هوش مصنوعی مولد؛ ضرورتی انکارناپذیر برای آینده
علیرضا عشوری: انقلاب هوش مصنوعی در سالهای اخیر، مرزهای دانش و فناوری را بهگونهای بیسابقه دگرگون کرده است. دراینمیان، هوش مصنوعی مولد بهعنوان پیشرفتهترین شاخه این فناوری، قابلیتهای شگفتانگیز و روبهپیشرفتی را در تولید محتوا، حل مسائل پیچیده و نوآوری در عرصههای مختلف علمی و صنعتی از خود بهنمایش گذاشته است. امروزه، درحالیکه جهان با سرعتی باورنکردنی بهسمت توسعه و کاربرد این فناوری پیش میرود، ضرورت ورود جدی و هدفمند مؤسسات پژوهشی و پژوهشگاههای کشور به اینعرصه، بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. براساس گزارشهای معتبر بینالمللی، حجم سرمایهگذاری جهانی در حوزه هوش مصنوعی مولد تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۱۰۰میلیارددلار خواهد رسید و این فناوری تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۵تریلیون ر به اقتصاد جهانی خواهد افزود. ایران با برخورداری از سرمایه انسانی ارزشمند و زیرساختهای علمی گسترده، توان قابلتوجهی برای نقشآفرینی دراینعرصه دارد. نخبگان ایرانی در داخل و خارجازکشور، همواره در پیشبرد مرزهای دانش هوش مصنوعی سهیم بودهاند. اکنون زمان آن فرارسیده که با یک برنامهریزی منسجم و هدفمند، این ظرفیتها را در مسیر توسعه ملی بهکار گیریم؛ چراکه هوش مصنوعی مولد میتواند تحولی بنیادین در نظام پژوهش و فناوری کشور ایجاد کند. این فناوری با قابلیتهایی چون کمک به تولید فرضیههای پژوهشی نوآورانه، طراحی ساختارهای جدید، پیشنهاد و شبیهسازی سیستمهای پیچیده و حتی کمک به خودکارسازی و اجرای هوشمند بخشهایی از روند تحقیق، میتواند سرعت و کیفیت پژوهشها را بهطور چشمگیری افزایش دهد. در حوزههایی مانند داروسازی (با تولید نامزدهای دارویی جدید)، مهندسی مواد (با طراحی مواد با خواص مشخص)، انرژی (با ایجاد سناریوهای بهینهسازی مصرف) و کشاورزی (با تولید مدلهای پیشرفته برای پیشبینی محصولات)، هوش مصنوعی مولد میتواند مسیرهای تحقیقاتی کاملاً جدیدی را پیشروی پژوهشگران قرار دهد که تاپیشازاین ناشناخته بودهاند و حاصل آن اکتشافاتی بدیع باشد. چالشهای اساسی کشور در حوزههای مختلف ازجمله مدیریت منابع آب، امنیت غذایی، سلامت و محیطزیست، نیازمند راهحلهای جامع، نوآورانه و کارآمد است. فناوری هوش مصنوعی مولد با توانایی تحلیل سناریوهای مختلف و کمک به محققین و پژوهشگران، میتواند به حل این چالشها کمک شایانی کند. بهعنوانمثال، در بحران کمآبی، این فناوری میتواند الگوهای مصرف بهینه و راهکارهای مدیریت منابع آبی را بادرنظرگرفتن عوامل مختلف منطقهای و اقتصادی پیشنهاد دهد. توسعه اقتصاد دانشبنیان و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، از اهداف راهبردی کشور است. همچنین هوش مصنوعی مولد میتواند با توانمندسازی شرکتهای دانشبنیان، موتور محرک اقتصاد کشور باشد. شرکتهای استفادهکننده از این فناوری، قادر خواهند بود محصولات و خدمات دانشبنیان را با صرف هزینه و زمان کمتری تولید کنند که علاوهبر تأمین نیازهای داخلی، قابلیت صادرات و ارزآوری نیز در پی داشته باشد. در شرایط تحریم و محدودیتهای بینالمللی، توسعه بومی فناوریهای پیشرفته ازجمله هوش مصنوعی مولد، استقلال علمی و فناوری کشور را تقویت میکند. اینامر به کاهش وابستگی به فناوریهای خارجی و افزایش تابآوری در برابر فشارهای بینالمللی منجر میشود. سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، بهعنوان یکی از نهادهای پیشرو در توسعه علموفناوری کشور، برنامه جامعی برای ورود مؤسسات پژوهشی به حوزه هوش مصنوعی مولد تدوین کرده. اینبرنامه شامل محورهای چندگانه است: ۱. ایجاد مرکز کارآفرینی و هوش مصنوعی هوش مصنوعی مولد در پارک علموفناوری با رویکرد بینرشتهای؛ ۲. توسعه زیرساختهای محاسباتی قدرتمند برای پشتیبانی از پژوهشهای هوش مصنوعی؛ ۳. جذب نیروی انسانی متخصص درزمینه هوش مصنوعی؛ ۴. تعریف پروژههای کاربردی با تمرکز بر چالشهای اساسی کشور؛ ۵. ایجاد شبکه همکاری میان دانشگاهها، پژوهشگاهها، صنایع و شرکتهای دانشبنیان. اولویتهای پژوهشی اینبرنامه شامل توسعه و بهکارگیری مدلهای زبانی بزرگ بومی با تمرکز بر زبان فارسی، کاربرد هوش مصنوعی مولد و سیستمهای چند-عاملیتی در حوزههای مختلف مانند سلامت و پزشکی، بهینهسازی مصرف انرژی و هوشمندسازی صنایع کشور است. بیتردید، ورود به عرصه هوش مصنوعی مولد با چالشهایی نیز همراه است. محدودیت منابع مالی، کمبود زیرساختهای محاسباتی پیشرفته و نیاز به بهروزرسانی قوانین و مقررات مرتبط، ازجمله چالشها هستند اما با عزم ملی و همکاری تمامی نهادهای ذیربط، میتوان بر این چالشها غلبه کرد. درپایان باید تأکید کرد که هوش مصنوعی مولد، تحولی در عرصه علموفناوری ایجاد کرده است که هیچ کشوری نمیتواند نسبتبهآن بیتفاوت باشد. ورود هوشمندانه و بهموقع به اینعرصه، میتواند آینده علمی، اقتصادی و اجتماعی کشور را متحول سازد. فرصت پیشرو را نباید از دست داد؛ چراکه در عصر انقلاب هوش مصنوعی، کشورهایی پیشتاز خواهند بود که زودتر و هوشمندانهتر به اینعرصه وارد شوند. ازسویدیگر غفلت از موج فناوری و عدمسرمایهگذاری هدفمند در آن، قطعاً بهمعنای ازدستدادن توان رقابت علمی و اقتصادی کشور در آیندهای نزدیک خواهد بود. سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، آمادگی دارد با همکاری سایر نهادهای علمی و پژوهشی، راه توسعه هوش مصنوعی مولد را هموار سازد و از تمام صاحبنظران، متخصصان و فعالان اینحوزه دعوت میکند تا دراینمسیر مهم، ما را همراهی کنند. یادمان نرود که هوش مصنوعی درحالی بهسرعت درحالرشد و تکامل است که چالشها و پیامدهای گسترش آن در حوزه علوم اجتماعی قابلتأمل شده و شاید اولین تجربه تعامل با آن مانند گفتگو با یک دستیار صوتی، حسی عجیب و هیجانانگیز داشته باشد اما بهمرور سؤالات جدیتر درباره فرصتها و تهدیدهای این فناوری مطرح میشود. ایرنا