آنچه باید درباره بیت‌کوین و سایر کریپتوکارنسی‌ها بدانید
رمز و رازِ رمزارزها!
ثریا نیل‌درار/هم‌زمان با رشد ارزش بیت‌کوین، ارزهای دیجیتال به یک جریان اصلی در دنیا تبدیل شدند. معمولاً به ارزهای دیجیتال نام «طلای دیجیتال» نسبت داده می‌شود؛ زیرا برخی از ویژگی‌های بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال با این فلز گران‌بها برابری می‌کنند؛ اما این، مقایسه درستی نیست. کریپتوکارنسی یا ارز دیجیتال، به یک سیستم انتقال وجه الکترونیک گفته می‌شود که برای تائید تراکنش‌ها و تشکیل واحدهای جدید، متکی به بانک‌های مرکزی نبوده و نیازی بشخص ثالث ندارند. درعوض، در سیستم ارزهای دیجیتال، تراکنش‌ها در یک دفتر کل توزیع‌شده به‌نام بلاکچین ثبت و رمزنگاری می‌شوند؛ و این‌موضوع، امکان پرداخت‌های مستقیم و «همتا‌به‌همتا» را فراهم می‌کند.
در سال ۲۰۰۹، یک برنامه‌نویس رایانه به‌نام مستعار ساتوشی ناکاموتو، اولین ارز دیجیتال جهان مدرن؛ یعنی بیت‌کوین را اختراع کرد. ساتوشی، مخترع فناوری بلاکچین نیز هست! نوعی از فناوری که بستر فعالیت ارزهای دیجیتال نامتمرکز را به‌وجود آورده. درواقع، ساتوشی مجموعه‌ای از ایده‌هایی مانند هش، ثبت جمعی و ... را درکناریکدیگر استفاده و ایده بلاکچین را خلق کرد. هدف از اختراع بلاکچین، ارائه راه‌حلی برای «مشکل دوبار خرج‌کردن» در ارزهای دیجیتال بود؛ زیرا کپی‌کردن اطلاعات دیجیتال کار آسانی‌ست. در جریان این نقص، دارنده یک سکه نقدی جایگزین آن‌را در یکجا صرف و از کد منحصربه‌فرد خود برای یک تراکنش در جای دیگر استفاده می‌کند؛ مانند اینکه کسی زمینی را هم‌زمان به دونفر بفروشد! اما ساتوشی ناکاموتو تصمیم گرفت یک پول نامتمرکز را توسعه بدهد؛ یعنی برای تائید تراکنش‌ها در شبکه کاربران بیت‌کوین یک راه جدید بیابد. در چکیده گزارش اولیه (WhitePapet) بیت‌کوین نوشته‌شده است: «تراکنش‌ها با ذکر دقیق اطلاعات زمانی در یک زنجیره ادامه‌دار از اثبات انجام کار مبتنی‌بر هش، درج خواهند شد. سوابق این تراکنش‌ها غیرقابل‌تغییر است؛ مگرآنکه فرایند اثبات انجام کار مجدداً انجام شود». این درواقع، اولین تعریفی‌ست که برای فناوری بلاکچین ارائه شده. در بیت‌کوین، هر بلاک، مجموعه‌ای از اطلاعات تراکنش‌های انجام‌شده در شبکه است. به‌عبارت ساده‌تر، هر بلاک می‌گوید که شخص A، چقدر پول برای شخص B و شخص X چقدر پول برای شخص Y ارسال کرده است. همچنین در هر بلاک، اطلاعات مهمی قرار دارد که به بقیه شبکه در تائید