منصوره اتحادیه:
در وجود هر زنی رگه‌هایی از فمینیست وجود دارد
ماهرخ ابراهیم‌پور
برای پرهیز از نگاه کلی در پژوهش‌های تاریخی درباره زنان، چه باید کرد؟
باید ابتدا با روش‌های جدید تاریخ‌نگاری آشنا باشیم و کتاب‌های جدید را بخوانیم و درکنارآن، مقالات جدید خیلی‌مهم هستند. به‌دست‌آوردن مقالات نیز نیاز به دسترسی به منابع دارد که منابع دیجیتال به‌شمار می‌آیند. در اینجا مسئله ترجمه هم مهم است.
چرا پژوهش درباره زنان در دوره پهلوی اول زیاد نیست؟
شاید استادان در دانشگاه‌ها نسبت به حضور زنان دراین‌دوره ملاحظاتی دارند. شاید چون این‌دوره را نمی‌شناسند، تصور نمی‌کنند دراین‌برهه مسائل جالبی وجود دارد که پژوهش درباره آن‌ها می‌تواند به‌اندازه مشروطه جالب و قابل‌توجه باشد؛ مثلاً اگر به برخی سایت‌ها مراجعه کنید، برخی اسناد را می‌بیند که ردپایی از نقش زنان در بعضی حوادث این‌دوره را نشان می‌دهد. ضمناً برخی مقالات درباره اتفاقات این‌زمان نوشته شدند که قابل‌تأمل‌اند؛ ازطرفی، در روزنامه‌های این‌دوره، زنان نقش‌آفرینی بودند که اخباری درباره‌شان ثبت شده که خواندنشان می‌تواند سرآغاز پژوهشی جدی باشد.
گروه‌ها یا انجمن‌های زنانه می‌توانند نقشی در تشویق پژوهشگران داشته باشند؟
یکی از انجمن‌ها که طی 20سال‌گذشته دراین‌رابطه خیلی‌خوب کار کرد، انجمن زنان پژوهشگر تاریخ بود که متأسفانه مدتی‌ست دیگر رویکرد خوب گذشته را ندارد! به‌نظرم گروه‌های غیردولتی که دستی هم در پژوهش دارند، نیاز به تزریق خون تازه دارند؛ یعنی حضور نیروهای جوان اهل پژوهش که دغدغه مسائل زنان را دارند با قرارگرفتن در‌این‌گروه‌ها و انجمن‌ها می‌توانند کم‌کاری بعضی پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها را تاحدی جبران کنند. موازی‌کاری در فعالیت‌های پژوهشی، خصلت بدی میان ایرانیان است که باعث چاپ تألیفات تکراری می‌شود؛ درحالی‌که می‌توان از پتانسیل انجمن‌ها استفاده کرد و آن‌ها را به برخی پژوهش‌ها و مطالعاتی سوق داد که دانشگاه به آن تمایل ندارد یا با معذوریتی مواجه است و دراین‌میان انجمن‌ها می‌توانند مفید واقع شوند؛ البته چنانچه این‌امر تداوم داشته باشد؛ زیرا تداوم در کارها بسیارمهم است. در کار ما تداوم وجود ندارد و خیلی‌زود اعضای یک گروه و انجمن که درباره مسائلی پژوهش می‌کردند، به اختلاف برمی‌خورند و کارها ناتمام می‌ماند!
به‌عنوان یک ناشر کتاب‌های تاریخی چه ایده و پیشنهادی دارید تا پژوهشگران سراغ مطالعه و بررسی مسائل زنان در دوره‌های کمتر‌کار‌شده بروند؟
من دراین‌زمینه تخصصی ندارم؛ چون وقتی تحصیل می‌کردم، مطالعات زنان وجود نداشت و خیلی دیرتر از زمان تحصیل من این‌رشته ایجاد شد. به‌هرحال در وجود هر زنی، رگه‌هایی از فمینیست وجود دارد که نمی‌تواند نسبت به مسائل زنان بی‌اعتنا باشد. برای‌همین زنان باید نگاه کنند تا دریابند در کدام مسائل نیاز به مطالعه و بررسی‌ست و به‌سمت مطالعه و پژوهش در آن موضوعات بروند. ضمناً باید توجه کنند که زنان در جامعه با چه مشکلاتی مواجه‌اند؛ که این‌مسائل ریشه تاریخی دارند و در جوامع دیگر مثل ترکیه یا مصر چقدر با این‌مسائل روبه‌رو بودند؟
چه توصیه‌ای به دانشگاه‌ها درباره پژوهش در مسائل زنان دارید؟
دانشگاه را دراین‌‌باره باید کنار گذاشت. تحقیق و بررسی درباره مسائل زنان، نیاز به حضور پژوهشگران باانگیزه دارد که بتواند درکنارهم قرار بگیرند و البته بتوانند از بودجه‌ای برخوردار باشند تا به کار تحقیق بپردازند و دراین‌کار تداوم داشته باشند. برای‌همین، دراین‌مهم دانشگاه چندان‌جایی ندارد و انجمن‌های هم‌فکر و پرتلاش می‌توانند پژوهش‌هایی انجام بدهند که دانشگاه نمی‌تواند با آن بودجه و نیرویی که دارد، از پس چنین کارهایی بربیاید. پژوهش‌های تاریخی که انجمن زنان پژوهشگر توانست انجام دهد، دانشگاه قادر به انجامش نبوده؛ زیرا زنان جدی و پیگیر گردهم آمدند و با بودجه کم، کارهای مهمی را انجام دادند. معتقد بودم آن‌ها کارهایی کردند که مردها کمتر توانستند بکنند؛ اما متأسفانه اختلافات، مانع تداوم پژوهش‌ها شد. به‌نظرم روزی در پژوهش‌ها موفق خواهیم شد که بررسی مسائل برایمان اولویت داشته باشد؛ نه‌اینکه پژوهش وسیله‌ای برای ارتقا باشد! و پژوهش به‌شکلی انجام شود که گره‌ای بگشاید و سؤالی را به‌درستی پاسخ دهد. درعین‌حال، ما زن‌ها خیلی ادعا داریم که پیشرفت کردیم، نمی‌خواهم بگویم چنین نیست. چنان‌که چندوقت‌پیش تظاهراتی دیدیم از زنان افغانستانی در مزارشریف؛ قسمتی از حرف و شعارشان این‌بودکه «ما مثل زنان ایران نمی‌شویم!» این حرف به‌شدت اشتباه است. زنان ما قابل‌مقایسه با افغانستان نیستند. در ایران، زنان بسیاری وکیل، دکتر و مهندس و کارآفرین هستند و ما اساتید و پژوهشگران مطرحی داریم. شاید دربعضی‌موارد با محدودیت‌هایی مواجه باشیم؛ اما بازهم سطح بالاتری داریم. این حرف آن‌ها برایم دشوار بود؛ زیرا با هر نگاهی که به تاریخ چنددوره ایران بپردازیم، زنان ما توانستند در بدترین شرایط بلند شده و در جامعه حضوری مؤثر و پررنگ داشته باشند و به‌آسانی نمی‌شود آن‌ها را از صحنه کنار زد. / کوتاه‌شده از ایبنا