتارهای عجیب‌وغریب، بیهوشی، تلوتلو‌‌خوردن، ضربان سریع و کوبنده و حتی کما هستیم. باید حتماً به این توجه داشته باشید که در‌این‌گرمازدگی افزایش غیرقابل‌کنترل دمای بدن می‌توان آسیب جدی به مغز بزند.

چه باید کرد؟
قبل‌از‌هرچیز باید فرد گرمازده را از آن محیط گرم دور کنید. اگر نشانه‌های گفته‌شده در انواع حاد گرمازدگی را در شخص مشاهده کردید، سریعاً به فوریت‌های پزشکی زنگ بزنید و اقدام‌های اورژانسی را انجام دهید. در قدم اول، فرد را از آفتاب و گرما دور کرده و به یک محیط خنک ببرید؛ جایی‌که دارای تهویه مناسب و سیستم خنک‌کننده باشد بهتر است. به او مایعات بنوشانید. البته از دادن مایعات حاوی کافئین خودداری کنید. بهترین گزینه‌ها آب نسبتاً خنک و آب‌میوه هستند. با یک دستمال نمدار بدن او را خنک کنید تا گرمای دریافتی بدنش را بگیرید. سعی کنید او را روی سطح مناسبی بخوابانید تا در حالت درازکش باشد. سپس با فوریت‌های امداد تماس بگیرید.

 پیشگیری
برای جلوگیری از گرمازدگی باید از عوامل ایجادکننده آن دوری کرد؛ مثلاً همیشه یک بطری آب همراهتان باشد و اجازه ندهید بدنتان کم آب شود. در ساعات خیلی‌گرم مثلاً 11 صبح تا 4 عصر حتی‌المقدور بیرون نروید. مدت زیاد زیر نور آفتاب نمانید. حتماً از کلاه استفاده کرده و از سایه عبور کنید. لباس‌های مناسب با رنگ روشن و جنس‌های خنک پوشیده و هر زمان حس کردید گرما ممکن است شما را دچار مشکل کند، به محل خنکی پناه ببرید. فعالیت‌های بدنی خود را در ساعات گرم در بیرون به‌حداقل برسانید و همیشه بدنتان را سیراب نگه دارید. خوب است که در روزهای گرم تابستان صبح‌ها پیش از بیرون‌رفتن از خانه دو تا چهار لیوان آب بنوشید. یادتان باشد کمتر سراغ نوشیدنی‌هایی مانند قهوه و چای پررنگ بروید؛ چون آب بدن را خشک می‌کنند. سیگار و قلیان هم از عواملی هستند که آب بدن را تحلیل می‌برند. لباس‌هایی به‌تن کنید که حالت آزاد دارند و تعریق را بیش‌ازحد نمی‌کنند. سالمندان و اطفال را در ساعات گرم بیرون نبرده و از پوشاندن بیش‌ازحد لباس به آن‌ها یا کمتر از میزان طبیعی، خودداری کنید.