چرا ایران، خواستار تضمین توافق از آمریکاست؟
مقامات جمهوری اسلامی باتوجه‌به سابقه عهدشکنی‌های آمریکا و خروج دولت دونالد ترامپ از برجام خواستار ارائه تضمین توسط دولت بایدن هستند که دولت بعدی آمریکا به تعهدات خود پایبند باشد. به‌گزارش ایرنا؛ آمریکا در مقاطع مختلف بارها نشان داده که تنها منافع خود را درنظر می‌گیرد و از هیچ اقدام خلاف قانونی اجتناب نمی‌کند. دولتمردان آمریکایی به‌راحتی و به‌بهانه‌های واهی معاهداتی که امضا کرده‌اند را در هر سطحی که باشد، زیرپا می‌گذارند. بی‌اعتنایی به تعهدات و توافقات بین‌المللی در دولت قبل آمریکا باصداقت و صراحت بیشتری زیرپا گذاشته شد. خروج از یونسکو، پیمان آب‌و‌هوایی، شورای حقوق بشر و درنهایت توافق هسته‌ای از موارد آشکار نقض عهد آمریکا در دولت گذشته بود بااین‌حال این‌رویه منحصر به دولت جمهوری‌خواه ترامپ نبوده است. دولت کنونی آمریکا هم با حفظ ظاهر و با ادبیات و رویکردی دیپلماتیک تعهدات آمریکا را زیر پا می‌گذارد و حاضر نیست به تعهدات دولت آمریکا عمل کند. این‌وضعیت هرگونه تعامل با آمریکا را در هاله تردید و ابهام قرار می‌دهد. بی‌جهت نیست که تهران در جریان مذاکرات وین خواستار ارائه تضمین ازسوی آمریکا برای عدم‌خروج از توافق شده و از دولت بایدن خواسته که تضمینی ارائه دهد که دولت بعدی مجدداً از برجام خارج نشود. این درخواست در مذاکرات بهار امسال وین توسط سید عباس عراقچی (مذاکره‌کننده اسبق کشورمان) مطرح شد. درهمان‌زمان نیویورک‌تایمز در گزارشی در توجیه ارائه‌ندادن این تضمین ازسوی آمریکایی‌ها نوشت: «برجام یک توافق است و یک پیمان به‌شمار نمی‌آید؛ زیرا بایدن مانند اوباما هرگز نمی‌تواند موافقت دوسوم مجلس سنای آمریکا (با برجام) را داشته باشد؛ بنابراین برجام می‌تواند یک توافقنامه اجرایی باشد و هر رئیس‌جمهوری دیگری در آینده، همانند ترامپ می‌تواند آن‌را کنار بگذارد». بااین‌حال، این مشکل دولت آمریکاست و این کشور نمی‌تواند به‌بهانه تنگناها و مشکلات داخلی یا برتری حقوق داخلی آمریکا بر حقوق بین‌المللی از تعهدات بین‌المللی و خارجی خود شانه خالی کند و اگر توافق هسته‌ای برای آمریکا واقعاً حائزاهمیت است باید راهی برای این چالش اساسی بیابد. علی باقری کنی (معاون سیاسی وزیر امور خارجه) در دیدار با انریکه مورا (معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام) تأکید کرد که تضمین برای عدم‌تکرار بدعهدی و رفتارهای غیرقانونی طرف‌های مقابل خواسته غیرقابل‌چشم‌پوشی ایران است. باتوجه‌به سابقه خروج آمریکا از برجام، نبود این تضمین می‌تواند مانع تحقق کامل اهداف جمهوری اسلامی از برجام؛ یعنی عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با جهان باشد؛ چراکه جامعه اقتصادی بین‌المللی نمی‌تواند برای ورود به تعاملات اقتصادی با ایران اطمینان داشته باشد. بنگاه‌ها و کمپانی‌های بزرگ معمولاً طبق اهداف طولانی‌مدت وارد دادوستد اقتصادی می‌شوند و عدم‌اطمینان از پایداری شرایط ایران و هرگونه چشم‌انداز مبنی‌بر بازگشت احتمالی تحریم‌ها سایه بی‌ثباتی و تردید را بر اقتصاد ایران نگه می‌دارد. در روزهای اخیر برخی از منابع خبری گزارش دادند که اصرار آمریکا بر ندادن تضمین درباره عدم‌خروج مجدد از برجام اصلی‌ترین عامل متوقف‌ماندن مذاکرات وین است. بااین‌حال، جو بایدن در دیدار با سران انگلیس، فرانسه و آلمان گفت که چنانچه آمریکا باردیگر به برجام بپیوندد دیگر از این توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد. بعد از وعده بایدن درمورد پایبند ماندن به