دلبری سرخ‌رنگ که کشاورزان را دل‌خون کرد!
ساز ناکوک کشت چای ترش در خوزستان
ملیحه گریزی‌نسب
کشت چای ترش طی سالیان اخیر مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته است، اما امسال به دلیل تنش های آبی، حال اراضی این محصول خوب نیست. به‌گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ هنوز خورشید از پشت ابر‌های آبی طلوع نکرده بود که دل به جاده زدم، هوا کمی خنک شده؛ البته در روز‌های پائیزی هنوز هم بوی تابستان به مشام می‌رسد، شرایط آب و هوایی و اقلیمی استان خوزستان و به‌ویژه شهر‌های جنوبی به‌گونه‌ای‌ست که با سپری‌شدن دوماه از فصل پائیز، ردپای تابستان و روز‌های گرم در آن دیده می‌شود، حاشیه جاده‌ها به دلیل تنش آبی که امسال بیشتر نقاط کشور و به ویژه این استان پهناور را تحت‌تأثیر قرار داده، رنگ سبز را از چهره زمین‌های کشاورزی ربوده و آنچه به چشم می‌خورد، زمین‌های خشک و بی‌آب‌و‌علف هستند.
از‌آنجایی‌که کشاورزی در شهرستان کارون در نزدیکی اهواز رونق خوبی دارد، تصمیم گرفتم برای تحقیق در‌زمینه کشت چای ترش که هر سال در آن شهرستان انجام می‌شود و عملکرد خوبی نشان می‌دهد سفر کنم، هر‌چه به‌سمت روستا‌ها پیش می‌رفتم، عطر کارون راحت‌تر به مشامم می‌رسید و آبی آب را واضح‌تر می‌دیدم، صدای هیاهوی بچه‌ها از همان اول صبح کوچه‌ها و خیابان‌های روستا را پر کرده بود، اما نبض زندگی در روستای سویسه کُند می‌زد و عطر چای ترش مثل پارسال مشام را پُر نمی‌کرد. در جستجوی منزل عارف حزباوی، یکی از کشاورزان نمونه روستای سویسه و شهرستان کارون بودم، توقف کردم و از کودکان روستایی که در حال فوتبال بازی در خیابان بودند، نشانی او را پرسیدم، می‌گفتند سومین درِ خانه او است و همیشه به روی مهمانان باز بوده و هر ساعتی از شبانه روز مهمان نوازی می‌کند، همان ویژگی بارز خوزستانی‌ها که زبانزد خاص و عام شده و همه اهالی این استان زرخیر را با این خصوصیت می‌شناسند و از آن‌ها یاد می‌کنند. زنگ منزل را زدم، بانویی به استقبال آمد و با روی خوش مرا پذیرفت، وقتی سراغ عارف حزباوی را گرفتم، مرا به سالن پذیرایی راهنمایی کرد، مرد خانه هم با دیدن من از جا بلند شد و خوش آمد گفت و با سرازیر کردن فلاسک، استکان کمرباریک را با چای ترش خوشرنگ که محصول زمین‌های کشاورزی و دسترنج خودش بود پُر و از من پذیرایی کرد، عطر خوشش کیفیت آن را اثبات می‌کرد و در حالی که تکه نبات را در استکان انداختم و آن را نوشیدم، پرسش درباره آخرین وضعیت کشت این محصول گرانبها را آغاز کردم. عارف حزباوی لبخندی زد گفت: «برای دیدن وضعیت چای ترش بهتر است راهی زمین‌های زیرکشت این محصول برویم تا همه چیز را از نزدیک مشاهده کنید و بهتر بتوانید مراحل کشت و داشت و برداشت را درک کنید؛ البته من هم مشتاق بودم این گیاه دارویی را از نزدیک ببینم و آن را لمس کنم. مسیر خانه تا زمین‌های کشاورزی را طی کردیم، خبری از سرسبزی و طراوت نبود؛ اما همچنان انتظار می‌کشیدم گل‌های سرخ را که در میان بوته‌های سبز خودنمایی می‌کردند ببینم، خواب‌های خوشی دیده بودم که فکر می‌کردم تعبیر شوند، قدم‌های سخت و سنگین روی زمین‌های خشک برمی‌داشتم از کشاورز کارونی سراغ زمین‌های چای ترش را گرفتم، پاسخی شنیدم که انتظارش را نداشتم، همان زمین‌های خشک و بی‌آب‌و‌علف، کشتزار‌های این محصول بودند».
