تفاوت شیر مادر با شیرخشک
سارا خلیلی
طی بارداری ازطریق دو نشانه سوزش و حساس‌شدن نوک سینه و بزرگ‌شدن اندازه سینه‌ها می‌توان آمادگی بدن برای شیردهی را متوجه شد. نیز طی بارداری جریان خون به‌سمت سینه‌ها افزایش می‌یابد و سلول‌های تولیدکننده شیر بیشتر شروع‌به‌فعالیت می‌کنند. بااین‌حال، میزان بزرگ‌شدن سینه‌ها حین بارداری، نشان‌دهنده میزان شیر تولیدی نیست. تصمیم‌گیری برای شیر‌دادن به نوزاد، امری شخصی بوده، همچنین نظرات اطرافیان نیز می‌تواند در آن دخیل باشد. مراکز معتبر، شیردهی مادر به نوزاد را پیشنهاد می‌کنند؛ اما هر مادر و نوزادی انسان‌های منحصربه‌فردی هستند و ازاین‌رو تصمیم‌گیری راجع به این‌قضیه به فرد برمی‌گردد.
چرا شیر مادر؟
آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید چرا از فواید شیر مادر بسیار تعریف می‌شود؟ چرا با وجود پیشرفت علم و دست‌یافتن به شیرخشک بازهم بر شیردهی با شیر مادر تأکید می‌شود؟ شیرخشک شاید نیاز تغذیه‌ای کودک را تأمین کند؛ ولی شیر مادر علاوه‌بر تغذیه، دارای موادی‌ست که مقاومت بدن کودک را در برابر بسیاری از بیماری‌های عفونی بالا می‌برد. تغذیه نوزاد با شیر مادر، این اطمینان را به والدین می‌دهد که نوزاد به‌طور مناسب و مطلوب رشد می‌کند و تکامل می‌یابد. تا وقتی شیر مادر دردسترس است، چرا باید از شیرخشک استفاده کرد و هزینه‌های مالی گزافی را ماهانه بابت تهیه آن متحمل شد؟ با شیردهی به فرزندتان از بار مالی خانواده کم کنید. شیر مادر دردسرهای شیرخشک و تهیه ظرف، آب جوش و پیمانه را ندارد. در هر مکان و زمانی غذای کودکتان آماده و همراه شماست. فکر نکنید اگر به‌دلیلی مجبور شوید، از فرزندتان دور شوید نمی‌توانید از شیر خود او را تغذیه کنید. مادرانی که در دوران شیردهی مجبورند به محیط کار خود بازگردند، می‌توانند شیر خود را بدوشند و در یخچال بگذارند تا هم کودک گرسنه نماند و هم در شیردهی اختلال ایجاد نشود.
مزایای شیردهی برای نوزاد
شیر مادر تغذیه ایدئالی برای نوزاد بوده و حاوی ترکیبی از ویتامین‌ها، پروتئین و چربی و درواقع شامل تمام ترکیبات موردنیاز برای رشد کودک شماست. همچنین به‌صورتی‌ست که هضم آن بسیارراحت باشد. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که جهت مبارزه با ویروس‌ها و باکتری‌ها به نوزاد کمک می‌کنند. از دیگر مزایای آن این‌است‌که خطر ابتلای کودک به آسم و آلرژی را کاهش داده و او در آینده کمتر دچار مشکلات حساسیتی می‌شود. نیز کودکانی که در شش‌ماه‌اول زندگی به‌طورکامل شیر مادر را بدون فرمول دیگری (شیرخشک) مصرف کرده باشند، به‌میزان کمتری دچار عفونت گوش، بیماری‌های تنفسی و اسهال می‌شوند و نیاز کمتری به بستری در بیمارستان دارند. طبق مطالعات متعدد، شیر دادن مادر ارتباط مستقیمی با رشد ذهن و میزان ضریب هوشی (IQ) کودک در آینده دارد. همچنین ارتباط فیزیکی نزدیک بین مادر و فرزند، لمس پوست یکدیگر و ارتباط چشمی، باعث پیوند بیشتر کودک با مادر و احساس امنیت در او می‌شود. خوردن شیر مادر به‌جای چاقی بیش‌ازحد، باعث رسیدن نوزاد به وزن صحیح و ایدئال می‌شود. همچنین گفته شده است که شیر مادر نقش مهمی در جلوگیری از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) دارد. تصور می‌شود که نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در بزرگ‌سالی کمتر از دیگران درمعرض ابتلا به دیابت، چاقی و سرطان‌های خاص خواهند بود.