اعتبار بلاک کمک می‌کند؛ چیزی مثل «اثبات انجام یک کار». علاوه‌براین، در هر بلاک، اطلاعاتی قرار دارد که به بلاک قبل‌ازآن برمی‌گردد. درنتیجه، هر بلاک با بلاک قبل از خود یک‌نوع ارتباط ارجاعی داشته و یک زنجیره را در شبکه به‌وجود می‌آورد. به این اطلاعات، «هش» گفته می‌شود. توابع هش در بلاک، یک مجموعه خاص از اطلاعات را به‌صورت زنجیره‌ای از حروف و اعداد به‌نام Digest درمی‌آورند. اگر داده‌های موجود تغییر پیدا کنند، هش نیز تغییر می‌کند. وجود هش در بلاک، امنیت شبکه را تضمین می‌کند. اگر یک هکر بخواهد بلاک خاصی را در شبکه دست‌کاری کند، باید کل بلاک‌های بعد از آن‌را نیز عوض کند؛ زیرا اگر یک بلاک در شبکه تغییر کند، هش بلاک‌های بعدازآن معتبر نخواهند بود. طول این زنجیره نیز متناسب با افزایش قدرت پردازش در شبکه، افزایش پیدا می‌کند. با افزایش سطح پردازش لازم برای حل معادلات و افزودن بلاک جدید به زنجیره، دست‌کاری بلاکچین سخت‌تر می‌شود. دراین‌صورت، هکرها تنها درصورتی قادر به اعمال مؤثر تغییر در سابقه تراکنش‌ها خواهند بود که اکثریت قدرت پردازش در شبکه را به‌دست گیرند. ارزهای دیجیتال در پرداخت‌های مستقیم و همتا‌به‌همتا در سراسر دنیا کاربرد دارند. سرعت انجام این تراکنش‌ها وابسته به نوع ارز دیجیتال و الزامات فرایند تائید، متغیر است؛ اما اصولاً تراکنش‌ها در سامانه الکترونیک ارزهای دیجیتال درمقایسه‌با سیستم بانکداری سنتی با سرعت بیشتری انجام می‌شوند. انتقال وجه در بانک‌ها چندروز طول می‌کشد؛ درحالی‌که ارزهای دیجیتال، تنها ظرف چنددقیقه به مقصد موردنظر می‌رسند. به‌طورکلی، پیش‌ازآنکه سابقه یک تراکنش در بلاکچین ثبت شود، مراحل زیر طی می‌شود:
۱. یک‌نفر تراکنش خاصی را درخواست می‌کند و درخواست او به کل شبکه ارسال می‌شود.
۲. هر رایانه حاضر در شبکه، تراکنش‌های هم‌زمان را در یک بلاک جمع می‌کند و به هر‌یک برچسب زمانی می‌زند.
۳. هر رایانه روی حل معادلات پیچیده کار می‌کند تا با حل آن، موفق به افزودن یک بلاک جدید به شبکه بلاکچین بشود. به این فرایند «استخراج یا ماینینگ» گفته می‌شود.
۴. وقتی یک رایانه به جواب درست برسد، خبر استخراج بلاک جدید را به بقیه شبکه اطلاع می‌دهد.
۵. شبکه نیز جواب را چک می‌کند و تراکنش‌های ثبت‌شده در آن‌را با بلاکچین مقایسه کرده و تطبیق می‌دهد تا از نقص دوبار خرج‌کردن در شبکه جلوگیری شود.
۶. بلاک جدید به زنجیره موجود اضافه می‌شود و این، به‌منزله تکمیل عملیات تراکنش است.