شلتوک، چای ترش را از آب محروم کرد
عارف حزباوی که از دوران کودکی با شغل کشاورزی آشنا شده بود و این حرفه از اجداد و پدرش به او به ارث رسیده، گفت: «پارسال ۱۰هزار‌متر‌مربع معادل نیم هکتار به صورت آزمایشی کشت کردم و با‌توجه‌به استقبال از آن و عملکرد مناسب محصول، تصمیم گرفتم امسال چهارهکتار از زمین‌ها را با مصرف ۲.۵ الی سه‌کیلوگرم بذر، زیر کشت چای ترش ببرم، به امید اینکه محصول زیادی برداشت و روانه بازار کنم». او با‌بیان‌اینکه به‌دلیل تنش آبی و تأمین‌نشدن آب مورد نیاز برای اراضی کشاورزی سه‌هکتار از محصولات از بین رفته، افزود: «هم‌اکنون فقط یک‌هکتار از اراضی سبز مانده‌اند و فصل گلدهی آن‌ها فرا رسیده و در‌صورتی‌که آب تأمین شود، اوایل آبان‌ماه برداشت آن آغاز خواهد شد». حزباوی به کشت غیرمجاز محصول شلتوک در منطقه اشاره کرد و بیان داشت: «علی‌رغم اینکه سازمان آب و برق و سازمان جهاد کشاورزی ممنوعیت کشت این محصول را اعلام کرده بود، ولی تعدادی از کشاورزان، شلتوک را که محصولی پرمصرف و آبی محسوب می‌شود کشت کردند و به‌همین‌دلیل کانال‌های تأمین آب مجتمع شیلات آزادگان از سوی سازمان آب و برق به‌مدت دوهفته پلمب شدند، سپس اقدام به قطع برق کردند و همین امر موجب شد خسارت زیادی به سایر کشت‌ها وارد شود». او با‌بیان‌اینکه اداره جهاد کشاورزی کارون به‌جای یارانه و کمک‌های نقدی، ریزمغذی‌ها را به کشاورزان تحویل داد، اظهار کرد: «پنج‌هزار‌متر‌مربع معادل نیم هکتار لوبیا، پنج‌هکتار ماش و همچنین بامیه در تابستان کشت کردم، ضمن اینکه پنج‌هکتار نخلستان در اختیار دارم؛ ولی به‌دلیل خشکسالی به جز لوبیا، انتظار برداشت محصول خوب و با کیفیت و با تناژ بالا از سایر اراضی را ندارم، اما در صورتی که آب تأمین شود یک هکتار چای ترش که به صورت دستی کشت شده است، ماندگار خواهد بود».
در جستجوی یک گل چای ترش در پنج‌هکتار زمین
محارب ناصری؛ کشاورزی ۴۰ساله روستایی که از ۱۵سالگی کشاورزی را آغاز کرده بود و تا هم اکنون در این حرفه مشغول‌به‌کار بود، گفت: «مگر می‌شود با این شرایط آبی و تأمین نشدن حقابه محصولی برای ما باقیمانده باشد؟ هیچ کدام از ارگان‌های مربوطه به مشکلات ما توجهی نمی‌کنند و ضرر و زیان ما برای آن‌ها اهمیتی ندارد». او به کشت چای ترش در پنج‌هکتار از اراضی کشاورزی که سه‌هکتار آن استیجاری و دوهکتار آن ملکی بود اشاره کرد و افزود: «پس از کشت، شرایط به خوبی پیش می‌رفت تا اینکه کانال‌های آب مجتمع شیلات آزادگان که تأمین‌کننده آب موردنیاز اراضی هستند را مسدود و خشک کردند و همه محصول از بین رفت؛ زیرا ۱۵ اردیبهشت‌ماه تا ۱۵ تیر‌ماه هیچ آبی برای سیراب کردن زمین‌ها رهاسازی نشد». ناصری با اطلاع‌رسانی به اداره کشاورزی و اداره شیلات شهرستان کارون اشاره و اظهار کرد: «هیچ اقدامی در‌این‌زمینه صورت نگرفت و خسارتی به کشاورزان متضرر پرداخت نشد، این در‌حالی‌ست‌که بیش از ۳۵میلیون برای کشت محصولات هزینه کردم؛ ولی با اتفاقاتی که افتاد، نه‌تنها سودی عایدم نمی‌شود، بلکه باید متحمل خسارت زیادی شوم».
