زخم انفجارهای معدنی بر طبیعت بکر سوادکوه
انفجار بدون مجوز در معادن شن و ماسه سوادکوه و مجاورت زیستگاه گونه‌های نادر جانوری البرز مرکزی که آسیب‌های زیادی در محیط زیست منطقه ایجاد می‌کند به‌گفته برخی اهالی و شاهدان به‌صورت مستمر انجام می‌شود و بهره‌برداران معادن هم به دلایل و پشتوانه‌های مختلف باکی از اعمال قانون ندارند. به‌گزارش ایرنا؛ انتشار فیلمی توسط تعدادی از فعالان محیط زیست مازندران در فضای مجازی از انفجار کوه برای برداشت شن‌و‌ماسه توجه کاربران علاقه‌مند به محیط زیست را به‌خود جلب کرده است. دراین‌فیلم انفجاری تقریباً مهیب دیده می‌شود که با بستن جاده‌ای فرعی در سوادکوه، روی یک کوه درکنار جاده انجام می‌شود و پس‌ازآن توده‌ای عظیم از گردوغبار جاده را فرا می‌گیرد. این فیلم به‌طور اتفاقی هنگام وقوع انفجار توسط نیروهای محیط‌بانی سوادکوه و چند فعال محیط زیست گرفته شد که درحال عبور ازاین‌مسیر برای گشت‌زنی در ارتفاعات منطقه بودند و هم‌زمان با انفجار به محل رسیدند و با توده عظیم گردوخاک مواجه شدند.
سهیل اولادزاد؛ فعال محیط زیست یکی از افراد حاضر در این موقعیت بود. او در صفحه شخصی خود با انتشار ویدئویی از انفجار نوشته است: «انفجار در معادن روباز، آن‌هم در نزدیکی چندین روستا، چسبیده به جاده و رودخانه، در یک زیستگاه فوق‌العاده مستعد نیازمند مجوز است. حتی در فقدان تمام آن آیتم‌ها هم نیازمند مجوز است. اما معدن‌داران از هیچ‌چیز باکی ندارند. جاده را با کامیون می‌بندند و در روز روشن انفجاری در این حد ایجاد می‌کنند. مسئول انفجار به ما که در صحنه بودیم گفت: هفته‌ای یکی دو بار این‌کار را برحسب نیاز انجام می‌دهند. از محیط زیست هیچ مجوزی ندارند. رئیس منابع‌طبیعی هم در مصاحبه‌ای قبل‌تر گفته بود این‌کار انجام نمی‌شود. یک کوه منفجر شد، برحسب نیاز بازهم منفجر می‌شود. چیزی از طبیعت‌مان جز تلی خاک زیرورو شده باقی نمانده...»
آسیب فعالیت‌های معدنی و جریمه‌های بی‌تأثیر
فعالیت‌های معدنی در مازندران عمدتاً طی سال‌های اخیر بحث‌برانگیز و واکنش‌زا بودند. برداشت بی‌رویه شن و ماسه از معادن در مناطقی مانند سوادکوه و هراز سبب شده که بخشی از زیستگاه‌های این‌مناطق به‌طورکامل به خطر بیفتد. حتی برخی فعالان محیط زیست و مسئولان بارها طی سال‌های اخیر هشدار داده‌اند که این‌روند مستمر برداشت‌ها می‌تواند منطقه‌ای مانند دره هراز را به کانون ریزگردها تبدیل کند. آسیب‌های ساختاری فعالیت‌های معدنی و انفجارها بر ساختار زمین‌شناختی منطقه و حتی سفره‌ها و مسیرهای زیرزمینی آب را هم باید به این چالش‌ها افزود: «اگر هم منطقه به مناطق مسکونی نزدیک باشد یا در همسایگی آن زیستگاه گونه‌های جانوری قرار گرفته باشد هم اهمیت ماجرا بیشتر می‌شود». عرفان غفوری؛ یکی‌دیگر از فعالان محیط زیست حاضر در محل این انفجار است که یکی از فیلم‌های منتشرشده در فضای مجازی توسط او ثبت شده است. این عکاس و فعال محیط زیست می‌گوید: «همراه با محیط‌بانان درحال رفتن به زیستگاه‌های حیات‌وحش در بالادست همین منطقه بودیم که از دور با توده‌ای عظیم از گردوغبار مواجه شدیم. جلوتر که رفتیم دیدیم راه را با یک کامیون بسته‌اند تا انفجار انجام شود و بعد برای برداشت خاک و سنگ و واریزه کوهی اقدام کنند». وی می‌افزاید: «حجم گردوغبار به حدی زیاد بود که تا چند‌صد‌متر را گرفته بود. من و یکی از دوستانم که پشت ماشین محیط‌بانی بودیم به‌طورکامل روی صورت و سر و لباسمان یک‌لایه خاک نشسته بود. افراد حاضر در منطقه می‌گویند تقریباً هرهفته این اتفاق می‌افتد. معدن داران هم ترسی از جریمه شدن ندارند. چون جریمه‌ها در حدی نیست که برای‌شان اهمیت داشته باشد. درآمدی که از این معادن دارند آن‌قدر زیاد است که ترسی از جریمه شدن نداشته باشند».
