سواد مالی؛ مهارت ماهیگیری از رودخانه اقتصاد
قدیم‌‌ترها زمانی‌که فردی در عرصه مالی موفق بود، بدهکار نمی‌شد، خانه می‌خرید و به‌طورکلی وضع مالی خوبی داشت و می‌دانست چطور با پول سروکار داشته باشد تا رفاه خود و خانواده‌اش را تأمین کند، می‌گفتند «عقل معاش!» دارد. در دنیای پیچیده امروز نیز دانش رابطه آدم‌ها و پول، همچنان از مسائل بااهمیت است. فردی‌که بتواند تصمیم‌های آگاهانه و معمولاً درست درباره دخل‌وخرج، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خویش داشته باشد، «سواد مالی» دارد. به‌طورکلی یعنی دانش و مهارت‌های مرتبط با روش‌های تصمیم‌گیری درباره پول که می‌توانند رفاه مالی افراد را ایجاد و تنظیم کنند. در دنیایی که محصولات مالی متنوع، بازارهای سرمایه‌گذاری گوناگون و ابزارهای مختلف پولی وجود دارند، یادگیری «سواد مالی» ضرورت است. اینکه بدانیم در انتخاب شغل چگونه عمل کنیم، درآمد را چگونه مصرف کنیم، چگونه بتوانیم پس‌انداز کرده و برای سرمایه‌گذاری سراغ چه بازاری برویم، پرسش‌هایی‌ست که با کسب دانش و مهارت درزمینه «سواد مالی» می‌توان به آن‌ها پاسخ داد. برای آشنایی با «سواد مالی» لازم نیست اقتصاددان بوده یا تحصیلات خود را درزمینه مدیریت مالی دنبال کنیم. یادگیری چند اصل درزمینه بودجه فردی و خانوار، مدیریت درآمد و هزینه، پول، تورم، پس‌اندازی و سرمایه‌گذاری، وام و بدهی، بیمه و بازنشستگی و البته «مجهزشدن» به اطلاعاتی که هر فرد نیاز دارد تا خود را در برابر کلاه‌برداری و فریب مالی محافظت کند، برای همه افراد و در سنین مختلف و سطح تحصیلات متفاوت، همان‌چیزی‌ست‌که به آن «سواد مالی» می‌گوییم. این پرونده با ما دراین‌باره می‌گوید. با یادگیری «سواد مالی»، توانایی تصمیم‌گیری آگاهانه در زمینه‌های اقتصادی را به‌دست خواهیم آورد. خواهیم توانست برنامه‌ریزی بلندمدتی برای درآمد و هزینه خویش داشته باشیم؛ طوری‌که در بلندمدت سطح رفاه خود و خانواده‌مان را بهبود بدهیم. یاد می‌گیریم چگونه از بدهکار ماندن و بدهی داشتن بااینکه قرض می‌گیریم و وام دریافت می‌کنیم دور بمانیم. می‌توانیم درباره دوران بازنشستگی و تأمین مالی بخشی از زندگی که در آن دیگر شاغل نیستیم به‌درستی تصمیم بگیریم.
تهران، اصفهان، فارس، آذربایجان شرقی و استان البرز، پنج استان دارای «سواد مالی» بالاتر نسبت شهرهای دیگر ایران است. ایلام، کرمانشاه، چهارمحال‌وبختیاری، سیستان‌وبلوچستان و لرستان، پنج استان دارای «سواد مالی» کمتر هستند. طبق داده‌های «مرکز افکارسنجی سرمایه»؛ جمعیت آماری این پژوهش را افراد ۱۸سال و بالاتر در ۳۱ استان، ۹۳ شهر، و ۱۵۵ روستا تشکیل داده‌اند. تعداد کل نمونه ۱۲هزار و ۶۵۹نفر است؛ که البته تناسب جمعیت استان‌ها با نمونه رعایت شده است. افراد ۲۶ تا ۳۵سال با ۴۰.۹۵درصد بیشترین «سواد مالی» و افراد بالای۵۵سال نیز از کمترین «سواد مالی» برخوردارند.