مزایای شیردهی برای مادر
قابلیت شیردهی در انسان‌ها فقط برای تأمین نیازهای کودک نیست؛ بلکه مادر بااین‌کار می‌تواند زودتر وزن کم کند و به‌حالت قبل از بارداری بازگردد. درواقع شیردهی مادر به نوزاد باعث سوختن چربی‌های اضافی می‌شود؛ بنابراین، در کاهش وزن اضافی ناشی از بارداری کمک می‌کند. شیردهی باعث آزادسازی هورمون اکسی‌توسین می‌شود که در بازگشت رحم به‌اندازه پیش از زمان بارداری و کاهش خونریزی رحم بعد از تولد نقش مهمی دارد. شیر‌دادن به نوزاد در کاهش احتمال ابتلای مادر به سرطان سینه، سرطان تخمدان و پوکی استخوان نقش دارد. با شیردهی می‌توانید راحت‌تر با فرزندتان ارتباط برقرار کنید و دل‌بسته یکدیگر شوید. تماس پوست با پوست باعث ایجاد آرامش روحی هردوی شما خواهد شد.
چند نکته مهم
سختی یادگیری شیردهی دلیلی برای کنارگذاشتن و صرف‌نظر‌کردن از آن نیست. با تمرین می‌توانید به‌سرعت این‌کار را یاد بگیرید و از آن لذت ببرید. حین شیردهی به تغییر حالت‌های آزاردهنده پستان خود توجه کنید و آن‌را با مراقب خود در میان بگذارید تا مشکلی برای پستان‌هایتان به‌وجود نیاید. بهتر است شیردهی بلافاصله بعد از تولد آغاز شود. این‌کار می‌تواند شیردهی موفق در آینده را ضمانت کند. در هفته‌های آخر قبل‌ازتولد و چندروز بعد‌از‌تولد، سینه‌ها اولین شیر را تولید می‌کنند که «آغوز» نام دارد. این شیر غلیظ، زردرنگ و اندک؛ ولی درعین‌حال حاوی پادتن‌ها، قند، پروتئین و مواد معدنی زیادی‌ست که نوزاد را کاملاً سیر می‌کند. از مزایای این شیر این‌است‌که به پیشرفت عملکرد دستگاه گوارش نوزاد کمک می‌کند و آن‌را برای هضم شیر مادر آماده می‌سازد. برای داشتن شیر کافی و مغذی به تغذیه خود در دوران شیردهی توجه کنید تا هم‌زمان با تأمین نیازهای کودکتان، نیازهای بدن خود را نیز برآورده کنید و دچار ضعف و آسیب نشوید. البته حالات روحی و روانی مادر نیز بر میزان حجم شیر تأثیر می‌گذارد. اضطراب می‌تواند مانع شیردهی موفق شما شود. به‌منظور بررسی رشد مناسب و اطمینان از کفایت میزان شیرتان، باید منحنی رشد نوزاد بامراجعه‌به پزشک متخصص بررسی شود. طبیعی‌بودن رشد کودک ازطریق مقایسه با منحنی رشد به‌دست می‌آید. بیشتر نوزادان در 3 تا 5روز اول بعد از تولد به‌میزان کمی وزنشان را از دست می‌دهند که مرتبط با شیردهی مادر نیست. چنانچه کودک شیر بیشتری احتیاج داشته باشد، سینه‌های مادر درپاسخ‌به نیاز کودک شیر بیشتری تولید می‌کنند. مطالعات ثابت کرده که شش‌ماه استفاده کامل از شیر مادر لازم است (بدون هیچ فرمول مکملی؛ ازجمله آب یا آب‌میوه)؛ زیرا درصورت مصرف این مواد، سینه مادر شیر کمتری تولید می‌کند. حتی اگر شیر مادر در شش‌ماه‌اول به‌میزان‌کافی نباشد، بهتر است برای مدت کوتاهی شیردهی به نوزاد انجام شود تااینکه هرگز شیر مادر را مصرف نکند. ازآنجایی‌که اثر هرنوع ماده‌ای که مصرف کنید در شیر ظاهر می‌شود، در مصرف داروها خوددار باشید و با دستور پزشک آن‌ها را مصرف کنید.
