کدام آمارهای اقتصادی به واقعیت نزدیک است؟
مقایسه آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، دو تصویر متفاوت از اقتصاد کشور را در نیمه نخست امسال نشان می‌دهند. پرسش اینجاست که دلیل این اختلاف آماری چیست و واقعاً کدام‌یک واقعیت اقتصاد ایران را به‌نمایش می‌گذارند؟ به‌گزارش ایرنا؛ یکی از شاخص‌های کلیدی اقتصاد، تولید ناخالص داخلی‌ست. آمار نرخ رشد اقتصادی نیز براساس تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود. نرخ رشد اقتصادی هشت‌درصد؛ یعنی تولید ناخالص داخلی طی یک‌سال، نسبت به سال قبلش، هشت‌درصد افزایش یافته است. تولید ناخالص داخلی یا GDP، ارزش پولی کالاها و خدمات نهایی را که یک‌دوره معین به مصرف‌کنندگان فروخته شده‌اند، اندازه‌گیری می‌کند. وقتی گفته می‌شود آمریکا، چین و ژاپن، سه اقتصاد بزرگ دنیا هستند؛ یعنی بیشترین تولید ناخالص داخلی را بین دیگر کشورها دارند. مرکز آمار و بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی را برای نیمه نخست امسال منتشر کردند؛ اما اختلاف آمارهای اعلام‌شده تا جایی‌ست که براساس یکی‌ازآن‌ها؛ دوره رکود اقتصادی به پایان رسیده و براساس دیگری، رکود اقتصادی همچنان ادامه دارد. براساس محاسبات مقدماتی اداره حساب‌های اقتصادی بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی کشور به‌قیمت پایه سال ۱۳۹۰ در نیمه نخست امسال به حدود ۳۲۲۸.۹هزارمیلیاردریال رسیده که نسبت به رقم مشابه سال گذشته ۱.۳درصد افزایش یافته است. رشد اقتصادی بدون نفت نیز در نیمه نخست امسال ۱.۴درصد بوده است؛ بنابراین، اگر آمارهای اعلامی بانک مرکزی را برای تصمیم‌گیری اقتصادی موردتوجه قرار دهیم، اقتصاد ایران در‌حال‌خداحافظی با رشد منفی یا رکود است. درنتیجه تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و حتی سیاست‌گذاران خود را برای حضور در اقتصادی آماده خواهند کرد که از رکود خارج شده و در‌حال‌رونق است. بااین‌حال، توصیف مرکز آمار از اقتصاد کشور، تصویری بدبینانه را نشان می‌دهد. براساس آمار این مرکز؛ تولید ناخالص داخلی به‌قیمت سال پایه ۱۳۹۰ در نیمه نخست امسال به رقم ۳۴۴۳هزارمیلیاردریال رسید و نسبت به رقم مشابه پارسال ۱.۹درصد کاهش یافت. تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش ۱.۳درصدی را نشان می‌دهد. به‌طورکلی، سه روش برای محاسبه تولید ناخالص داخلی وجود دارد؛ «تولید، مخارج و درآمد». در روش تولید، ارزش‌افزوده بخش‌های مختلف، اندازه‌گیری و با هم جمع می‌شود. برای محاسبه ارزش‌افزوده، مجموع قیمت مواد اولیه و واسطه‌ای که در فرآیند تولید استفاده شده‌اند، از مجموع قیمت نهایی کالاها و خدمات تولیدشده، کسر می‌شود. در روش مخارج، ارزش کالاهای نهایی خریداری‌شده توسط مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاری کارخانه‌ها در ماشین‌آلات و تجهیزات، خرید کالا و خدمات توسط دولت و همچنین صادرات آن‌ها، برای به‌دست‌آوردن تولید ناخالص داخلی با هم جمع می‌شود. در روش درآمد نیز مجموع درآمدهای ایجادشده دراثر تولید، موردتوجه قرار می‌گیرد. هر