هدررفت غذا در جهان به‌روایت آماروارقام
تولید زباله از سرِ شکم‌سیری!
جدیدترین گزارش شاخص ضایعات غذایی نشان می‌دهد در جهان هدررفت غذا و محصولات کشاورزی عامل 8 الی 10درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای بوده و تقریبا 30درصد از زمین‌های کشاورزی جهان را اشغال می‌کنند. براساس جدیدترین مطالعه معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، از موانع اصلی تامین غذا و امنیت غذایی در سطح جهان، ضایعات و اتلاف محصولات کشاورزی و غذایی‌ست. به گزارش سازمان ملل متحد در 2024، سالانه حدود 783میلیون‌نفر دچار گرسنگی هستند و حدود 150میلیون کودک زیر پنج سال از مشکلات رشد و نمو ناشی از سوءتغذیه رنج می‌برند. این در حالی است که در دنیا سالانه مقدار زیادی از مواد غذایی خوراکی از بین رفته یا هدر می‌رود. هدررفت و ضایعات محصولات غذایی در طول زنجیره ارزش غذایی شامل تمام مراحل قبل از تولید، تولید، عرضه، حمل ونقل، فروش و مصرف است. روند روزافزون ضایعات غذایی و محصولات کشاورزی از چالش‌های مهم و جدی بیشتر کشورها به‌ویژه کشورهای درحال توسعه است. اغلب ضایعات محصولات غذایی و کشاورزی تولید شده در این کشورهای در مرحله تولید اولیه و در داخل زنجیره تامین رخ می‌دهد. این‌درحالی‌ست‌که در کشورهای توسعه یافته، در مرحله مصرف خانوار اتفاق می‌افتد. براساس گزارش شاخص ضایعات غذایی 2024، جهان حدود 1.05میلیارد‌تن مواد غذایی را در سال 2022 هدر داده است که حدود یک‌پنجم آن یعنی معادل 19درصد در سطح خرده‌فروشی، خدمات غذایی و خانگی و حدود 13درصد آن در طول زنجیره تامین از دست رفته است. آلودگی‌های زیست‌محیطی، اتلاف منابع و سرمایه از تبعات مهم ضایعات صنایع تبدیلی‌ست. برای مثال؛ براساس گزارش شاخص ضایعات، هدر رفت غذا و محصولات کشاورزی عامل 8 الی 10درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای بوده و تقریبا 30درصد از زمین‌های کشاورزی جهان را اشغال می‌کنند. میزان ضایعات غذایی در مناطق مختلف بر اساس درآمد، دما و شهرنشینی هدررفت و ضایعات مواد غذایی در مناطق گوناگون بسیار متفاوت است. در نتیجه راه‌حل‌های مختلفی برای کنترل و کاهش آن‌ها لازم خواهد بود. به لحاظ درآمدی، ضایعات مواد غذایی فقط مشکل کشورهای ثروتمند نیست. از سال 2021 همگرایی کشورها در میانگین سرانه ضایعات غذایی خانگی افزایش یافته است. بر اساس گزارش شاخص ضایعات غذایی 2024، رابطه مثبتی بین میانگین دما و سرانه ضایعات مواد غذایی وجود دارد. به نظر می‌رسد، کشورهای گرم‌تر ضایعات غذایی بیشتری در خانوارها ایجاد می‌کنند که به طور بالقوه ناشی از افزایش مصرف غذاهای تازه با قطعات غیرقابل خوردن و عدم وجود زنجیره سرد قوی‌ست. دماهای بالاتر در برخی از فصول سال، بلایای طبیعی مانند گرمای شدیدی و خشکسالی و ... حمل ونقل و فروش ایمن مواد غذایی را به چالش برانگیز می‌کند که اغلب منجر به هدر رفت یا تلف شدن حجم قابل توجهی از موادغذایی می‌شود.