وقتی یک بلاک جدید به زنجیره بلاکچین اضافه شد، آن بلاک، یک هش دریافت می‌کند که در تولید بلاک بعد استفاده خواهد شد. این فرایند به‌شکلی دنباله‌دار تکرار می‌شود. به‌همین‌ترتیب، معاملات عملاً غیرقابل‌برگشت خواهند بود؛ انگار که به یک‌نفر پول نقد داده باشید. همان‌گونه که گفته شد؛ هر بلاک با بلاک قبل‌از‌خود درارتباط است؛ یعنی اگر کسی بخواهد تراکنش‌ها را دست‌کاری کند، مجبور است کل زنجیره را تغییر بدهد؛ زیرا امکان تغییر یک تراکنش به‌خودی‌خود وجود ندارد! فرض‌بر‌اینکه یک‌نفر موفق به تغییر کل زنجیره شود، ازآنجایی‌که مدام بلاک‌های جدیدی به زنجیره افزوده می‌شوند، به‌شدت احتمال آن ضعیف است که او بتواند پیش از ورود یک بلاک جدید به شبکه، آن‌را وارد بلاکچین کند. ارزهای دیجیتال از یک امضای دیجیتال استفاده می‌کنند؛ درست مثل کارت‌های اعتباری که برای تائید خرید توسط دارنده کارت، از امضای شخص استفاده می‌کنند. تراکنش‌ها ازطریق یک سیستم رمزنگاری امن تحت‌عنوان «رمزنگاری کلید عمومی»، ایمن می‌شوند. هر‌یک از کاربران شبکه، یک کلید عمومی و یک کلید خصوصی دارد که به‌حساب کاربری‌اش مربوط است. در تائید اعتبار یک تراکنش، لازم است که کاربران ثابت کنند کلید خصوصی را می‌دانند و آن‌را در یک تابع هش، مشابه هشی که بلاک‌ها را به‌هم مرتبط ساخته، وارد کنند. به این فرایند، «امضای Digest» گفته می‌شود. پس کلید خصوصی در نگارش یک امضای دیجیتال نقش اساسی دارد. ازاین‌رو، مهم است کلید خصوصی‌مان را «خصوصی» نگه‌داریم! و اما کلید عمومی، دراختیار کل رایانه‌های حاضر در شبکه قرار می‌گیرد. کلید عمومی برای رمزگشایی اطلاعات استفاده شده و این‌موضوع را تائید می‌کند که آیا اطلاعات توسط کلید خصوصی حساب درخواست‌کننده رمزنگاری‌شده‌اند یا خیر. البته، کلید عمومی نمی‌تواند برای تعیین کلید خصوصی که امنیت دارایی دیجیتال افراد را تضمین می‌کند، استفاده شود. درمورد چاپ و صدور پول‌های کاغذی، بانک مرکزی تصمیم‌گیرنده است؛ اما درمورد ارزهای دیجیتال چطور؟ وقتی این بانک مرکزی نیست که تصمیم می‌گیرد ارزهای دیجیتال چه زمان تولید شوند، این‌نوع از ارزها چطور تکثیر می‌شوند؟ به‌همین‌دلیل لازم است ارزهای دیجیتال، تولید واحد جدید را در شبکه تعریف کنند. بسیاری از ارزهای دیجیتال مثل بیت‌کوین، واحدهای جدید را به‌عنوان پاداش بین ماینرها توزیع می‌کنند تا تراکنش‌ها را در بلاکچین تائید کنند. ماینرها تلاش می‌کنند تا مشکلات پیچیده ریاضی یا سایر سیستم‌های اثبات انجام کار در هر‌یک از بلاک‌های موجود در بلاکچین را حل؛ و بعد هر‌یک از راه‌حل‌ها را تائید کنند. البته انجام تمام این محاسبات، هزینه دارد؛ و این هزینه به‌هیچ‌عنوان مجازی نیست؛ مثل هزینه‌ای که صرف خرید تجهیزات سخت‌افزاری یا مصرف برق می‌شود.سختی این معادلات به‌صورت خودکار وابسته به قدرت پردازش در شبکه تنظیم می‌شود؛ طوری‌که حل هر مسئله میانگین ۱۰دقیقه طول بکشد. وقتی یک ماینر با موفقیت بلاک جدیدی را به بلاکچین اضافه می‌کند، حق دریافت پاداش به او اعطا می‌شود. آدرس بیت‌کوین ماینر برنده نیز همراه سایر اطلاعات، در بلاک جدید ثبت می‌شود. میزان پاداش از ۵۰ بیت‌کوین به‌ازای هر بلاک شروع شد. این‌تعداد هر ۲۱۰۰۰۰ بلاک یک‌بار (تقریباً هر چهارسال یک‌بار) نصف می‌شود. اینک، جایزه هر بلاک ۱۲.