بی‌توجهی به آیین‌نامه‌های انفجار در معادن
طبیعتاً این نخستین انفجاری نیست که در معادن روباز مازندران رخ می‌دهد و آخرین هم نخواهد بود. درواقع انفجار یکی از بخش‌های مرسوم و اصلی فعالیت معدنی محسوب می‌شود و به‌همین‌دلیل نیز مقررات و آیین‌نامه‌هایی برای انجام انفجار در فعالیت‌های معدنی تعیین شده که در آن‌همه جوانب محیط زیستی، فیزیکی، اجتماعی، امنیتی و محاسبات ارتعاش و امواج انفجار درنظر گرفته شده است. مقررات فنی مواد منفجره و آتش‌باری در معادن یکی از همین آیین‌نامه‌هاست که مروری گذرا بر آن نشان می‌دهد در ۱۰ فصل به همه پیش‌نیازهای انجام یک انفجار معدنی اشاره شده و حتی مسائلی مانند لرزش هوا، پرتاب سنگ، پوشش محافظ، مدار انفجار، مقدار و ترکیب مواد منفجره و ده‌ها معیار دیگر توجه شده است. اما به‌نظر می‌رسد در معادن مازندران که عمدتا نزدیک به مناطق مسکونی هستند نظارت چندانی بر این مقررات وجود ندارد. چراکه چنین انفجاری بدون اطلاع قبلی نیروهای حفاظت محیط زیست انجام شده است. مسئله‌ای که شاید ریشه در ضعف قوانین هم داشته باشد.
موازی‌کاری ضد محیط زیستی
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سوادکوه وجود برخی فرآیندهای عجیب در صدور مجوز برای معادن را یکی از چالش‌های قانونی فعالیت معدن‌ها می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه یک سری قوانین عجیب‌وغریب دراین‌زمینه وجود دارد. مثلاً اینکه برای واگذاری یک معدن و صدور مجوز فعالیت آن، از محیط زیست استعلام نمی‌شود. فقط برای صدور مجوز در مناطق تحت‌مدیریت حفاظت محیط زیست یعنی مناطق چهارگانه از این اداره استعلام می‌کنند. درحالی‌که فعالیت معادن در هر نقطه‌ای باشد به‌طور مستقیم روی محیط زیست تأثیر می‌گذارد». ابراهیم فلاحی اظهار می‌کند: «این‌روند منجر به یک‌رویه بی‌نظم در فعالیت معادن شده که به محیط زیست آسیب می‌رساند. مثلاً می‌بینیم که یک واحد سنگ‌شکن در سه‌نقطه مختلف درحال برداشت است. چرا نباید ابتدا بهره‌برداری از یک معدن تمام شود و پس از احیا و جنگل‌کاری و اجرای پوشش گیاهی آن، سراغ معدن دیگر بروند؟» وی تصریح می‌کند: «متأسفانه در این فرآیند حفاظت محیط زیست از چرخه خارج شده است. یک انفجار ممکن است مسیر چشمه‌ها را تغییر دهد یا باعث فراهم‌شدن شرایط رانش زمین شود. اینکه از محیط زیست هیچ استعلامی نمی‌شود به زیان جامعه و محیط زیست است».