کمبود و گرانی غذا؛ خطری در کمین خاورمیانه
خاورمیانه بزرگ‌ترین واردکننده غذا میان مناطق جهان محسوب می‌شود و جنگ اوکراین چالش ناامنی غذایی دراین‌منطقه را تشدید کرده است. حمله روسیه به اوکراین آثاری منفی بر امنیت غذایی کشورها در سطح جهانی داشته است. امنیت غذایی کشورهای خاورمیانه‌ای نیز که پیش از جنگ اوکراین وضعیت خوبی نداشت در‌پی این جنگ بدتر و بدتر شده. در مصر که نان یکی از خوراکی‌های اصلی به‌شمار می‌رود ۸۰درصد گندم وارداتی از روسیه و اوکراین تأمین می‌شود. این کشور در سال ۲۰۲۰ بالغ‌بر ۸.۲میلیون‌تن غلات از روسیه وارد کرد. با حمله روسیه به اوکراین قیمت غلات در مصر سر به آسمان گذاشته و مصرف‌کنندگان مصری را در تأمین غلات موردنیاز خود به مشکل انداخته است. مصر تنها کشوری نیست که چنین مشکلاتی داشته باشد. در سراسر خاورمیانه که بزرگ‌ترین واردکننده غذا در میان مناطق جهان محسوب می‌شود چالش ناامنی غذایی در حال تشدید است. به‌طورمتوسط بیش از ۵۰درصد غذای مصرفی در خاورمیانه وارداتی‌ست. در برخی کشورها مثل امارات ۹۰درصد نیازهای غذایی مردم ازطریق واردات تأمین می‌شود. آمار بانک جهانی نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۰ بالغ‌بر ۲۰درصد مردمان جهان که امنیت غذایی نداشته‌اند دراین‌منطقه ساکن بوده‌اند. این‌درحالی‌ست‌که تنها شش‌درصد جمعیت جهان در آنجا زندگی می‌کنند. نیز بیش از ۵۵میلیون‌نفر از جمعیت ۴۵۶میلیون‌نفری خاورمیانه با سوءتغذیه مواجه هستند. وضعیت سوءتغذیه مردم به‌ویژه در کشورهایی مثل سوریه و یمن وخیم است. کورین فلیشر مدیر برنامه غذای جهان در منطقه خاورمیانه گفت؛ ما شدیداً نگران میلیون‌ها‌نفری هستیم که در منطقه به‌دلایلی مثل جنگ و تغییرات آب و هوایی و شیوع کرونا به مشکل کمبود مواد غذایی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. به‌گفته وی؛ جنگ اوکراین بر مشکلات این‌منطقه که وابستگی شدیدی به واردات مواد غذایی دارد افزوده است و درنتیجه‌آن قیمت آرد گندم و روغن گیاهی که دو ماده مهم غذایی در منطقه هستند روبه‌افزایش گذاشته. قیمت روغن خوراکی در یمن ۳۶درصد و در سوریه ۳۹درصد طی ماه‌های اخیر افزایش یافته. قیمت آرد گندم نیز در لبنان ۴۷درصد و در لیبی ۱۵درصد رشد داشته است. مدیر یک شرکت غذایی در خاورمیانه گفت؛ کشورهای خاورمیانه‌ای با بحران غذا روبرو هستند که درنتیجه‌آن قیمت مواد غذایی و نارضایتی‌های مردمی افزایش یافته. این کشورها باید هرچه‌سریع‌تر برای بهبود امنیت غذایی خود کاری انجام دهند. به‌گفته وی؛ باتوجه‌به رشد بالای جمعیت و محدودیت منابع آب‌وخاک وابستگی این‌منطقه به واردات مواد غذایی همچنان روبه‌افزایش دارد مگر‌آنکه دولت‌های منطقه اقداماتی را برای تأمین امنیت غذایی مردم خود و تضمین تولید و عرضه پایدار مواد غذایی در داخل انجام دهند. برای کشورهای منطقه به‌طور فزاینده مهم شده که روش‌های جدید و مدرن کشت گیاهان را یاد بگیرند و ابتکارات و فناوری مدرن را برای داشتن یک کشاورزی پایدار و ارتقاء درآمد کشاورزان و همچنین افزایش امنیت غذایی خود به‌اجرا بگذارند. اتخاذ چنین رویکردی البته برای خاورمیانه ضروری‌ست؛ منطقه‌ای که زمین‌های کشاورزی کمتر از یک‌چهارم مساحت آن‌را تشکیل می‌دهند. بیشتر زمین‌های این‌منطقه خشک و نیمه‌خشک هستند. به‌علاوه درحالی‌که کشاورزی منطقه عمدتاً وابسته به آب باران است بارش باران در منطقه بسیارکم است و طی سال‌های اخیر میزان