سدهای معروف جهان به‌روایتِ آمار
راضیه کوه پیمانی
«سد» یا اصطلاح فارسی «بند»، مانعی‌ست که جلوی جریان آب و برای تغییر مسیر آب در عرض دره میان دو کوه و در مسیر رود احداث می‌شود؛ و پشت سد، دریاچه‌ای تشکیل می‌شود تا از آب ذخیره‌شده در آن درصورت‌نیاز استفاده شود. سدها در حفظ منابع آب و زمین انسان را یاری می‌دهد. علاوه‌براین؛ اگر سد در مکان مناسب احداث شود، می‌تواند از سیل‌ها و طغیان‌های آبی جلوگیری کند. سد و سدسازی تاریخچه‌ای طولانی در سراسر دنیا دارد و دراین‌میان سدهای منحصربه‌فردی یافت می‌شود که به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود به‌شهرت یافته‌اند. دراین‌مقاله قصد داریم با مهم‌ترین سدهای جهان آشنا شویم.
بزرگ‌ترین سدهای جهان
سدهای بزرگ‌تر ایران و جهان در زیر فهرست‌بندی شده‌اند. در میان 10 سد بزرگ دنیا، سه سد متعلق به کشور روسیه و کانادا بوده؛ درحالی‌که آفریقا خود دارای سه سد و مصر و ونزوئلا هریک، دارای یک سد هستند. سدهای جهان را طبق حجم سازه آن‌ها به‌ترتیب (از بزرگ‌ترین) به سدهای زیر رده‌بندی می‌شوند:
1. سد Kariba زیمبابوه: این سد در مرکز کشورهای زامبیا و زیمبابوه واقع شده است و با حجم مخزن 185میلیاردمترمکعب و مساحت 5580کیلومترمربع دارای بزرگ‌ترین دریاچه سد ازلحاظ حجم در جهان است. طول دریاچه این سد، 280کیلومتر و عرض آن در پهن‌ترین بخش 32کیلومتر است. سد Kariba دارای 128متر ارتفاع و 617متر طول می‌شود که توسط 1.036میلیون‌مترمکعب بتن بنا شده است. این سد 1.470مگاوات انرژی برق‌آبی تولید می‌کند که حدود 60درصد از انرژی تولیدی نیروگاه‌های زامبیا و زیمبابوه را به‌خود اختصاص می‌دهد.
2. سد Bratsk روسیه: این سد روسیه دومین سد بزرگ جهان ازنظر گنجایش است و مخزن آن دارای حجم 169.27میلیاردمترمکعب است. سد Bratsk در سال 1964 افتتاح شده و به‌بهره‌برداری رسید. این سد رودخانه «آنگارا» را محدود کرده و با مخزنش مساحتی به‌طول 54040کیلومترمربع را دربرگرفته است. سد Bratsk دارای ارتفاع 125متر و طول 1452متر است و از بالای آن یک خط ریلی و بزرگراه می‌گذرد. این سد دارای 4500مگاوات تولید برق و 18 توربین فرانسیس (Francis Turbine) است.
3. سد Akosombo: سد «آکوسومبو» در کشور غنا واقع شده و سومین سد بزرگ جهان ازنظر ذخیره آب است؛ حجم مخزن این سد 150میلیاردمترمکعب است. آکوسومبو دارای بزرگ‌ترین مخزن به‌ابعاد 8500کیلومترمربع است که بر روی رودخانه «ولتا» بنا شده. نیروگاه آن دارای شش دستگاه ژنراتور توربو با تولید هریک 128000کیلووات است.
4. سد Daniel-Jahnson: باعنوان «منیک 5» نیز شناخته می‌شود. این سد کانادایی، چهارمین سد بزرگ جهان و دارای مخزن 139.8میلیاردمترمکعب است که بر روی رودخانه Manicouagan قرار گرفته. سد Daniel-Jahnson در سال 1968 افتتاح شد. این سد به‌عنوان بزرگ‌ترین سد خالی‌ازسکنه با طاق خاکی در جهان، موردحمایت زیادی واقع شده است. سد Daniel–Jahnson طول 1310.6متر و ارتفاع 213.97متر دارد و از 14 پایه و 13 قوس تشکیل شده است. این بنا، در سال‌های بین 1959 تا 1968 و از 2.2میلیون‌مترمکعب بتن ساخته شد. نیروگاه آن، دارای 12واحد با ظرفیت 2660مگاوات است.
5. سد Guri ونزوئلا: سد «گوری» پنجمین سد بزرگ جهان با ظرفیت ذخیره 135میلیاردمترمکعب و دریاچه 4000کیلومترمربع است. این سد خاکی بتونی دارای 1300متر طول و 16متر ارتفاع است. نیروگاه برقابی این سد 10235مگاوات انرژی تولید می‌کند که 70درصد از نیاز کشور ونزوئلا به برق است. عملیات احداث سد گوری در دو مرحله انجام شد که از سال 1963 آغاز و در سال 1986 به‌پایان رسید.