برجام و عدم‌خروج مجدد از آن، مخالفان برجام در آمریکا حمله به او را آغاز کردند. تد کروز (نماینده جمهوری‌خواه تندرو در ایالت تگزاس) درواکنش‌به سخنان بایدن در توئیتر نوشت: «جو بایدن از هیچ اختیار قانونی برای دادن چنین تعهدی برخوردار نیست. هر توافقی با ایران چنانچه به تأیید سنا نرسد و به معاهده تبدیل نشود؛ آنچه بایدن می‌داند اتفاق نخواهد افتاد، باز توسط هر رئیس‌جمهوری جمهوری‌خواه دیگر در آینده پاره خواهد شد». سعید خطیب‌زاده (سخنگوی وزارت خارجه کشورمان) در توئیتی دراین‌باره نوشت: «جهان حقیقتاً به آنچه آقای کروز بدان اعتراف می‌کند، واقف است: اینکه رژیم‌ها در واشنگتن سرکش‌اند. این مسئولیت رئیس‌جمهوری آمریکاست که جامعه بین‌الملل؛ ازجمله تمام اعضای برجام را قانع کند امضایش واقعاً معنایی دارد. این‌امر مستلزم تضمین‌های عینی‌ست. هیچ‌کس چیزی کمتر از این‌را نمی‌پذیرد». البته تنها تد کروز نبود که به سخنان بایدن واکنش نشان داد؛ مارک دابوویتز (مدیر لابی صهیونیستی «بنیاد دفاع از دموکراسی») که یکی از مشاوران دولت ترامپ در امور ایران بود نوشت: «وعده بایدن، کاملاً بی‌ارزش است مگرآنکه با رضایت و توصیه سنا به‌تصویب رسیده و به معاهده تبدیل شود». علاوه‌براین؛ گروهی از نمایندگان تندروی کنگره طرح‌هایی ارائه کردند و خواستار این شدند که دولت آمریکا برای بازگشت به برجام مستلزم به کسب مجوز از کنگره شود. شبکه CNS نوشته؛ گروهی از منتقدان شاخص برجام بابیان‌اینکه برجام معاهده نیست و به‌تصویب سنا نرسیده معتقدند بایدن در جایگاهی نیست که بتواند وعده‌ای درباره نحوه رفتار دولت بعدی آمریکا درباره توافق بدهد. پیش‌ازآن، گروهی از نمایندگان مجلس سنای آمریکا هم طرحی ارائه کردند که درصورت تصویب، هرگونه توافق با ایران در موضوع برنامه هسته‌ای را به کسب مجوز از نهاد قانون‌گذار آمریکایی منوط می‌کند. این‌گروه سناتورها می‌گویند که توافق با ایران توسط دولت جو بایدن بایستی به‌شکل معاهده باشد. طبق قوانین آمریکا، معاهدات باید به تأیید دوسوم اعضای مجلس سنا برسد. باتوجه‌به سابقه بدعهدی‌های آمریکا و سخنان اخیر مقامات این کشور، ضرورت ارائه تضمین آشکار می‌شود، آمریکا برجام را یک تفاهم‌نامه می‌داند و الزامی برای حفظ آن قائل نیست به‌همین‌خاطر بعید نیست بعد از توافق باردیگر به‌آسانی و بدون هیچ دردسری از برجام خارج شود یا تعهدات خود را اجرا نکند. ترامپ (رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا) درپاسخ‌به منتقدانش درمورداینکه چرا از برجام خارج شده، گفته بود: «برجام سندی نیست که طبق قانون اساسی کشور در کنگره تصویب شده و دولت ملزم به اجرای آن باشد؛ این یک قرارداد بین دولت قبل و دولت ایران بود». چندی‌پیش میخاییل اولیانوف (نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین) گفته بود: «درخواست ایران از آمریکا برای ضمانت عدم‌خروج دوباره از توافق هسته‌ای، امری منطقی‌ست. فکر می‌کنم این‌مسئله به مذاکرات بستگی دارد. این خواسته ایرانیان منطقی و قابل‌توجیه به‌نظر می‌رسد. این نه‌تنها با عرف دیپلماتیک؛ بلکه با عقل سلیم ابتدایی نیز هم‌خوانی دارد». بدون ارائه تضمین هر دولتی که در آمریکا روی کار بیاید می‌تواند به برجام بازگردد یا از آن خارج شود. ایجاد شرایطی پایدار برای توافق هسته‌ای شرط ورود ایران به تعاملات پایدار اقتصادی با جهان است. فقدان هرگونه ضمانتی برای تداوم برجام از ابتدا یکی از نقاط ضعف بزرگ این توافقنامه بوده است؛ نقطه‌ضعفی که برای رسیدن جمهوری اسلامی به مزایای این توافقنامه باید حل شود.