بارندگی‌ها کاهشی بیش‌ازپیش داشته است. پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند با تداوم گرم‌شدن هوا منطقه خاورمیانه طی سال‌های آینده خشک‌تر خواهد شد و میزان بارندگی‌ها دراین‌منطقه کمتر و پیش‌بینی‌ناپذیرتر خواهد شد. به‌علاوه حوادث آب و هوایی غیرعادی مثل سیل بیشتر خواهد شد و دراثر تخریب خاک بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی منطقه دیگر برای کشت‌وکار مناسب نخواهند بود. محمد تازروتی؛ فعال زیست‌محیطی گفت؛ شرایط شدید خشکی آب‌وهوا کشاورزان کوچک در منطقه را مجبور خواهد کرد بیشترازگذشته به آبیاری، کود شیمیایی و آفت‌کش‌ها برای برداشت محصول رو بیاورند. سهم کشاورزی از اقتصاد منطقه، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. مثلاً کشاورزی در مراکش سهم ۱۲درصدی از اقتصاد و سهم ۳۳درصدی از اشتغال دارد و این‌رقم برای مصر به‌ترتیب ۱۱درصد و ۲۱درصد است. به‌طورمتوسط سهم کشاورزی از کل اقتصاد منطقه ۱۳درصد است و یک‌چهارم مردمان خاورمیانه از کشاورزی ارتزاق می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۸.۴میلیارددلار مواد شیمیایی در بخش کشاورزی خاورمیانه مصرف شده و پیش‌بینی می‌شود این‌رقم در پنج‌سال‌آینده رشد سالانه ۲.۸درصدی داشته باشد و به ۲۱میلیارددلار برسد. مصرف مواد شیمیایی در کشاورزی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است؛ مثلاً مصر، مراکش، الجزایر و تونس در شمال آفریقا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده این مواد هستند و در غرب آسیا اردن، ایران و بحرین بیش از دیگران مواد شیمیایی مصرف می‌کنند. کشاورزی خُرد ستون اصلی تولید غذا در خاورمیانه را تشکیل می‌دهد. کشاورزان خُرد که زمین‌های کوچک دارند در برابر اثرات تغییرات آب و هوایی، آفت‌ها، بیماری‌ها و مانند آن بسیار آسیب‌پذیرند. بهره‌وری پایین و کاهش فزاینده تولید به‌دلیل اختلال در دسترسی به مواد اولیه نیز از مشخصات این‌نوع کشاورزی‌ست. کارشناسان می‌گویند آفت‌ها اگر کنترل نشوند می‌توانند ۴۰درصد محصول را نابود کنند اما تغییرات آب‌و‌هوایی مثل خشکسالی اگر با ابتکارات ما همراه نباشند این امکان را دارند که ۱۰۰درصد تولید را نابود کنند. خشکسالی مشکل آفت‌ها و بیماری محصولات را در منطقه تشدید کرده. درواکنش‌به این مشکل، صنعت تولید مواد شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها در منطقه رشد و توسعه خوبی یافته است. شرکت‌های مهم تولیدکننده حشره‌کش‌ها و محصولات بیوتکنولوژی از سراسر جهان به این‌منطقه آمده‌اند تا نه‌تنها از محصولات تولیدی حفاظت کنند بلکه میزان سلامت و تولید پایدار آن‌ها را افزایش دهند. باتوجه‌به کم‌آبی، کشاورزان منطقه باید از حداقل سامانه‌های آبیاری و کشاورزی استفاده کنند. استفاده از آبیاری قطره‌ای رواج پیداکرده و به‌این‌وسیله با حداقل مصرف آب می‌توان خاک را مرطوب نگه داشت. به‌دلیل کم‌آبی، کشاورزان به‌سمت کشت محصولاتی روی آورده‌اند که به آب کم نیاز دارند. ازبین‌بردن علف‌های هرز دراین‌شرایط مهم است و کشاورزان نباید در استفاده از علف‌کش‌ها مقاومت به‌خرج دهند. به‌ویژه ازبین‌بردن علف‌های هرز در مزارع غلات و سیب‌زمینی حائزاهمیت است. البته بسیاری از کشاورزان خرده‌پا سرمایه لازم برای خرید این مواد را ندارند. البته به‌رغم وجود شرکت‌های داخلی تولیدکننده آفت‌کش‌ها بخش مهمی از نیاز منطقه به این مواد از خارج تأمین می‌شود. ایرنا