ازسوی دانشگاه علوم پزشکی مازندران مطرح شد؛
افزایش خطر ابتلابهکرونا در میان معتادان
عباسعلی کوشکی
روابط‌عمومی دانشگاه علوم پزشکی مازندران درراستای اطلاع‌رسانی و ارتقای سطح آگاهی مردم دیار همیشه‌سبز مازندران نسبت به میزان سلامتی خود و حفظ این گوهر ارزشمند دست به امری مهم زده و با ترویج فرهنگ خودمراقبتی سعی بر افزایش سطح سلامت مردم دارد. در گزارشی که می‌خوانید، کمین خطرناک کرونا برای معتادان و نقش خانواده به‌عنوان عامل محافظت‌کننده یا خطرساز در مصرف مواد و اعتیاد موردبررسی قرار گرفته است.
شیوع کرونا در سراسر دنیا علاوه‌بر تأثیرات وحشت‌آوری که از مرگ و درد با خود سوغات آورد، باعث بروز یک اتفاق ناخوشایند دیگر نیز شد. براساس آمارهای جهانی با شیوع کرونا، تعداد افرادی‌که برای اولین‌بار به مصرف مخدر روی آورده‌اند، از یک‌میلیارد و ۱۰۰میلیون‌نفر در جهان عبور کرد. طبیعتاً همین اتفاق را برای ایران و مازندران نیز متصور شد و یکی از دلایل مشهود آن افزایش فروشگاه‌های دخانی بوده است. طبق آماری که ازسوی مقامات ارشد مقابله با اعتیاد و مواد مخدر در مازندران اعلام شد است، ۲.۶درصد از جمعیت فعال استان درگیر مواد مخدر هستند. هرچندکه این‌میزان در کشور تقریباً با رقم ۵.۴درصد، دوبرابر مازندران است؛ اما جوان‌شدن سن اعتیاد و گرایش افراد تحصیل‌کرده و فعال جامعه به این‌معضل خانمان‌سوز، جامعه را در وضعیت بغرنجی قرار داده. از همان نخستین روزهای شیوع کرونا بود که محافظت مواد مخدر در برابر ابتلابهکرونا مطرح شد؛ ادعایی که به‌گفته برخی کارشناسان و مسئولین حوزه اعتیاد صرفاً به‌دلیل سوءاستفاده فروشندگان این مواد در کشور شایع شد. حال پس از این‌مدت این سؤال میان مردم ایجاد شده که آیا با مواد مخدر می‌توان کرونا را درمان کرد و آیا اساساً معتادان به کرونا مبتلا می‌شوند؟ به‌همین‌دلیل عده‌ای با شایعه‌پراکنی دلایل مختلفی می‌آورند که معتادان به کرونا مبتلا نمی‌شوند. باید اذعان داشت که معتادان بی‌خانمان و کارتن‌خواب، مصرف‌کنندگان پرخطری هستند که به‌صورت جمعی در پاتوق‌ها، مواد مصرف می‌کنند و معمولاً هم از پایپ و لوازم مصرف مواد به‌صورت اشتراکی استفاده می‌کنند. ضمناً تغذیه مناسبی ندارند، بهداشت فردی را رعایت نمی‌کنند و به‌خاطر مصرف مواد دچار مشکلات نقص ایمنی هستند. به‌همین‌دلایل اگر فردی در میان آن‌ها به ویروس کرونا آلوده شود، این بیماری بین همه آن‌ها منتشر می‌شود.
