حیات‌وحش اصفهان درگیر خشکسالی‌ست
حیوانات تشنه در آغوش مرگ
ندا سپاهی
این‌روزها که مسئولان دغدغه تأمین آب شرب شهرها و روستاها را دارند و از جیره بندی آب سخن می‌گویند، خشکسالی، گلوی طبیعت رنجور را بی رحمانه می‌فشارد. خشکسالی در بین عوامل مختلف تهدید‌کننده جمعیت و گونه‌های حیات‌وحش کشور از‌جمله تخریب زیستگاه، تصادفات جاده‌ای و شکار غیر مجاز، مهم‌ترین عامل تهدید حیات‌وحش ایران است. یکی از خشک‌ترین تابستان‌های پنج‌دهه اخیر ایران در پیش است و تشنگی از هم‌اکنون بر مناطق حفاظت‌شده و زیستگاه‌های حیات‌وحش استان اصفهان غلبه کرده است. بی‌آبی امسال حیات‌وحش را بیشتر از همیشه تهدید می‌کند. پوشش گیاهی حتی در برخی مناطق از بین رفته است و آهوها، جبیرها، قوچ و میش‌ها برای رفع عطش و گرسنگی به مزارع کشاورزی و محدوده مناطق مسکونی پناه می‌برند. نه‌تنها وحوش علفخوار بلکه بی آبی تداعی مرگ برای سایر گونه‌های حیات‌وحش از‌جمله گوشتخواران، سگ‌سانان و گربه‌سانان و همچنین پرندگان و خزندگان است.
اصفهان با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک دارای ۲۲ منطقه تحت مدیریت محیط زیست و شکار ممنوع در مساحت دو‌میلیون و ۲۸۰هزار‌هکتار است که از مناطق معتدل کوهستانی تا بیابانی و کویر گسترده شده است. برپایه آمار هواشناسی استان، امسال ۸۰درصد استان درگیر خشکسالی کم تا بسیار شدید است واز ابتدای سال آبی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ سهم اصفهان از بارندگی‌ها ۱۰۶میلی‌متر بوده و این استان بر اثر تشدید خشکسالی ۳۳درصد و نسبت به بلند‌مدت ۲۹درصد کاهش بارندگی دارد. با کاهش بارندگی و خشکسالی شدید، آبدهی چشمه‌ها در مناطق حفاظت شده کاهش یافته و بسیاری از چاه‌ها خشک شده‌اند. این روزها تشنگی حیات‌وحش را از زیستگاه‌هایشان فراری داده و حیوانات به هوای آب و غذا در آغوش مرگ می‌روند. حسین اکبری؛ معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان می‌گوید: «استان اصفهان به لحاظ اقلیمی و بارش درگیر خشکسالی‌های بسیار شدید و متوالی شده است که فشار مضاعفی را بر عرصه‌های زیست محیطی وارد می‌کند، سال آبی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ بی‌سابقه‌ترین خشکسالی و فراگیر در سطح استان اصفهان شاهد هستیم و مناطق حفاظت شده و عرصه‌های محیط زیستی نیز از این معضل مستثنی نیست و به‌شدت درگیر‌ند». وی می‌افزاید: «شدت خشکسالی در مناطق چهارگانه تحت مدیریت از بسیار شدید تا حاد و بحرانی متفاوت است و از غرب و جنوب غرب استان هرچه به سمت مناطق شرقی برویم خشکسالی بحرانی‌تر بوده و حفاظت عرصه‌های زیست محیطی را با چالش جدی مواجه کرده است».
