دست ابرقدرت‌ها روی ماشه اقتصاد!
مصطفی رفعت
اقتصاددان و تحلیلگر برجسته آمریکایی طی اظهاراتی تأکید کرد که دولت این‌کشور از دلار به‌عنوان یک «وسیله مبادله یا ذخیره ارزش» استفاده نمی‌کند؛ بلکه آن‌را به یک «سلاح» تبدیل کرده است. تسنیم به‌نقل‌از راشاتودی در گزارشی به‌تاریخ 20 مهر 1403 نوشت: «جفری ساکس»؛ اقتصاددان و تحلیلگر برجسته آمریکایی طی اظهاراتی تأکید کرد که دولت این‌کشور از دلار به‌عنوان یک وسیله مبادله یا ذخیره ارزش استفاده نمی‌کند، بلکه آن‌را به یک سلاح تبدیل کرده است. «ساکس» این اظهارات را در سخنرانی خود ازطریق ویدئوکنفرانس در جلسه وزیران دارایی و رؤسای بانک‌های مرکزی کشورهای عضو بریکس انجام داد. این مقامات برای بحث درمورد بهبود نظام پولی و مالی جهان پیش از نشست بریکس 2024 در قازان (در مسکو) گردهم آمده بودند. به‌گفته این اقتصاددان؛ استفاده آمریکا از دلار به‌عنوان سلاح علیه روسیه به‌وضوح ازطریق ضبط دارایی‌های بلوکه‌شده این‌کشور اتفاق افتاده است. وی به مسدودشدن بودجه دولت ایران، ونزوئلا، افغانستان و سایر کشورها توسط دولت ایالات‌متحده اشاره کرد. آمریکا و متحدانش در چارچوب تحریم‌های مرتبط با اوکراین، حدود 300میلیارددلار از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه را مسدود کرده‌اند که حدود پنج‌میلیارددلار آن در بانک‌های آمریکایی قرار دارد. در ماه آوریل نیز جو بایدن؛ رئیس‌جمهور (سابق) آمریکا، قانونی را امضا کرد که براساس‌آن؛ وجوه بلوکه‌شده روسیه در ایالات‌متحده توقیف و به صندوق بازسازی اوکراین منتقل شود. «ساکس» گفت: «شما نمی‌توانید از دلار به‌عنوان مکانیسم پرداخت استفاده کنید؛ وقتی تنها یک رئیس‌جمهوری می‌تواند دستورات را امضا و میلیاردهادلار از دارایی‌های روسیه را ضبط کند». وی نتیجه‌گیری کرد که ارز آمریکا به «ابزار شکل تهاجمی سیاست» تبدیل شده است. این کارشناس برجسته درادامه افزود: «من به دولت خود درطول 15سال‌گذشته بارها گفته‌ام این‌کار را متوقف کنید، این دیوانگی‌ست؛ این، اعتماد به دلار را نابود خواهد کرد». حالا که دونالد ترامپ وارد کاخ سفید شده، در ادامه همان مسیر قرار گرفته و از قدرت دلار به‌عنوان اهرم فشار بر جوامع استفاده می‌کند. این پرونده درمورد این‌موضوع است.
به‌منظور مهار بدترین تورم در چهاردهه‌اخیر ناشی از تسهیل پولی «ایالات‌متحده» از زمان همه‌گیری کووید-۱۹، «فدرال‌رزرو» در سال ۲۰۲۲ به‌شدت نرخ‌های بهره را با سرعت و شدت نادری افزایش داد که جریان سرمایه بین‌المللی به «ایالات‌متحده» را تسریع کرد و باعث کاهش شدید نرخ ارز، آشفتگی بازارهای مالی و عدم‌پرداخت بدهی در برخی کشورها شد. تحلیل‌ها اکنون براین‌باورندکه دور افزایش نرخ بهره توسط «فدرال‌رزرو» به پایانش نزدیک می‌شود و انتظار می‌رود حرکت جریان سرمایه جهانی به «ایالات‌متحده» کاهش یابد؛ اما ازآنجا‌‌که نرخ بهره در «ایالات‌متحده» در سطح‌بالایی باقی می‌ماند، اقتصادهای سراسر جهان؛ به‌ویژه جوامع درحال‌توسعه که با مشکلات اقتصادی داخلی مواجه هستند، نباید تأثیر سرریز سیاست پولی «ایالات‌متحده» را بی‌اهمیت بدانند. گزارش ۲۸ آوریل ۲۰۲۳ در روزنامه چینیِ The Global Times به لزوم موضوع «دلارزدایی»، از نگاهی متفاوت پرداخته است.
