ضرورت تقویت عاملیت دیجیتال
روحاله قیطاسی: عضو هیئتعلمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، باتأکیدبر اهمیت پژوهش در حوزه تأثیر فضای دیجیتال بر کودکان گفت: تضاد میان قدرت اقتصادی و هزینه شناختی نسل جدید قابلتوجه است. این کودکان در فضای مجازی آموزش میبینند و مهارت کسب میکنند؛ اما آسیبپذیری شناختی دارند. هنوز مشخص نیست ورود یک کودک هشتساله به دنیای کسبوکار دیجیتال یا استفاده بهعنوان ابزار اقتصادی در خانواده، پیامد مثبت دارد یا منفی. ثریا احمدی در نشست تخصصی «نسل آلفا بدون فیلتر: نگاهی به ارزشها، نگرشها و رفتارهای نسب آینده» بااشارهبه ویژگیهای نسل جدید کاربران دیجیتال گفت: نسلی که امروز وارد عرصه دیجیتال شده، توانسته خود را با فضاهای دیجیتال و شبکههای اجتماعی بهخوبی سازگار کند، اما درعینحال بسیاری از این کاربران هنوز آگاهانه ازاینفضاها استفاده نمیکنند و این میتواند منجر به آسیبهای جدی شود. وی بابیاناینکه هدف توانمندسازی نسل جدید است، افزود: نمیخواهیم نسلی داشته باشیم که صرفاً محتوا مصرف کند بلکه میخواهیم راهحلهای معنادار خلق کنند و در چاه الگوریتمی گرفتار نشوند. این مقام مسئول بااشارهبه تحقیقات انجامشده درباره ویژگیهای رفتاری نسل جدید توضیح داد: این نسل قبلازتولد، با فضای دیجیتال آشنا بوده و گروههای مرجع آنها اینفلوئنسرها هستند. زندگی آنها عمدتاً در هوش مصنوعی و بازیها خلاصه میشود و توجهشان بسیارمحدود است. مطالعات نشان میدهد که مدت توجه اینافراد حدود هشتثانیه است، اما انعطافپذیری بالایی دارند و ارتباطاتشان بدون واسطه و بسیار مداوم است. وی ادامه داد: این نسل با ویژگیهایی مانند نشر بومیان هوش مصنوعی، نسل شیشهای، صفحهنمایش و اتصال کوتاه مشخص میشود. این ویژگیها تفاوت و تمایز نسل ما با گروه جدید را نشان میدهد. احمدی به واژگان اختصاصی نسل جدید در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: برخی از اصطلاحات این نسل مانند «پیک می»، «نوسین»، «سوبر»، «پوکر فیس»، «تاکسیک»، «فلکس کردن» و «سیگما» برای ما کمتر آشنا هستند. بررسی این واژگان نشان میدهد چقدر ارتباط میان نسلها دشوار است و چگونه تفاوتها در نحوه استفاده از زبان و معنا خود را نشان میدهد. وی افزود: شناخت این واژگان و تلاش برای درک معنا و کاربرد آنها میتواند به بهبود ارتباط میان نسلها کمک کند. احمدی در بخش دیگری از سخنان خود به تأثیر الگوریتمها و اقتصاد توجه در فضای دیجیتال اشاره کرد و گفت: کسبوکارهای نوین دیجیتال مبتنیبر اقتصاد توجه هستند. هدف این فضاها ایننیستکه کاربران را عمیقاً آگاه کنند بلکه بیشترین تعامل را جذب میکنند؛ مثلاً در یوتیوب میزان بازدید و مدتزمان تماشای ویدئو تعیینکننده درآمد تولیدکنندگان محتواست. وی ادامه داد: الگوریتمها با ارائه محتواهای شخصیسازیشده، توهم انتخاب و قدرتمندی را به کاربران القا میکنند. فرد تصور میکند خودش محتوا را انتخاب میکند، درحالیکه الگوریتمها مسیر تعامل او را پیشبینی و هدایت میکنند. اینمسئله بهویژه برای کودکان میتواند خطرناک باشد. احمدی در ادامه سخنان خود تأکید کرد: نسلی که امروز کاربران فعال فضای دیجیتال هستند، باید فراتر از مصرف محتوا، مهارتهای عاملیت دیجیتال را بیاموزند. ما باید راهکارهایی فراهم کنیم که آنها بتوانند آگاهانه ازاینفضاها بهره ببرند و صرفاً در چرخه الگوریتمها گرفتار نشوند. عضو هیئتعلمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، بااشارهبه تأثیر الگوریتمها و فضای دیجیتال بر نسل جدید کاربران گفت: نسل جدید ممکن است باهوشتر تلقی شود، زیرا حضور فعال در فضای دیجیتال دارند، اما صبوری و تمرکز بر یک موضوع مشخص را نمیآموزند. الگوریتمها بهگونهای طراحی شدهاند که برای فعالکردن خلاقیت آنها، محتواهای کوتاه و سریع را ارائه میکنند و کاربران را به استمرار حضور دراینفضاها ترغیب میکنند. وی افزود: این الگوریتمها از اثر ماشین اسلات یا قمارباز استفاده میکنند؛ بهاینمعناکه با ارائه مشوقها و اهرمهای مکانیکی در صفحات، کاربران را به تجربههای مکرر محتوا ترغیب میکنند و موجب ماندگاری بیشتر آنان در فضای دیجیتال میشوند. احمدی درادامه توضیح داد: یکیدیگر از سازوکارهای الگوریتمها، هدایت کاربران از صفحهای به صفحه دیگر یا همان «چاله خرگوش» است. کاربران بدوناینکه متوجه شوند، با حجم زیادی از دادهها مواجه میشوند و هدف اولیه جستجوی خود را فراموش میکنند. الگوریتمها؛ بهویژه نوجوانان، را بهسمت محتواهای خاص هدایت میکنند که میتواند آسیبهای بالقوهای ایجاد کند. وی افزود: مسئله دیگری که باید به آن توجه کرد، پدیده «حباب فیلتر» است. الگوریتمها، طبق رفتار گذشته کاربران، محتواهای شخصیسازیشده ارائه میکنند و آنها را از دیدگاههای مخالف دور نگه میدارند. نتیجه این فرآیند، محدودشدن افق فکری و کاهش توانایی نقد و تحلیل دیدگاههای متفاوت است. احمدی همچنین به مفهوم «اتاق پژوا» اشاره کرد و گفت: دراینفضا، افراد با گروههایی همفکر خود تعامل دارند و اطلاعات خود را تبادل میکنند، اما این تبادل محدود، میتواند به کاهش تنوع تجربیات و دیدگاهها منجر شود. وی درباره پیامدهای حضور مستمر نسل جدید در فضای دیجیتال گفت: این محیط الگوریتمی میتواند دامنه توجه نسل جدید را کاهش دهد و بار شناختی آنها را افزایش دهد. اطلاعات و دادههای متعدد ممکن است توانایی یادگیری متمرکز و عمیق را مختل کند. تحقیقات نشان دادهاند که مصرف بیشازحد شبکههای اجتماعی و بازیهای دیجیتال میتواند به شکنندگی عاطفی و کاهش هوش هیجانی منجر شود، زیرا تعاملات افراد بیشتر در فضای مجازی و کمتر در دنیای واقعی اتفاق میافتد. احمدی در ادامه سخنان خود تأکید کرد: بحث عاملیت دیجیتال، تمرکز بر افزایش سواد دیجیتال نسل جدید است. ایسنا