هشدار درباره شیوع بیماری‌های مرگبار بین حیات‌وحش
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان خاطرنشان می‌کند: «خشکسالی‌های فراگیر، اثرات مستقیم و غیر مستقیم بر مناطق محیط زیستی داشته از جمله اینکه تولید گیاهی (علوفه) و منبع غذایی حیات‌وحش به شدت کاهش یافته است و حتی در برخی مناطق شرقی استان به صفر رسیده است. منابع آبی نیز بر اثر خشکسالی‌های پی در پی رو به خشکی می‌رود و سختی تأمین آب پایدار برای حیات‌وحش را دو چندان می‌کند. ورود و چرای دام‌های اهلی و استفاده مشترک دام‌ها از آبشخورهای حیات‌وحش، وحوش منطقه حفاظت شده کلاه قاضی را در دو‌سال اخیر درگیر بیماری مرگبار طاعون نشخوار کنندگان کوچک کرده و براساس آخرین آمارها بیش از ۶۰۰ رأس کل و بز بر اثر این بیماری تلف شدند». اکبری ادامه می‌دهد: «ما با بضاعت و نیرویی که داریم، محیط‌بانان و کارشناسان ما شبانه‌روزی در حال حفاظت هستند؛ اما وقتی وحوش به ناچار از مناطق حفاظت‌شده دور شوند مشکلات عدیده‌ای برای حفاظت ایجاد می‌کند زیرا هنگامی که از چتر حفاظتی خارج می‌شوند ممکن است در دام شکارچیان بیافتند و یا بر اثر تصادفات جاده‌ای تلف شوند؛ معضلی که در حاشیه جاده مناطق موته، قمیشلو و عباس آباد شاهد هستیم». معاون پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط زیست اصفهان با‌بیان‌اینکه امسال شرایط بسیار سختی در مناطق چهارگانه محیط‌زیست استان ایجاد شده و بی شک حفاظت پایدار این عرصه‌ها نیازمند مشارکت همه اقشار و حمایت مسئولان در تأمین اعتبارات لازم برای برون رفت از مشکلات و کاهش اثرات خشکسالی‌ست، اظهار می‌کند: «ما برای تأمین علوفه حیات‌وحش و آب پایدار به‌شدت نیازمند اعتبارات مناسب هستیم».
مردم و مسئولان برای حفظ میراث طبیعی کمک کنند
اکبری می‌افزاید: «برای تأمین اعتبارات مورد نیاز از طریق استانداری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی اصفهان و سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیگیری کردیم و با سازمان مدیریت بحران کشور مکاتباتی شده که امید است این تلاش‌ها نتیجه بخش باشد؛ اما با وجود پیگیری‌های تاکنون ما در سطح استانی و ملی برای استفاده از هر ظرفیتی برای تأمین اعتبارات، مشکل آنقدر فراگیر است که به شدت نیازمند همراهی مردم، نهادهای حقیقی و حقوقی هستیم. امسال شرایط به گونه‌ای است که پویش نذر طبیعت باید فعال‌تر از سال‌های قبل باشد تا با کمک عوامل و کارشناسان محیط‌زیست و برنامه ریزی‌ها و هم افزایی مردم و مسئولان این شرایط سخت را با اثرات کمتری پشت سر بگذاریم». وی با‌بیان‌اینکه در سطح مناطق حفاظت‌شده تعدادی زیادی آبشخور، آب انبار و چاه آب وجود دارد که آبدهی چندانی ندارد، می‌افزاید: «این منابع آبی برای حیات‌وحش تا‌به‌حال به‌صورت پایدار نگهداری شده؛ اما خشکسالی‌های پی‌در‌پی سال‌های اخیر سبب شده که درصد قابل‌توجهی از این چاه‌ها خشک شود و امسال نیز با شروع فصل گرما ممکن است با سرعت بیشتری این مناطق رو به خشکی رود». وی می‌گوید: «اداره محیط زیست بی‌وقفه لایروبی این چشمه‌ها، پاکیزه نگه‌داشتن آنها را در دستور کار دارد؛ اما به‌هر‌حال با‌توجه‌به پراکندگی گسترده منابع آبی و تعداد زیاد آنها و شرایط سخت بیابان و کوهستان‌ها، به شدت نیازمند کمک و مساعدت مسئولان در تأمین اعتبارات و همراهی و همدلی مردم در حفاظت از ذخایر ژنتیکی استان است».