۵ بیت‌کوین است که نزدیک سال ۲۰۲۰ به ۶.۲۵ کاهش پیدا کرد. در یک‌زمان نامشخص پاداش حل هر بلاک در بلاکچین بیت‌کوین بی‌نهایت کم می‌شود. تا پیش از سال ۲۱۴۰ ماینرها موفق به استخراج تمام ۲۱میلیون بیت‌کوین در شبکه خواهند شد. این‌گونه، پاداش ماینرها برای به‌روزرسانی و تائید بلاکچین روی هزینه کارمزد تراکنش‌ها حساب می‌شود. ازاین‌رو، کارمزد تراکنش‌های برخی از ارزهای دیجیتال نسبتاً بالاست. هزینه کارمزدهای بیت‌کوین درحال‌حاضر نسبتاً پائین است؛ ولی اگر حجم تراکنش‌ها برای جبران کاهش پاداش بلاک‌ها بالا نرود، به‌ناچار هزینه کارمزدها افزایش پیدا می‌کند تا پاداش ماینرها جبران شود. دیگر استفاده از رایانه شخصی یا حتی رایانه‌های مخصوص ماینینگ در استخراج بیت‌کوین یا سایر ارزهای دیجیتال کارآمد نیست. بسیاری‌ازافراد از صرافی‌ها ارز دیجیتال تهیه می‌کنند و ازاین‌راه سود بیشتری عایدشان می‌شود. ازطریق صرافی‌ها می‌توان پول فیات (مثل دلار) را به ارزهای دیجیتال (مثل بیت‌کوین) تبدیل کرد. صرافی‌های ارز دیجیتال با بقیه صرافی‌ها تفاوتی ندارند و درست مثل بورس اوراق بهادار عمل می‌کنند. سفارش خریداران و فروشندگان از میان یک لیست با یکدیگر تطبیق داده می‌شوند. وقتی سفارش‌ها در یک لیست درج می‌شوند، صرافی درخواست خریدارانی که مایل هستند مبلغ موردنظر فروشنده (بیشتر) را بپردازند را با درخواست فروشندگان تطبیق می‌دهد. قیمت ارزهای دیجیتال صرفاً از روی دلیل خرید افراد تعیین می‌شود. همین‌طور، هر صرافی لیست سفارش خرید انحصاریِ خودش را دارد و بدین‌ترتیب، قیمت‌هایش می‌تواند با صرافی‌های دیگر کاملاً متفاوت باشد. اصولاً، صرافی‌هایی که بالاترین حجم خریدار و فروشنده را دارند، قیمت‌هایشان بهتر است. در تکمیل این صحبت‌ها باید گفت:
۱. ارزهای دیجیتال، یک سیستم پولی الکترونیک هستند؛ یعنی ارز دیجیتال صورت فیزیکی ندارند و تنها به‌صورت الکترونیک قابل‌استفاده است. حق مالکیت این‌نوع پول‌ها در قالب سوابق دیجیتال روی بلاکچین ذخیره می‌شود.
۲. درخواست تراکنش‌ها ازطریق رمزنگاری کلید خصوصی تائید می‌شود. بلاکچین برای پیوند بلاک‌ها به یکدیگر از فرایند رمزنگاری استفاده می‌کند.
۳. زنجیره اطلاعات تراکنش‌ها در هر بلاک به شبکه در جلوگیری از نقص دوبار خرج‌کردن، تائید تراکنش‌های جدید و درنهایت، درج سابقه هر‌یک در دفتر کل کمک می‌کند.
۴. دفتر کل بلاکچین برای تمام رایانه‌های حاضر در شبکه قابل‌دسترس است. درواقع، این ویژگی در عملکرد کل شبکه نقش دارد. وقتی تمام رایانه‌ها به نسخه به‌روزرسانی‌شده این دفتر کل دسترسی داشته باشند، از اطلاعات شبکه و سابقه تراکنش‌ها در برابر تغییر محافظت می‌شود.
۵. پرداخت‌های همتا‌به‌همتای مستقیم به‌این‌معناست‌که فرایند پرداخت‌های ارز دیجیتالی هرگز زیرنظر سیستم بانک مرکزی یا شخص ثالث انجام نشده و مبلغ موردنظر مستقیم از شخص پرداخت‌کننده به دریافت‌کننده ارسال می‌شود.
۶. ارز دیجیتال یک صورت پیچیده از پول الکترونیک است. باتوجه‌به‌اینکه فرایند انتقال وجه ازطریق این سیستم کاملاً مستقیم است، هزینه و زمان لازم برای انجام تراکنش‌ها و انتقال پول به نقاط مختلف در دنیا کمتر از روش سنتی‌ست.