کشت چای ترش در ۸۲ هکتار از اراضی کشاورزی
محمد حسنی‌نسب؛ مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان سطح زیر کشت چای ترش در استان را ۸۲هکتار اعلام کرد و گفت: «عمده کشت در شهرستان‌های کارون، شادگان، رامهرمز، باوی، حمیدیه، آبادان، اهواز، دشت آزادگان و خرمشهر انجام شده؛ ولی شهرستان کارون بیشترین سهم از تولید را به خود اختصاص داده است». او میانگین تولید این محصول در سال‌های قبل از ۸۰۰کیلوگرم تا یک‌تن عنوان کرد و افزود: «با‌توجه‌به‌اینکه اوایل آبان ماه برداشت آن صورت می‌گیرد، پیش‌بینی می‌شود در مجموع حدود ۸۰تن محصول در مزارع سراسر استان برداشت و روانه بازار‌های کشور شود». حسنی‌نسب با‌بیان‌اینکه خوزستان بعد از استان سیستان‌و‌بلوچستان، رتبه دوم تولید این محصول را دارا‌ست، اظهار کرد: «چای ترش محصولی تابستانه است که دوره‌ای حدود پنج‌ماه یعنی از نیمه اردیبهشت‌ماه تا اوایل آبان‌ماه را برای رشد و باردهی سپری می‌کند، در این مدت برای هر هکتار یک نیروی کارگر ثابت نیاز دارد و با‌توجه‌به‌اینکه در‌حال‌حاضر برداشت آن به‌صورت کاملاً دستی صورت می‌گیرد، هنگام برداشت که حدود یک‌ماه به‌طول می‌انجامد، روزانه ۱۰نفر مشغول‌به‌کار می‌شوند».
اعطای یارانه مشوقی برای توسعه کشت چای ترش
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان درخصوص برنامه‌های این سازمان برای توسعه سطح زیر کشت چای ترش در استان، بیان کرد: «اعطای یارانه تأمین بذر مورد نیاز تاکنون به‌میزان ۱۵میلیون‌ریال به‌ازای هر‌هکتار در سطح ۱۲۱هکتار از اراضی خوزستان در مجموع به ارزش یک‌هزار و ۸۱۵میلیون‌ریال و پرداخت تسهیلات از محل صندوق کارآفرینی امید به‌مبلغ ۱۶۵میلیون‌ریال به ازای هر‌هکتار به کشاورزان تعلق می‌گیرد و تاکنون هشت طرح در سطح ۲۴هکتار و به‌مبلغ سه‌هزار و ۱۷۳میلیون‌ریال به بانک عامل معرفی شده‌اند». او درخصوص استفاده از روش‌های نوین کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی برای این محصول گفت: «مقرر است؛ به‌منظور کاهش هزینه‌های برداشت این محصول، با هماهنگی مرکز تحقیقات فنی و مهندسی، دستگاه برداشت چای ترش طراحی و ساخته شود». این مقام مسئول درخصوص قیمت و سودآوری این محصول برای کشاورزان، بیان داشت: «با‌توجه‌به برداشت دستی این محصول و هزینه بالای کارگر، جهت کاهش هزینه‌های برداشت، توصیه می‌شود که این کشت در نزدیک منازل روستائیان صورت گیرد تا از پتانسیل خانواده بیشتر استفاده شود، چراکه با احتساب هزینه برداشت، هر هکتار حدود ۵۰۰میلیون‌ریال هزینه دارد و با‌توجه‌به تولید میانگین یک تن در هر هکتار و قیمت فروش هر‌کیلوگرم حدود سه‌میلیون‌ریال، کشت این محصول کاملا توجیه اقتصادی دارد و سودآور است، ضمن اینکه علاوه‌بر فروش گل و برگ چای ترش، فروش بذر هم امکان‌پذیر است». به گفته محمد حسنی‌نسب، دلالان در خرید و فروش چای ترش بین کشاورزان نفوذ نکرده‌اند؛ اما روند تهیه این گزارش آنگونه که خواستیم پیش نرفت؛ در واقع اوضاع آن گل و بلبلی نیست که همیشه مسئولان از آن سخن می‌گویند، درددل‌های کشاورزان اینگونه نشان می‌دهد که به‌دلیل نبود خرید تضمینی محصول، کمبود آب و از بین رفتن محصول، دلالان برای چای ترش دندان تیز کرده اند و آن را به قیمتی بسیار‌ارزان خریداری می‌کنند و اگر حمایت‌ها با این اوضاع پیش برود، شاید در سال‌های آینده نه‌تنها کشت محصول در شهرستان کارون و سایر نقاط استان خوزستان کشت نشود؛ بلکه بوی این نوشیدنی خوشرنگ و طعم هم دیگر به مشام نرسد.