همیشه به ما هشدار داده‌اند که پول نمی‌تواند خوشبختی ما را تضمین کند؛ اما باید پذیرفت که دنیای امروزی، دنیایی‌ست که نمی‌تواند پول را «حذف» کند؛ بنابراین، اگر به‌دنبال خوشبختی هستیم، باید دیدگاهمان را نسبت به این‌مسئله تغییر دهیم.
تقریباً تمام کتاب‌هایی که درزمینه افزایش هوش مالی و اقتصادی نوشته شده‌اند، برپایه کتاب مشهور «ناپلئون هیل» یعنی «بیندیشید و ثروتمند شوید»، نوشته شده‌اند. نکته اصلی برای ثروتمندشدن، تغییردادن ذهنیت است. «تی هارو اکر» در کتاب «اسرار ذهن ثروتمند» درتلاش است تا برهمین‌مبنا به مخاطبانش کمک کند تا ذهنیت خودشان را اصلاح کنند. این کتاب دربردارنده راهکارهایی عالی برای تمام کسانی‌ست که درتلاش‌اند به استقلال مالی برسند. اگر این کتاب را بخوانید و براساس‌آن عمل کنید، خواهید دید که رسیدن به استقلال مالی چندان هم سخت به‌نظر نمی‌رسد.
«دید اقتصادی» یکی‌ازآن اصطلاحات معروفی‌ست که در هر جمع و محفلی که صحبت‌های اقتصادی باشد، بسیار می‌شنوید؛ اما واقعاً دید اقتصادی چیست؟ «پیتر دی‌شیف» و «اندرو دی‌شیف» در کتاب «دید اقتصادی»، داستانی جذاب را روایت می‌کنند؛ داستانی که شما را در جریان وقایع اقتصادی مهم آمریکا قرار می‌دهد و زبان ساده و طنزش آن‌را خاص و منحصربه‌فرد کرده است. دراین‌کتاب با یک روایت داستانی روبه‌رو می‌شوید که مفاهیم اقتصادی را برایتان شرح داده و حین حال مکتب اتریشی اقتصاد را هم آموزش داده است. یک کتاب بامزه که اقتصاد را آموزش می‌دهد و این مبحث احتمالاً خشک را تبدیل به یک داستان بامزه و خواندنی کرده و همچنین کتابی خوب برای افزایش هوش مالی به‌شمار می‌رود.
اگر اهل خواندن کتاب‌های اقتصادی و مربوط به کسب‌وکارید حتماً نام «رابرت کیوساکی» را شنیده‌اید. کتاب مشهور او، «پدر پولدار، پدر بی‌پول» که مدت‌ها در صدر کتاب‌های پرفروش نیویورک‌تایمز جا خوش کرده بود، یکی از مشهورترین و البته بهترین کتاب‌هایی‌ست که می‌توانید برای افزایش هوش مالی مطالعه کنید. «کیوساکی» که خودش هم یکی از ثروتمندترین مردان دنیا به‌شمار می‌آید دراین‌کتاب هم نتیجه سال‌ها تجربه و فعالیتش را درزمینه کسب‌وکار نوشته و هم تمام آنچه را که از دو پدرش آموخته بود؛ درحقیقت دلیل انتخاب نام این کتاب هم همین است. او دو پدر داشته است: پدر خودش و پدر دوستش که چیزهای بسیار به او آموخته‌اند. اگر قرار باشد «پدر پولدار، پدر بی‌پول» را دریک‌جمله خلاصه کنیم می‌توانیم این‌را بگوییم: ثروتمندان درمورد پول درس‌هایی به فرزندان خود می‌آموزند که فقرا و اقشار متوسط، هرگز آن‌ها را به فرزندانشان یاد نمی‌دهند! اما ازآنجا‌‌که همه پدری ثروتمند ندارند، این کتاب به‌کمک ما می‌آید: درس‌هایی برای بهبود وضعیت در کسب‌وکار دارد، راه‌های بالابردن درآمد و رسیدن به استقلال و موفقیت مالی را نیز بیان می‌کند؛ از مطالعه این اثر برای افزایش هوش مالی غافل نشوید.