کارشناسان چه می‌گویند؟
دکتر سید عباس موسوی؛ رئیس دانشگاه علوم پزشکی مازندران اعتقاد دارد اعتیاد، یک پدیده دارای علل و جنبه‌های مختلف؛ ازجمله جسمی، روانی و اجتماعی‌ست و باتوجه‌به خصوصیات ویژه اعتیاد، مزمن و پیش‌رونده و عودکننده است و باید دراین‌زمینه روش‌های درمانی متنوع بادرنظرگرفتن جنبه‌های مختلف برنامه‌ریزی شود. او می‌گوید: «در استان مازندران ۶۲۵۰۰ بیمار در ۵۲۳ مرکز هشت‌گانه درمان اعتیاد از خدمات درمانی، دارویی و غیر‌دارویی و روان‌شناختی بهره می‌گیرند که تعداد ۵۹۳۳۰نفر در مراکز درمان سرپایی با داروهای آگونیست شامل متادون، بوپر نورفین و تنتوراپیوم را با تعرفه مصوب خدمات دریافت می‌کنند که زمینه ارتقای سلامت در جنبه‌های مختلف اقتصادی و روانی و اجتماعی و خانوادگی را فراهم می‌سازد». او باتأکیدبراینکه ماندگاری و باقی‌ماندن در چرخه درمان و پیشگیری از عود و لغزش، با مشارکت و همراهی و همکاری همه اعضای خانواده و جامعه میسر خواهد بود اظهار کرد: «باید تلاش کنیم با شبکه‌سازی اجتماعی، همه مؤلفه‌های تأثیرگذار در مقوله پیشگیری از اعتیاد و کاهش نرخ شیوع و بروز را احصاء کرده و با افزایش دانش و آگاهی درباره اعتیاد و آموزش مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری و مهارت مهم نه گفتن، جامعه‌ای عاری از اعتیاد و آسیب‌های مرتبط به آن‌را شاهد باشیم». دکتر قاسم اویس؛ سرپرست معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران نیز در‌ارتباط‌با انتشار شایعاتی درباره اینکه اعتیاد باعث جلوگیری از ابتلابهکرونا می‌شود، گفت: «این ادعا اصلاً صحت ندارد. به‌استناد آخرین مقالات حوزه کووید-۱۹ و مقالات جدیدی که به بررسی رابطه کووید-۱۹ و اعتیاد می‌پردازد، کاملاً مشخص است افرادی‌که مواد مخدر مصرف می‌کنند و به‌دلیل‌اینکه سیستم ایمنی ضعیف‌تری نسبت به افراد سالم دارند، احتمال ابتلای آن‌ها به کووید-۱۹ بیش از افراد عادی‌ست. نکته بعد اینکه ثابت شده افرادی‌که سال‌ها مواد به‌شکل تدخینی مصرف کرده یا دخانیات و سیگار مصرف می‌کردند، به‌دلیل‌اینکه سیستم تنفسی آن‌ها آسیب دیده و بیماری‌های ریوی در آن‌ها شایع است و یکی از اعضای بدن که در کووید-۱۹ مبتلا می‌شود نیز ریه‌ها و سیستم تنفسی‌ست؛ این‌افراد وقتی به کووید-۱۹ مبتلا می‌شوند، علائم بیماری آن‌ها شدیدتر بوده و بیشتر در بخش‌های ICU بستری می‌شوند و مراقبت‌های ویژه بیشتری نیاز دارند. معتادانی که در جمع مواد مصرف می‌کنند نیز احتمال اینکه از لوازم مشترک برای استعمال مواد استفاده کنند بیشتر است؛ زیرا این ویروس قابلیت سرایت بالایی دارد و بر روی سطوح و اجسام می‌ماند». افراد معتاد، رفتاری به‌نام اجبار به مصرف دارند؛ یعنی هنگامی‌که زمان مصرف مواد فرد فرامی‌رسد، برای رهایی از علائم و نشانه‌های خماری مواد مخدر را با هر شرایطی مصرف کرده و دیگر به این فکر نمی‌کند که اصول بهداشتی را رعایت می‌کند یا خیر و تحت‌فشار اجبار مصرف است؛ حتی اگر محیط و لوازم استعمال مواد آلوده به ویروس کرونا باشد. دکتر اویس می‌افزاید: «باتوجه‌به شیوع ویروس جهش‌یافته کرونا هرگونه غفلت در استفاده‌نکردن از ماسک یا فاصله‌گذاری اجتماعی قطعاً استان را درگیر با این ویروس جهش‌یافته خواهد کرد». معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران از افراد خواست از تجمع‌ها پرهیز کرده و شیوه‌نامه‌های بهداشتی را رعایت کنند. رئیس کمیته پژوهش انجمن صنفی مراکز درمان اعتیاد کشور دراین‌باره می‌گوید: «مصرف مواد مخدر، سیگار و الکل نه‌تنها شانس ابتلا به بیماری کرونا را کاهش نمی‌دهد؛ بلکه مصرف برخی از این مواد شانس ابتلابهکرونا را چند‌‌برابر می‌کند. مصرف مواد اعتیادآور و دخانیات شانس نیاز به بستری در بخش مراقبت‌های ویژه بیماران کووید-19 را نیز افزایش می‌دهد».