6. سد Aswan high در مصر: سد بلند آسوان بر رودخانه نیل بنا شده و با احداث خود، دریاچه «ناصر» را ایجاد کرده است. این سد بزرگ جهان دارای رتبه ششم و ظرفیت 132میلیاردمترمکعب است. پروژه ساخت این سد از سال 1960 تا 1968 با سرمایه‌گذاری حدود یک‌میلیارددلار انجام شد. نیروگاه سد Aswan high دارای 12 توربین فرانسیس با ظرفیت 2.100مگاوات است. از مهم‌ترین مزیت‌های احداث این سد، رفع نیاز آبیاری در کشور مصر و سودان، جلوگیری از بروز سیل و بهبود عملیات ناوبری در سراسر رودخانه نیل است. سد Aswan high دارای ارتفاع 111متر، طول 3830متر و عرض پایه 980متر است. سرریز این سد 11000مترمکعب آب را در هرثانیه تخلیه می‌کند.
7. سد W.A. C Bennett: این سد بر روی رودخانه صلح در بریتیش کلمبیا، کانادا بنا شده و دریاچه ویلیستون را ایجاد می‌کند. سد W.A. C Bennett، هفتمین سد بزرگ جهان با ظرفیت ذخیره‌سازی حدود 74میلیاردمترمکعب است که مساحتی برابر با 7777کیلومترمکعب را دربرمی‌گیرد. سد W.A. C Bennett ارتفاع 183متر و طول 2.068متر دارد. ایستگاه تولید برق دارای ظرفیت تولید 2790مگاوات است و از سال 1968 تولید خود را آغاز کرد.
8. سد Krasnoyarsk: هشتمین سد بزرگ جهان که بر روی رودخانه Yenisey واقع شده و مخزن آن ظرفیت ذخیره‌سازی 73.3میلیاردمترمکعب را دارد. این مخزن 2000کیلومترمربع مساحت را پوشش می‌دهد و دارای خط ساحلی حدود 1.560کیلومتر است. این سد بتنی 124متر بلندی و 1065متر طول دارد و در سال‌های بین 1956 تا 1972 ساخته شده است. سرریز این سد 20400مترمکعب آب را در ثانیه تخلیه می‌کند. نیروگاه این سد، دارای 12واحد با ظرفیت تولید 6000مگاوات انرژی‌ست. آب حاصل از مخزن ذخیره این سد برای مصارفی مانند آبیاری مورداستفاده قرار می‌گیرد.
9. سد Zeya در روسیه: سد «زیا» بر روی رودخانه «زیا» در منطقه آمور روسیه و شمال مرز چین قرار دارد. این سد نهمین سد بزرگ دنیا ازنظر ظرفیت مخزن و دارای ذخیره‌سازی 68.42میلیاردمترمکعب است. این مخزن مساحتی بالغ‌بر 2400کیلومترمربع را دربرمی‌گیرد. سد «زیا» در سال‌های 1964 تا 1975 و از 2.067میلیون‌مترمکعب بتن ساخته شده است. این سد بتنی دارای ارتفاع کلی 112متر و طول تاج 714.2متر است. سد Zeya از شش‌واحد تولیدی با ظرفیت 1290مگاوات ساخته شده است.
10. سد Robert Bourassa در کانادا: این سد بر روی رودخانه La Grande در شمال کبک، کانادا قرار دارد. نیروگاه سد «رابرت بوراسا» در 140متری زیر زمین احداث شده. به‌این‌دلیل این سد را می‌توان بزرگ‌ترین سد زیرزمینی جهان نام‌گذاری کرد. ویژگی مهم «رابرت بوراسا»، سرریز پلکانی بسیاربزرگ و منحصربه‌فرد آن‌است‌که هر پلکان آن دارای ابعادی به‌بزرگی دو زمین فوتبال است.
طولانی‌ترین سد دنیا
طولانی‌ترین سد دنیا سدی باعنوان «کی‌یف» با ارتفاع 20متر و طول 54کیلومتر است که در سال 1964 در کشور روسیه احداث شده. البته گزارش‌هایی نشان می‌دهد که در گذشته سدی به‌طول 99کیلومتر و ارتفاع متوسط نیز در کشور چین تأسیس شده که احداث آن مربوط به قرن 17 میلادی برمی‌گردد.
بلندترین سدهای بتنی و خاکی جهان
سد «گراند دیکسن» با ارتفاع 2854متر و طول 670متر بلندترین سد بتنی در دنیا به‌شمار می‌آید که در سپتامبر 1961 در کشور سوئیس بنا شده است. هزینه ساخت این سد 372میلیون‌دلار و حجم آن 9.5میلیون‌مترمکعب عنوان شده است. سد خاکی «نورک» با ارتفاع 300متر، طول حدود 730متر و حجم 8.53میلیون‌مترمکعب بلندترین سد خاکی دنیا تا سال 1980 بوده که در کشور روسیه واقع شده است. البته سد خاکی دیگری با ارتفاع 335متر نیز در کشور روسیه درحال‌احداث است. سد خاکی «نورک» چنانچه ارتفاع آن 10درصد بیشتر و طول آن پنج‌درصد افزایش یابد، درمقایسه‌با سد «گراند دیکسن» حدود 10برابر حجم بیشتری خواهد داشت. /آبین