آسیب به محیط زیست و حیات‌وحش
این مسئول درباره انفجاری که در محور خطیرکوه رخ داد نیز می‌گوید: «محل انفجار در محدوده مناطق تحت حفاظت ما نیست و با همان مشکلی که پیش‌تر گفتم مواجه هستیم؛ یعنی مجوز را از صمت می‌گیرند و فعالیت می‌کنند. اما آنچه دراین‌فیلم می‌بینیم و همکاران ما نیز در محل انفجار حضور داشتند اصلاً منطقی نیست. توده زیادی از خاک ایجاد کرده و نشان می‌دهد که مواد منفجره زیادی استفاده شد». رئیس اداره حفاظت محیط زیست سوادکوه خاطرنشان می‌کند: «قطعاً پیگیری‌هایی دراین‌زمینه خواهیم داشت. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان نیز خواستار رسیدگی و پیگیری فوری دراین‌زمینه شد. تلاش می‌کنیم فعلاً جلوی کار را بگیریم تا به یک نتیجه درست درباره فعالیت معدن و انفجارها برسیم. دست‌کم باید حجم مواد منفجره و شدت انفجار را کمتر کنند تا شاهد چنین وضعیتی نباشیم». فلاحی می‌افزاید: «در اطراف این‌منطقه جانواران ارزشمندی مانند کل و بز و برخی گونه‌های نادر حیات‌وحش منطقه زندگی می‌کنند. صدای انفجار می‌تواند روی همه این زیستمندان تأثیر بگذارد. انجام انفجار بدون توجه به نکات محیط زیستی و زیستمندان حیات‌وحش پیامدهای زیان‌باری دارد. مثلاً انفجار در زمان بارداری حیات‌وحش آسیب‌زاست. مشورت با حفاظت محیط زیست می‌تواند جلوی این آسیب‌ها را بگیرد». وی می‌افزاید: «علاوه‌براین مسائل مربوط به حیات‌وحش، این محور محل تردد ساکنان چند روستاست. گردوغبار و صدای انفجار قطعاً برای اهالی مزاحمت ایجاد می‌کند و خود انفجار نیز روی ساختار زمین‌شناختی منطقه اثرگذار است. بالادست همین نقطه یک روستا واقع شده است. اگر نتوانیم آن‌ها را مجاب کنیم که انفجار نداشته باشند دست‌کم باید حجم انفجار را پائین‌تر بیاورند».
قانون؛ اولویت حفاظت محیط زیست
این مسئول درباره این‌ه فعالیت این واحدهای معدنی به بهانه اشتغال‌زایی حتی درصورت بروز تخلف موردحمایت بعضی مسئولان شهرستانی و استانی قرار دارد نیز اظهار می‌کند: «چنین موضوعی را دست‌کم در حوزه محیط زیست تأیید نمی‌کنم. صراحتاً اعلام می‌کنم که به سفارش هیچ مسئولی در هر جایگاهی برای نادیده گرفتن اولویت‌های محیط زیست توجه نمی‌کنیم». رئیس اداره حفاظت محیط زیست سوادکوه تصریح می‌کند: «گاهی ممکن است برخی مسئولان از ما راهکار بخواهند تا یک واحد صنعتی یا معدنی که فعالیتش متوقف شده به فعالیت برگردد؛ اما هیچ نوع رفتار دستوری دراین‌زمینه را شاهد نبودیم و اگر هم با این رفتار مواجه شویم به وظیفه خود عمل می‌کنیم و توجهی به این دستورهای خلاف قانون نخواهیم داشت. دراین‌مورد نیز فعلاً پیگیری خواهیم کرد تا باتوجه‌به مشاهدات و اسناد موجود جلوی کار را بگیریم، مگر اینکه قانون به ما اجازه فعالیت ندهد». نگاهی به آمارهای مربوط به رانش زمین در مازندران طی سال‌های اخیر که اتفاقاً روند رو‌به‌رشدی داشتند و به‌صورت چشمگیری بر تعداد مناطق، مساحت مناطق رانشی و نوبت‌های رانش افزوده شد یک نکته قابل‌توجه را نشان می‌دهد. سوادکوه و لاریجان از مناطقی هستند که بیشترین‌میزان رانش‌ها را داشتند؛ یعنی همان مناطقی که فعالیت‌های معدنی در آن‌ها به‌صورت گسترده و بیشتر از سایر نقاط استان انجام می‌شود. تغییر مسیر آبراهه‌های طبیعی و سفره‌های زیرزمینی آب، سست‌شدن بسترهای زمین به‌ویژه در مناطق کوهستانی، از بین رفتن پوشش‌های گیاهی و ناامنی منطقه برای حیات‌وحش برخی از دستاوردهای همین فعالیت‌های معدنی و به‌ویژه انفجارهایی‌ست که به‌صورت اتفاقی ویدئویی از یک‌مورد آن‌ها منتشر شد.