تشنگی حیات‌وحش و تعدی شکارچیان به زیستگاه‌ها
عصر پنجم خردادماه، شکارچیان در تعقیب و گریز آهوهای تشنه‌ای که در جست وجوی آب و غذا در روستاهای محدوده منطقه قمیشلو راه گم کرده بودند، با محیط بان رضاقلی خسروی درگیر شدند و او را با ضربات شدید چوب و چماق از ناحیه سر مصدوم کرده و متواری شدند. این حادثه دومین درگیری خونین شکارچیان مسلح با محیط بانان این منطقه در کمتر از ۲۰روز گذشته بوده است. مرتضی جمشیدیان؛ فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: «وحوش علفخوار به‌دلیل خشکسالی به مزارع اطراف مناطق، برای دسترسی به آب و علوفه پناه می‌برند و این امر برخی از متخلفان شکار و صید را به تعدی به این مناطق ترغیب می‌کند». او می‌گوید: «براساس سرشماری سال ۱۳۹۹ تنها حدود ۴۴هزار و ۷۰۰ رأس آهو، جبیر، کل و بز و قوچ و میش در مناطق محیط زیست اصفهان زیست می‌کنند. حیات‌وحش استان امسال نیز زاد آوری داشتند؛ ولی با‌توجه‌به شرایط موجود معلوم نیست بتوانند بچه‌های خود را شیر داده، نگهداری و بزرگ کنند». جمشیدیان با‌بیان‌اینکه هر روز با تانکر به آبشخورهای حیات‌وحش در مناطق آبرسانی می‌کنیم، می‌افزاید: «برخی از این آبشخورها نیاز به مرمت و بازسازی دارد و برای حفظ حیات در عرصه‌های محیط زیست تأمین اعتبارات ضروری است و ما در‌این‌باره از طریق سازمان محیط زیست و مدیریت بحران کشور پیگیری کردیم».
برای طبیعت نذر کنیم
همچنین مهدی دادخواه تیرانی؛ نماینده مجمع فعالان زیست محیطی ایران و مدیرعامل انجمن دوستداران محیط زیست شهرستان تیران و کرون می‌گوید: «سال جاری کاهش بارش باران، وقوع خشکسالی شدید در منطقه و فقر مراتع و تعرض دامداران به مراتع پناهگاه‌های حیات‌وحش و محدود شدن منابع غذایی و حتی آبی در طبیعت سبب شده تا وحوش به حاشیه روستاها و نزدیکی مناطق مسکونی کشانده شوند». وی می‌افزاید: «با گشت و پایش مناطق حیات‌وحش پارک ملی قمیشلو و منطقه شکارممنوع پلنگ گالون در روزهای اخیر حدود پنجاه رأس آهو که از محدوده حفاظتی خارج شده بودند به داخل منطقه هدایت شدند». این فعال محیط‌زیست خاطرنشان می‌کند: «نخستین اقدامی که باید در مواجهه با حیات‌وحش در مناطق مسکونی انجام داد تماس با شماره ۱۵۴۰ ادارات محیط زیست و گزارش موقعیت و گونه مشاهده شده است تا آنها نسبت به خارج‌کردن امن حیوان از منطقه سکونتگاهی و بازگرداندن آن به زیستگاه خود اقدام کنند». دادخواه با‌بیان‌اینکه افراد در‌صورت رویارویی با حیات‌وحش به‌هیچ عنوان نباید باعث تحریک و آزار و اذیت آنها شوند، می‌گوید که در تلاش است تا با جمع‌آوری کمک‌های مردمی منطقه بتوان برای لب تشنگان حیات‌وحش قمیشلو آب و علوفه تأمین کرد. کاهش اثرات خشکسالی بر حیات‌وحش و حفظ محیط زیست تنها با اعتبار محدود اداره کل محیط زیست استان تأثیر جدی نخواهد داشت و نیاز است مردم با مشارکت در طرح نذر طبیعت با اهدای مخزن ذخیره آب، تأمین آب و علوفه به‌صورت دستی برای حیات‌وحش، از خطر انقراض آنها جلوگیری کنند.