شیرخشک
اگر شما به‌تازگی مادر شده‌اید، مهم‌ترین تصمیم‌گیری شما این‌است‌که انتخاب کنید به کودکتان شیر مادر بدهید یا شیرخشک. بی‌تردید تغذیه با شیر مادر توسط اکثر سازمان‌ها و انجمن‌های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی توصیه شده است؛ اما شیرخشک نیز دارای مزایایی‌ست. هر دلیلی که شما دارید، اگر تصمیم گرفتید به نوزادتان شیرخشک بدهید، نباید احساس گناه کنید؛ زیرا شما دلسوزترین فرد برای کودکتان هستید و بهترین تصمیم را می‌گیرید.
1. هر‌کس می‌تواند تغذیه کودک را انجام دهد؛ از مزایای اصلی شیرخشک این‌است‌که لازم نیست فقط مادر نوزاد را تغذیه کند. شما می‌توانید شیرخشک مناسب برای کودکتان انتخاب کنید و کودک توسط پدر یا هر‌کس دیگر در خانه تغذیه گردد؛ بنابراین، این می‌تواند به شما فرصت دهد و کمک کند تا هنگام تغذیه کودکتان به‌اندازه‌کافی استراحت کنید و به انجام کارهای خود بپردازید.
2. می‌توانید حجم شیر‌خوردن کودکتان را اندازه‌گیری کنید؛ یکی‌دیگر از مزایای شیرخشک این‌است‌که شما می‌دانید کودکتان چه‌مقدار تغذیه شده است. با استفاده از این اطلاعات، شما مطمئن می‌شوید که کودکتان به‌اندازه‌کافی شیر روزانه‌اش را دریافت کرده. گروه‌های مختلف سنی نوزادان توصیه‌های تغذیه‌ای متفاوتی دارند و با تغذیه با بطری می‌توانید اندازه دقیق میزان دریافتی نوزاد را اندازه‌گیری کنید. هنگامی‌که شما می‌دانید نوزادتان چقدر نیاز به تغذیه دارد، می‌توانید میزان شیرخشک نوزادتان را باتوجه‌به نیازهای سنی‌اش افزایش یا کاهش دهید.
3. زمان و تعداد شیردهی مشخص است؛ همان‌طورکه می‌توانید حجم شیرخشک نوزاد را اندازه‌گیری کنید، به‌راحتی می‌توانید برای تغذیه کودکتان برنامه‌ریزی کنید. باتوجه‌به تحقیقات انجام‌شده، هضم شیرخشک درمقایسه‌با شیر مادر بیشتر طول می‌کشد؛ پس کودکانی که با شیرخشک تغذیه می‌شوند، نیاز به شیردهی کمتری دارند، کمتر گرسنه می‌شوند و آرام‌تر خواهند بود.
4. نیاز نیست درمورد رژیم غذایی‌تان و مواد غذایی یا دارویی که می‌خورید، نگران باشید؛ اگر کودک شما با شیرخشک تغذیه می‌شود، رژیم غذایی یا وضعیت جسمی شما آن‌را تحت‌تأثیر قرار نخواهد داد؛ مثلاً اگر مادر بعضی از داروها را برای درمان وضعیت پزشکی خود استفاده کند، ممکن است روی نوزاد شیرخوار با شیر مادر اثر بگذارد. درحالی‌که برای کودکی که از شیرخشک استفاده می‌کند این نگرانی وجود ندارد. نیز مادری که کودکش را با شیر مادر تغذیه می‌کند باید درمورد رژیم غذایی خود بسیار محتاط باشد؛ زیرا نوزاد از آنچه می‌خورد تغذیه می‌کند. اگر کودک شما از شیرخشک تغذیه می‌کند، می‌توانید هرچیزی را که می‌خواهید بخورید بدون‌اینکه نگران وضعیت گوارشی نوزادتان باشید. برخی از انواع شیرخشک، حاوی پروبیوتیک است که به کاهش اسهال، بهبود کولیک و کاهش خطر ابتلا به آلرژی غذایی کمک می‌کند.