سه، روش‌های نظری محاسبه تولید ناخالص داخلی هستند؛ پس مرکز آمار و بانک مرکزی، دیگر کشورها و حتی صندوق بین‌الملل پول نیز از همین روش‌ها برای محاسبه تولید ناخالص داخلی استفاده می‌کنند. بااین‌حال، ازآنجایی‌که جمع‌آوری آمارهای مربوط به این محاسبه‌ها از مراکز مختلف انجام می‌شود، نتایج متفاوتی نیز به‌دست می‌آید. این، موضوعی‌ست که جعفر حسین‌زاده (رئیس مرکز آمار ایران) نیز در بهار امسال و پس از پرسش‌برانگیز‌شدن تفاوت آمارهای ارائه‌شده ازسوی مرکز آمار و بانک مرکزی به آن اشاره کرد. حسین‌زاده دراین‌رابطه گفت: «تولید آمار دراین‌بخش‌ها، مرجع یکسان ندارد. مرکز آمار ایران براساس طرح آمارگیری که قدمت ساله دارد. این‌اعداد را استخراج می‌کند. البته آمار وزارت جهاد کشاورزی نیز استفاده می‌شود؛ اما نمی‌دانم بانک مرکزی از چه آماری استفاده کرده». خب یک پرسش این‌است‌که مسئول محاسبه رشد اقتصادی کیست؟ براساس ماده ۵۴ قانون برنامه پنجم توسعه کشور؛ مرکز آمار ایران تنها مرجع رسمی تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی‌ست. ماده ٣ قانون مرکز آمار ایران نیز تولید آمار رشد اقتصادی و تورم را از وظایف مرکز آمار اعلام کرده. بااین‌حال، رفع اختلاف آماری بین بانک مرکزی و مرکز آمار چندان دشوار به‌نظر نمی‌رسد. درواقع، بااینکه پس از مصوبه شورای عالی آمار در سال ٩٧، بانک مرکزی از انتشار آمارهایی همچون نرخ تورم، نرخ رشد اقتصادی و حساب‌های ملی کنار گذاشته شده؛ اما این دو نهاد می‌توانند درتعامل‌با یکدیگر روش محاسبه و یافته‌های خود را موردبررسی قرار دهند و درباره نظامی هماهنگ دراین‌‌باره به‌توافق برسند. آمارهای منتشره توسط نهادهای بین‌المللی و نیز مراکز آماری کشورهای مختلف، تنها مجموعه‌ای از اعداد و ارقام نیستند؛ بلکه در کنار این‌اعداد و ارقام، فایل‌های پشتیبان نیز منتشر می‌شود که روش جمع‌آوری اطلاعات، منابع و روش محاسبه در آن اعلام می‌شود؛ این‌درحالی‌ست‌که ضعف در انتشار فایل‌های پشتیبان، موجب می‌شود حتی اگر اختلاف آماری به‌دلیل بازنگری در روش‌های محاسباتی و جمع‌آوری داده‌ها باشد، به‌صورت ناهماهنگی تلقی شود. مرکز آمار ایران به‌طورمعمول در گزارش‌های آماری خود، اشاره‌ای به این‌موضوع دارد؛ مثلاً محاسبه‌های فصلی در مرکز آمار ایران در قالب ۱۸ بخش اصلی متشکل از ۴۲ رشته فعالیت برمبنای طبقه‌بندی ISIC.Rev انجام می‌شود که براین‌اساس، گروه کشاورزی شامل زیربخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگل‌داری و ماهیگیری، گروه صنایع و معادن شامل زیربخش‌های استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، تأمین آب، برق و گاز طبیعی و ساختمان است و گروه خدمات شامل زیربخش‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، فعالیت‌های خدماتی مربوط به تأمین جا و غذا، حمل‌ونقل، انبارداری، پست، اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار و دامپزشکی، اداره امور عمومی و خدمات شهری، آموزش، فعالیت‌های مربوط به سلامت انسان و مددکاری اجتماعی و دیگر خدمات عمومی، اجتماعی، شخصی و خانگی می‌شود.