اگر به کتاب «بیندیشید و ثروتمند شوید»، لقب پدر تمام کتاب‌های اقتصادی دنیا را بدهیم، چندان بیراه نگفته‌ایم. «ناپلئون هیل» که ساعت‌ها با افراد مشهور و ثروتمند گفتگو کرده بود، متوجه رازی شد: قواعد ثروتمندشدن در انحصار عده‌ای خاص است؛ اما حالا نتایج همه آن گفتگوها و مباحثات، دراین‌اثر نوشته شده و دردسترس همگان قرار دارد و یکی از بهترین کتاب‌ها برای افزایش هوش مالی‌ست. گواه این ادعا، موفقیت چشمگیر این کتاب است؛ آن‌هم درست در زمان رکود اقتصادی. علاوه‌براین؛ همین جمله و تفکر اصلی کتاب که نامش هم هست، پایه و اساس کتاب‌های موفقیت دیگر است. این کتاب ارزشمند البته علاوه‌براینکه مطالب مفیدی برای به‌دست‌آوردن ثروت دراختیار مخاطبانش قرار می‌دهد، آنان را با تفکر ثروتمند‌بودن هم آشنا می‌کند: این طرز فکر، ثروت را در موفقیت مالی خلاصه نمی‌کند بلکه به آن عمق می‌بخشد و داشتن احساس خوشبختی، قرارگرفتن در یک رابطه سالم و سازنده، رسیدن به موفقیت درزمینه اهداف شخصی و ... را نیز در خود جای می‌دهد.
اگر به بابل بیندیشیم این‌ها دستگیرمان می‌شود: شهری که هیچ بهره‌ای از منابع‌طبیعی نبرده بود، در مسیرهای تجاری قرار نداشت و میزان بارندگی هم در آن به‌شدت پایین بود؛ بااین‌حال مردمش ثروتمند بودند. آن‌ها پول را اختراع کردند و اولین معاملات جهان را انجام دادند. چطور چنین‌چیزی ممکن است؟ «جورج کلاسون» نویسنده کتاب «ثروتمندترین مرد بابل» درابتدا برنامه‌ای برای انتشار کتاب نداشت. او فقط جزوه‌هایی منتشر کرده بود که راه‌های ثروتمندشدن را دراختیار مخاطبانش که عموماً بانک‌ها بودند، قرار می‌داد؛ اما این جزوه‌ها مورداستقبال قرار گرفتند و «کلاسون» را به این فکر انداختند که می‌ارزد از آن یک کتاب برای افزایش هوش مالی نوشت. این کتاب باور کلیشه‌ای پول چرک کف دست است را دور می‌ریزد و درعوض پول را به‌شکل یک وسیله یا ابزار کارآمد معرفی می‌کند: ابزاری برای رسیدن به آرزوهایمان. این کتاب، یکی از کتاب‌های الهام‌بخش «رابرت کیوساکی» بوده است.
پول همیشه همراه خود، دگرگونی می‌آورد؛ اما اینکه این دگرگونی‌ها جهت رسیدن به موفقیت باشند یا نه به ما بستگی دارد. این همان‌چیزی‌ست‌که «دیوید رمزی» در کتاب «پول و دگرگونی» سعی دارد به ما بیاموزد. او کتاب را با داستان زندگی خودش آغاز می‌کند و اشتباهاتی که درزمینه مدیریت مالی مرتکب شده بود. همان اشتباهات سبب شد که او به‌سرعت به انسانی ورشکسته تبدیل شود که متوجه شده چیزی از مدیریت مالی نمی‌داند و اتفاقاً در جستجوی آرامش مالی‌ست؛ اما نکته مثبت این کتاب این‌است‌که ما قرار نیست فقط داستان یک زندگی را بخوانیم. بلکه با یک برنامه کاملاً عملی روبه‌روییم که اگر به آن پایبند باشیم، تحولات عظیمی را به‌دنبال دارد.