برای مدت طولانی، با هدایت رویکرد «اول آمریکا»، بانک مرکزی این‌کشور (فدرال‌رزرو) از وضعیت «دلار آمریکا» به‌عنوان یک ارز کلیدیِ بین‌المللی، برای کاهش مشکلات اقتصادی در «ایالات‌متحده» به‌بهای منافع سایر کشورها استفاده کرده است که به‌طورجدی بر ثبات مالی و اقتصادی جهان تأثیر گذاشت. آنچه بیش‌ازاین نگران‌کننده است اینکه «ایالات‌متحده» تلاش‌های خود را برای تبدیل «هژمونی دلار» به یک «سلاح ژئوپلیتیکی» تشدید کرده و اغلب، به تحریم‌ها و سایر اقدامات بی‌پروا متوسل می‌شود. دراین‌زمینه، بسیاری از کشورها شروع به بررسی «دلارزدایی» کرده‌اند و درپیِ خلاصی از سلطه دلار هستند. درحال‌حاضر، تعداد فزاینده‌ای از کشورها درحال‌بررسی یا تغییر تسویه پرداخت «دلار آمریکا» به پرداخت‌های ارز محلی دوجانبه‌اند. برپایه آماری ناقص؛ درمجموع، ۸۵ کشور به روش‌های مختلف به جریان «دلارزدایی» پیوسته‌اند و انتظار می‌رود در آینده، این‌روند، گسترده‌تر شود. دلایل اصلیِ آن نیز روشن است. برای شروع، چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی جهان دستخوش تغییرات عمده‌ای‌ست که یکی از دلایل مهمِ روند دلارزدایی‌‌ست. قوانین سیاسی و اقتصادیِ جهانی که توسط «ایالات‌متحده» ساخته شده، به‌طور فزاینده‌ای قادر به پاسخگویی به نیازهای توسعه اقتصادی جهان نیست. قوانین جهانیِ زیرسلطه «ایالات‌متحده» از ترویج توسعه اقتصاد جهانی، به حفظ هژمونی «آمریکا» تغییر کرده و باعث نگرانی جهانی درمورد هژمونی دلار شده است. ثانیاً، روند توسعه اقتصاد جهانی که «بالارفتن شرق و انحطاط غرب» را درپی دارد، باعث کاهش نسبیِ اقتصاد آمریکا در اقتصاد جهانی شده است. قدرت اقتصادی، مبنایی برای وضعیت بین‌المللی یک ارز است و ازآنجا‌‌که سهم جهانیِ اقتصاد «آمریکا» کاهش می‌یابد و «دلارزدایی» درحال‌توسعه است، سهم «دلار آمریکا» در تسویه‌های پرداخت جهانی و ذخایر ارزی رسمی، ناگزیر به کاهش خود ادامه خواهد داد. سومین عامل را باید استفاده ابزاری از دلار به‌مثابه سلاح درنظر گرفت؛ که آن‌را با بحران فزاینده «اعتبار» مواجه کرده است. از سال ۲۰۲۲، «ایالات‌متحده» یکسری تحریم‌های اقتصادی علیه «روسیه» را رهبری کرده؛ کشوری که صادرکننده مهم منابع در جهان است. تحریم‌های «غارتگرانه» علیه «روسیه»، کشورهایی را که روابط اقتصادی و تجاری با «روسیه» دارند، نگران کرده که این تحریم‌ها وضعیت مبادلات آن‌ها را مختل کند؛ درعین‌حال، نارضایتی بنگاه‌های اقتصادی جهانی از هژمونی «دلار آمریکا» را