نقش بی‌اعتنایی بر تن فرش‌هایی خوش طرح و رنگ

آوازه فرش‌های دستباف خراسان جنوبی در هر جای دنیا و کشور به گوش می‌رسد؛ اما مدتی‌ست کرونا و کاهش صادرات، بافندگان فرش‌های زیبا را از بافتن ناامید کرده است. به‌گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ بیش از ۵۰‌هزار بافنده دارد که در ۲۵‌هزار کارگاه در جای‌جای این خطه کویری در حال نقش زدن به فرش‌های دستباف هستند. در روزگاران قدیم در هرکدام از خانه‌های اهالی این استان، یک بافنده فرش پیدا می‌شد؛ اما حالا تعدادشان کمی کمتر شده و به‌دلیل سختی کار و هزینه‌های بالای راه‌اندازی دار قالی، جوانان کمتری به سمت‌و‌سوی این حرفه‌ی اصیل و باارزش می‌روند. فرش‌های اصیل و پرآوازه دستباف خراسان جنوبی که این‌روز‌ها در ناخوشی به سر می‌برند روزگاری در اوج بوده‌اند؛ به‌گفته رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی در سال ۱۳۷۵ بیش از یک‌میلیون‌دلار برای استان از صادرات قالی دستباف ارزآوری صورت گرفته است. کامیابی مسک می‌گوید: «در سال‌های اخیر صادرات فرش از استان بسیار ناچیز شده است و امسال توانستیم تنها ۷۰‌هزار‌دلار از صادرات فرش دستباف ارزآوری داشته باشیم؛ از طرفی کرونا و از‌طرفی‌دیگر تحریم‌ها صادرات فرش را کمتر کرده و به‌گونه‌ای‌که است که آمریکا مشتری پر و پا قرص فرش ایران، دیگر خریدار نیست؛ اگر هم به کشور دیگری هم صادرات داشته باشیم، بازگشت پول بسیار سخت است و زمان زیادی را می‌گیرد». او ادامه می‌دهد: «پارسال نیز وضعیت صادرات مانند امسال بسیار ناراحت‌کننده بود؛ این‌درحالی‌ست‌که در سال‌های گذشته حال فرش خراسان جنوبی بسیار بهتر بود و بافندگان سرخوش از بافت فرش‌های خوش‌رنگ و زیبا بودند». رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی بیان کرد: «امسال ۶۲‌هزار‌متر‌مربع فرش در استان بافته شده که از تولید آن ۹۰‌میلیارد‌تومان عاید استان شده است». به‌گفته کامیابی مسک؛ فرش‌های بافته‌شده، عمدتاً در نقش‌های ریزماهی و خشتی‌ست و در شهرستان‌های طبس، فردوس و بشرویه بیشتر نقش فرش نائین بافته می‌شود. راهی یکی از کارگاه‌های قالی‌بافی در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر بیرجند شدیم، به خانه‌ای رسیدیم. پیرمردی با عینک‌های ته‌استکانی که مشخص بود چقدر چشمانش ضعیف است، در را گشود. وارد خانه که شدیم قالی زیبایی بر روی دار قرار گرفته بود؛ قالی ۱۲‌متری دستباف با نقش سی‌ودو گل ریزماهی. نخعی پیرمرد بافنده بیرجندی به‌همراه همسرش، ۵۰‌سالی‌ست که فرش می‌بافند و تمامی سختی‌ها و شیرینی‌های این مسیر را چشیده‌اند. پیرمرد بافنده می‌گوید: «در سنین جوانانی پشت قالی نشستم و این کار را بسیار دوست دارم؛ اما قالی‌بافی مشکلات و سختی‌های زیادی را دارد. چند‌سالی‌ست که چشمانم کم‌سو شده و به‌سختی به کارم ادامه می‌دهم و همسرم هم‌دست و پاهایش بسیار درد می‌کند؛ چون ساعت‌های زیادی را پشت دار قالی می‌نشینیم و کار می‌کنیم». همسر آقای نخعی نیز می‌گوید: «قیمت اصلی همین قالی ۱۲‌متری در اصل ۶۰ تا ۷۰‌میلیون‌تومان است؛ اما بعد از یک‌سال که بافت قالی به پایان می‌رسد، تنها ۲۵ تا ۳۰‌میلیون‌تومان عایدمان می‌شود و گاهی هزینه‌های اولیه این فرش هم به‌دست نمی‌آید و باید از جیب خودمان پول بگذاریم». بیمه‌شان مدتی‌ست که به‌دلیل پرداخت‌نشدن سهم دولت قطع شده است. گویا به‌دلیل کاهش صادرات، دولت حاضر نیست حق بیمه‌ این افراد را پرداخت کند و این دردی‌ست بر درد‌های دیگر بافندگان فرش. حتی حقوقشان هم از کارگران ساده کمتر است و روزانه تنها ۶۰ هزارتومان دریافت می‌کنند. در روز‌هایی که خریداران کمتری در استان وجود دارد، دلالان راهی کارگاه‌های قالی‌بافی می‌شوند و از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند؛ آن‌ها فرش‌های دستباف را با قیمت کمتری خریداری می‌کنند و به استان‌های دیگر می‌برند تا با قیمت بالایی به فروش برسانند. حسینی؛ یکی از قالی‌بافان بیرجندی می‌گوید: «زمانی که کار قالی تمام می‌شود، دلالان می‌آیند و از ما فرش را می‌خرند و ما هم به‌دلیل‌آنکه نیاز به پول داریم، مجبوریم قالی را با قیمت کمتری بفروشیم و دراین‌بین پول‌های کلان به جیب دلالان می‌رود». فرش دستباف خراسان جنوبی نیاز به حمایت بیشتری دارد تا بتواند به روزگار خوشش برگردد. اگر مسئولان پای‌کار بیایند و این فرش‌های خوش‌طرح و رنگ را با قیمت مناسبی خریداری کنند و بیمه قالی‌بافان هم پرداخت شود، چراغ امید در دل بافندگان فرش استان روشن می‌شود و به کارشان رغبت بیشتری خواهند داشت. شاید هم اگر بافنده را مستقیم به بازار وصل کنند و واسطه‌ها از این میان برداشته شوند، دست دلالان قطع خواهد شد و سود اصلی به جیب خود بافندگان خواهد رفت.