ریسک‌فاکتورهای افراد دچار اعتیاد
شماری از روان‌شناسان و درمانگران معتقدند؛ معتادان در شرایط شیوع کرونا وضعیتی به‌مراتب بدتر از سایر افراد دارند؛ زیرا باید با دو چالش مصرف مواد مخدر و بیم ابتلابهکرونا دست‌وپنجه نرم کنند. طبق تحقیقات؛ مواد مخدر و سیگار از عوامل خطرساز ابتلا به انواع بیماری‌ها ازجمله کرونا‌ست و معتادان بیش از دیگران درمعرض‌خطر ابتلا قرار دارند. شدت بیماری و روند بهبود در این مصرف‌کنندگان به‌دلیل ریه‌های آسیب‌پذیر بیش از دیگران خواهد بود؛ حتی معتادانی که به کرونا مبتلا می‌شوند 2.5درصد بیشتر از مردم عادی فوت می‌کنند. اکنون اما برخی روان‌پزشکان حوزه اعتیاد علاوه‌بر ضرورت اهمیت درمان جسمانی این بیماری (در معتادان) بااشاره‌به آثار روان‌شناختی کرونا معتقدند مصرف مواد مخدر سبب همپوشانی آثار روانی این بیماری و مواد دخانی‌ست. علی‌رغم اشاعه یک باور غلط در کشور مبنی‌بر محافظت مواد مخدر در برابر ابتلابهکرونا از آغاز شیوع این بیماری، افراد زیادی از معتادان که قصد ترک و رهایی از این دام خودساخته را داشتند، درگیر بیماری کرونا شده‌اند. برخی‌از‌آن‌ها دلیل ابتلای خود به این ویروس را اعتماد به‌باور غلط «معتادان کرونا نمی‌گیرند» اعلام کرده‌اند. اتفاق ناخوشایندی رخ داده؛ اینکه قاچاقچیان و مصرف‌کنندگان مخدر با شیوع کرونا از فعالیت خود بازنماندند. بیکاری و افسردگی و اضطراب برآمده از دل این‌روزها نیز بسیاری را به‌سمت‌وسوی استفاده از انواع مواد اعتیادآور سوق داده تا به آرامشی هرچند موقت و گذرا دست یابند! هرچند آماری رسمی درباره افزایش مصرف مواد مخدر در دوران کرونا موجود نیست؛ اما کارشناسان معتقدند در ایران نیز همانند سایر نقاط جهان عوارض روحی و روانی ناشی از فشارهای اقتصادی و قرنطینه و کاهش فعالیت‌های اجتماعی و ازطرفی افزایش تولید مواد مخدر صنعتی داخلی در سایه کاهش قاچاق مواد، حتماً بر افزایش مصرف مخدرها به‌ویژه در بین جوانان تأثیرگذار بوده است. درشرایطی‌که کرونا باعث شده که بسیاری از فروشندگان مخدر سروکله‌شان در پاتوق‌های حضوری کمتر پیدا شود، بستر فضای مجازی به جولانگاهی مطلوب برای این‌افراد و تبلیغ انواع مواد اعتیادآور بدل شده. انواع مواد مخدر روان‌گردان در کشورهای اروپایی تولید می‌شود. باتوجه‌به اقدام‌های پیشگیرانه در زمان حاضر بیش از پنج تا شش نوع آن در کشور وجود ندارد و آن‌هم با اقدامات، اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی درحال‌کنترل است. کلاً برپایه استانداردها و دستورالعمل‌های بهداشتی؛ تجمع افراد در هرجایی می‌توانست یک کلونی ایجاد کند و به‌شدت این ویروس را گسترش دهد و بالاخره باید قبول کنیم که احتمال سرایت این بیماری بین افراد بالا‌ست.