تشدید کرده و بی‌اعتمادی و نگرانیِ آن‌ها نسبت به «دلار آمریکا» همچنان افزایش یافته است. درنتیجه، کشورها سعی کرده‌اند که «دلار آمریکا» را دور بزنند و سامانه‌های «تسویه ارزی دوجانبه» یا «تسویه ارز منطقه‌ای» را ایجاد کنند. در یک بازه زمانی بسیارکوتاه، بسیاری کشورها به‌طور جمعی اقدامِ «دلارزدایی» را آغاز کردند که احتمالاً آغازی بر روند تسریعِ آن خواهد بود. البته «تغییر سلطه دلار»، موضوعی پیچیده است. در کوتاه‌مدت، «دلار آمریکا» همچنان بر سیستم پولی بین‌المللی تسلط خواهد داشت که با اینرسیِ معاملات جهانیِ شکل‌یافته از سهام جهانیِ «دلار»، تعیین می‌شود. با تغییرات شدید در وضعیت اقتصادی و سیاسیِ جهان در دوره آتی، تضعیف سلطه «دلار آمریکا» ممکن است به‌صورت مرحله‌ای شتاب بگیرد. به‌طورکلی، تغییر در سلطه «دلار آمریکا» یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد و «دلارزدایی»، فرآیندِ تکاملیِ طولانی‌مدتی خواهد بود. بین‌المللی‌شدن «یوان» (واحد پول چین) نیز جایگزین مستقیم «دلارزدایی» نیست؛ اما تکامل «دلارزدایی»، فرصتی برای توسعه بین‌المللی‌شدنِ آن است. کشورها به‌دلیل ترس از هژمونیِ «دلار آمریکا» و تردید درمورد اعتبارِ «دلار آمریکا»، به‌تدریج روند «دلارزدایی» را پیش خواهند برد و درنتیجه، وضعیت حاکمیت «دلار آمریکا» بر نظام پولی بین‌المللی را تغییر داده و به متنوع‌سازی رو خواهند آورد. سیستم پولی بین‌المللی در روندِ تقاضا برای «دلار» در جوامعِ مختلف به‌تدریج سمتِ سایر ارزها سوق پیدا می‌کند که این‌امر، تقاضای بیشتری را برای استفاده بین‌المللی از «یوان» با پایه مبادلات اقتصادی محکم و اعتبار خوب، همراه خواهد داشت و درنتیجه، امکانِ بین‌المللی‌شدن «یوان» را افزایش می‌دهد. «دلارزدایی»، فضای جدیدی را برای بین‌المللی‌شدنِ «یوان» باز کرده و «چین» باید از این‌فرصت استفاده کند، ابتکارعمل را به‌دست گیرد و بین‌المللی‌شدنِ «یوان» را به‌شیوه منظم ترویج کند. کوششِ مداوم برای تقویت رشد اقتصادی، حمایت بنیادیِ خوبی برای بین‌المللی‌شدن «یوان» را فراهم خواهد ساخت. با ترویج بازگشایی و همکاری‌ها در سطح‌بالا، سناریوهای کاربردیِ بیشتری را می‌توان برای بین‌المللی‌شدن «یوان» ارائه کرد. علاوه‌براین؛ ادامه اجرای یک سیاست پولی محتاطانه، به «چین» کمک خواهد کرد ثبات نرخ مبادله «یوان» را حفظ کند. ترویج فعال تشکیل و توسعه بازارهای «یوانِ» دریاییِ داخلی و خارجی می‌تواند شرط و مبنای مهمی برای توسعه جهانی‌شدنِ آن باشد.