معایب شیرخشک
طبق گزارش انجمن پزشکی آمریکا (AMA) و آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، تغذیه با شیر مادر بهترین گزینه درمقایسه‌با شیرخشک است؛ زیرا مغذی‌ست و به رشد و تکامل مناسب کودک کمک می‌کند. انجمن بارداری آمریکا همچنین تغذیه با شیر مادر را توصیه می‌کند؛ زیرا ایمنی نوزاد را بهبود می‌بخشد و درمبارزه‌با بیماری‌های مختلف به او کمک می‌کند. شیرخشک مانند شیر مادر، کودک را در مقابل بیماری‌ها محافظت نمی‌کند و این بزرگ‌ترین ایراد آن است.
شیرخشک می‌تواند گران باشد؛ زیرا از مواد تشکیل‌دهنده خاصی تشکیل شده. شیرخشک کم‌آلرژی و شیر‌سویا می‌تواند حتی از شیرخشک‌های معمولی موجود در بازار نیز گران‌تر باشد. ازسوی‌دیگر، شیر مادر به‌عنوان هدیه‌ای از خداوند، رایگان است و شما مجبور نیستید مبلغی برای آن بپردازید؛ اما یک‌قوطی شیرخشک به‌اندازه‌کافی هزینه‌بردار است. یک نوزاد باید به‌طورمرتب تغذیه شود و مجبورید مقدار زیادی قوطی شیرخشک بخرید؛ یعنی باید بودجه زیادی برای آن کنار بگذارید. علاوه‌براین، شما باید مارک‌های مختلف شیرخشک‌های موجود در بازار را استفاده کنید و تصمیم بگیرید کدام‌یک بهتر است.
باتوجه‌به مطالعات مختلف، برخی از نوزادان می‌توانند به ترکیبات شیرخشک آلرژی داشته باشند. این ممکن است نگرانی بزرگی برای والدین باشد؛ زیرا آن‌ها نمی‌دانند چه‌چیزی باعث این آلرژی می‌شود. شیرخشک ساخته‌شده از مواد مختلف است و نوزاد می‌تواند به هر‌یک‌از‌آن‌ها آلرژی داشته باشد. نوزادان شیر خشکی درمقایسه‌با نوزادان شیرخوار با شیر مادر، به‌میزان بیشتری درمعرض ابتلا به آلرژی هستند. به‌علاوه مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلفی نظیرِ دیابت و چاقی در بزرگ‌سالی نیز هستند. شیرخشک می‌تواند مشکلات گوارشی نیز برای شیرخوار ایجاد کند. در مطالعات انجام‌شده گزارش شده که شیر مادر به‌راحتی هضم می‌شود. ازآنجاکه شیر مادر حاوی مواد تشکیل‌دهنده‌ای بوده که هضم را آسان کرده و باعث می‌شود کودک احساس سبکی داشته باشد. نوزادان تغذیه‌شده با شیرخشک اغلب به یبوست مبتلا می‌شوند؛ زیرا شیرخشک به‌راحتی هضم نمی‌شود. شیرخشک از موادی تشکیل شده که بر باکتری‌های مفید روده نوزادان تأثیر می‌گذارد و سیستم کلی گوارش را مختل می‌کند. این‌درحالی‌ست‌که باکتری‌های روده نقش مهمی در هضم دارند و شیر را به مواد جامد تبدیل می‌کند تا تمام مواد غذایی را از آن استخراج نماید.
شما بدون نیاز به تدارک و آماده‌سازی می‌توانید کودکتان را با شیر مادر تغذیه کنید؛ اما اگر کودک شما شیرخشک بخورد، باید شیر را قبل از تغذیه، آماده کنید؛ بطری شیر را به‌طورمنظم شسته و استریلیزه کنید. شیر بطری باید در دمای مناسب نگهداری؛ و شیر باید قبل از تغذیه کودک، گرم شود. چنانچه ضدعفونی به‌صورت مناسب انجام نشود، عوارض جانبی زیادی ممکن است رخ دهد.
تغذیه یک‌لحظه مهم برای تماس مادر و کودک است. گفته شده شیردهی برای این پیوند ایدئال است؛ زیرا هنگامی‌که کودکتان به سینه‌هایتان می‌چسبد، احساس امنیت و راحتی می‌کند. تغذیه با شیر مادر به‌معنای خاصی از نزدیکی به مادر است که در تغذیه با شیرخشک بسیار کم‌رنگ‌تر است./ مام