آمار جهانی سوءمصرف مواد
فدولوف؛ نماینده دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در تهران در نشست تخصصی «یاریگران زندگی، همکاری‌های فرابخشی و بین‌المللی، پیشگیری از اعتیاد»، بیانیه مدیر اجرایی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد را به‌مناسبت «روز جهانی مبارزه با سوءمصرف مواد و قاچاق غیرقانونی» را این‌گونه اعلام کرد که طبق گزارش جهانی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل؛ در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۷۵میلیون‌نفر مواد مخدر مصرف کردند و بیش از ۳۶میلیون‌نفر از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج بردند. مواد مخدر، سلامت را نابود می‌کند و آینده را به‌سرقت می‌برد؛ همان‌طورکه در سال ۲۰۱۹ تنها با مصرف مواد مخدر حدود نیم‌میلیون‌نفر جان خود را از دست دادند. آگاهی از خطرها و دسترسی به درمان و مراقبت مبتنی‌بر شواهد می‌تواند از چنین فجایعی پیشگیری کند. همه‌گیری کووید-19، نقش حیاتی داده‌ها و اطلاعات علمی و قابل‌اعتماد و نیز تأثیر قدرت جامعه بر انتخاب‌های سالم را به ما نشان داد. باید فوراً از این پتانسیل برای پرداختن به مشکل جهانی مواد مخدر استفاده کنیم.
ضرورت واکسیناسیون معتادان
باتوجه‌به‌اینکه شرایط زندگی این‌افراد متفاوت است اگر واکسینه نشوند ممکن است بیماری کرونا را انتقال دهند، پس واکسیناسیون این‌افراد علاوه‌بر کمک به‌خود آن‌ها به جامعه برای کاهش بیماری کمک می‌کند. دکتر محمودرضا هاشم ورزی؛ متخصص روان‌شناسی و مربی کشوری پیشگیری از اعتیاد می‌گوید: «یکی از آسیب‌های اجتماعی که مبتلابه جامعه ما و بسیاری خانواده‌هاست، مسئله جدی مواد اعتیادآور است که خیلی‌ازافراد جامعه؛ خصوصاً نسل نوجوان و جوان را به‌خود درگیر کرده. ازطرفی، دانش و آگاهی افراد جامعه، والدین و نوجوانان و جوانان درخصوص درک درست از مفهوم مصرف مواد و اعتیاد اندک و ناکافی‌ست». وی براین‌باور‌است‌که باید مراقب رفتارهای خودمان در قبال کودکان، نوجوانان و جوانان باشیم. نگوییم اعتیاد فقط برای پسران است و من دختر دارم خیالم راحت است، اعتیاد فقط برای پسران نیست، دختران هم دراین‌مسیر سرعت گرفتند و کم‌کم دارند به پسران نزدیک می‌شوند. نگوییم مسئله مواد و اعتیاد، مسئله من و خانواده‌ام نیست. من و خانواده‌ام در امان هستیم. نه من معتادم، نه همسرم و نه فرزندانم، نه برادرم و نه خواهرم، اصلاً به ما چه!!
چند نکته برای والدین
بسیاری از والدین بااینکه اهمیت پیشگیری از اعتیاد را درک کرده‌اند؛ اما نمی‌دانند برای پیشگیری از اعتیاد چه باید کرد؟ اگر برای پیشگیری از اعتیاد فرزندتان تاکنون کاری نکرده‌اید، اگر روزی به دام اعتیاد گرفتار شد، تعجب نکنید. این‌را هم بدانید که تأمین مایحتاج زندگی برای پیشگیری از اعتیاد فرزندانمان کافی نیست. دراین‌مورد به نکات زیر توجه کنید:
1. دوستان فرزندانتان را بشناسید. حدود 60درصد از معتادان کشور، ازطریق دوستان معتاد شده‌اند؛ لذا دراین‌شرایط اگر دوستان فرزندتان را نمی‌شناسید، از محل رفت‌وآمد و افرادی‌که با آن‌ها معاشرت می‌کند خبر ندارید، او درمعرض‌خطر است.
2. در منزل قانون‌گذاری کنید. خانواده‌هایی که در منزل قانون مشخص و خوبی ندارند فرزندان هرطورکه بخواهند رفتار می‌کنند. برخی نوجوانان چنانچه قانونی را حاکم بر خانواده ندانند، بی‌نظمی و رفتارهای ناپسند در آن‌ها ناخواسته افزایش می‌یابد؛ مثلاً زمان حضور در منزل یکی از نکات بسیار اساسی‌ست. فرزندی که بی‌خبر خانواده و خودسر هرساعت که بخواهد به خانه می‌آید درخطر است. نحوه ارتباط با دوستان غیر‌هم‌جنس، احترام به بزرگ‌سالان و غیره به یک برنامه و قانون مشخص نیاز دارد.