تا اینجا کتبی برای افزایش هوش مالی را مرور کرده بودیم که به ما کمک می‌کردند تا در مسیر کسب ثروت و استقلال مالی قرار بگیریم؛ اما در ادامه این‌مسیر لازم‌است‌که مهارت‌های دیگری مانند مدیریت مالی و نحوه چگونگی برخورد با ثروتمان را هم فرابگیریم. «مورگان هاوزل» در «روانشناسی پول» قرار است این نحوه رفتار را به ما بیاموزد. او معتقد است آنچه در مدیریت مالی بیش از هوش و ذکاوت اهمیت دارد، رفتار ما با پول است؛ همان‌چیزی‌که او روانشناسی پول می‌نامد. پس درحقیقت با کمک مهارت‌های رفتاری می‌توانیم هم ثروت به‌دست بیاوریم و هم آن‌را حفظ کنیم و افزایش دهیم. «هاوزل» با سابقه بسیارزیادش در بازارهای مالی و بورس و همچنین تجربه‌ای که به‌عنوان نویسنده وال‌استریت ژورنال و مشاوره در امور مالی کسب کرده، قرار است به ما کمک کند تا از اشتباهاتی جلوگیری کنیم که مشکلات مالی را برایمان به‌همراه دارند.
بسیاری‌ازما دوست داریم که شانس خود را در بازار بورس محک بزنیم و ازاین‌طریق منبع درآمد دیگری برای خود دست‌وپا کنیم؛ اما احتمالاً ورود به بازار ما را با ترسی بزرگ روبه‌رو کرده است. سؤال‌های بی‌شماری داریم و همه دنبال نقشه‌راه یا روشی هستیم که ما را «مستقیم» به موفقیت برساند. «مارک داگلاس» که یکی از باتجربه‌ترین فعالان در حوزه بازار بورس است در کتاب «معامله‌گر باانضباط» نتیجه سال‌ها فعالیتش را منتشر کرده؛ درس‌هایی ارزشمند که به ما می‌آموزد چگونه دراین‌مسیر گام برداریم و برای پرورش بینش و بالابردن آگاهی خودمان، باید چه‌کار کنیم. این کتاب برای افزایش هوش مالی خلاصه‌ای ساده از تمام آن‌چیزی‌ست‌که باید درباره بازار بورس بدانیم.
موفقیت مالی امروز تنها مختص مردان نیست؛ زنان بسیاری نیز وارد عرصه رقابت شده و موفقیت‌های خوبی هم به‌دست آورده‌اند اما این‌موضوع برای تمام زنان صدق نمی‌کند. درحقیقت زنان شاد و موفق زنانی هستند که منبع درآمدی دارند و نحوه مدیریت مالی را هم بلدند؛ اما ازآنجا‌‌که رابطه زنان و پول رابطه‌ای کاملاً نوپاست و نیازهایی متفاوت از عرصه‌های دیگر موفقیت دارد، همه خب نمی‌توانند در آن موفق باشند. «سوز اورمان» در کتاب «زن و پول» به تمام زنان می‌آموزد که چگونه نحوه تعامل خود را با مسائل مالی تغییر دهند. راه‌های قدیمی را که بی‌نتیجه بودند، کنار بگذارند و به‌دنبال روشی جدید باشند که آنان را به چیزی‌که لیاقتش را دارند، برساند.
صدف کاظمی/ طاقچه