3. با فرزندتان (باتوجه‌به سنش) بی‌پرده و صریح درمورد مخدر و روان‌گردان‌ها صحبت کنید. بسیاری از خانواده‌ها از ترس پاره‌شدن پرده‌های ارتباطی والدین و فرزندان، از طرح‌کردن بحث اعتیاد در محیط خانه می‌ترسند. اگر شما اطلاعات صحیح را به فرزندانتان ندهید، آن‌ها اطلاعات غلط را از دوستانشان خواهند آموخت.
4. با فرزندان رابطه عمیق دوستی ایجاد کنید. دیده شده است که نوجوانان در محیط خانواده، از برخی بزرگ‌سالان پذیرش مناسب‌تری دارند. نوجوانی که در محیط خانه با پدر، مادر، برادر بزرگ‌تر و ... پیوند برقرار کرده، بیش از سایرین از خطر آسیب‌ها و اعتیاد دراَمان است. البته این تفاوت را بدانیم ما دوست فرزندانمان نیستیم؛ اما با آن‌ها صمیمی هستیم. آن‌ها به دوست نیاز دارند و والدین نمی‌توانند جای خالی دوستان هم‌سال را به‌طورکامل پر کنند.
5. فرزندتان را به انجام‌دادن فعالیت‌های ورزشی ترغیب کنید. ورزش نقش محافظ در فرزندانمان دارد. با تشویق فرزندانمان به فعالیت‌های سالم و سازنده، از گرایش او به انواع آسیب‌ها جلوگیری کنیم.
6. اعتقادات مذهبی را در فرزندان تقویت کنیم. گرایش به مذهب، نقش سازنده‌ای در جلوگیری از گرایش به آسیب‌های اجتماعی دارد. درواقع، این باورها هر‌چه درونی‌تر شود، میزان محافظت او بالاتر خواهد رفت.
باورهای غلط اعتیادی
قرص‌ها و داروها خطری ندارند؛ بسیاری از والدین و خانواده‌ها فکر می‌کنند! اعتیاد فقط به مواد مخدری مانند تریاک، هروئین و کراک ... خطرناک است و اگر در وسایل فرزندانشان قرص یا دارو پیدا کنند، گمان می‌برند، دارو ضرری ندارد. باید بدانیم که این، تصوری غلط است و داروهایی مانند ترامادول، دیفنوکسیلات، انواع داروهای حاوی کدئین و داروهایی مانند کلونازپام، دیازپام، فلورازپام و آلپرازولام و ... نیز ازجمله داروهای اعتیادآورند که درمان اعتیاد آن‌ها بسیاردشوار است.
بسیاری از فروشندگان مواد برای تبلیغ مواد خود ادعا می‌کنند ماده شیشه اعتیاد ندارد؛ درحالی‌‌که شیشه از اعتیادآورترین مواد شناخته‌شده است. افرادی هستند که یک‌بار از سر کنجکاوی، شیشه را تجربه کرده‌اند و الآن به آن معتادند. درضمن، دانستن این‌نکته ضروری‌ست که شیشه در درمان اعتیاد به سایر مواد (خانواده تریاک و حاوی مرفین) به‌هیچ‌وجه مؤثر نیست و این ادعا نیز یک دروغ محض و فریبنده است.
برای حفاظت از فرزندانمان آگاهی و توانمندی‌های ضروری زندگی مانند مهارت نه گفتن، حل مسئله و تصمیم‌گیری لازم است. ورزش نقش پیشگیرانه دارد؛ اما کامل نیست. در کنار ورزش، ارتباط صمیمی با فرزند و آموزش خطرهای مواد اعتیادآور، پرهیز از مصرف سیگار و قلیان نیز از ضرورت‌های پیشگیری از اعتیاد محسوب می‌شود.
این باور غلط، بسیاری از دانشجویان و خانواده‌های آنان را گرفتار کرده. اگر فرزند ما توانسته است از سد کنکور بگذرد، نشان از توانمندی او دارد؛ اما درواقع، این توانمندی برای پیشگیری از اعتیاد کافی نیست. گاهی همین اعتماد زیاد و یک‌طرفه و حس غرور کاذب در برخی دانشجویان، آن‌ها را گرفتار مواد اعتیادآور و مشکلات درمان کرده است. توصیه آخر اینکه؛ اگر خانواده‌ها می‌توانند، باید در محیط سالمی برای رشد فرزندانشان زندگی کنند؛ اما توجه به اصول عملی پیشگیری و اجرایی‌کردن آن؛ حتی در آلوده‌ترین مناطق نیز نقش مؤثری در سلامت فرزندان دارد.