تنزل مقصد نخبگان به کشورهای سطح پائین
رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری درباره آخرین اقدامات برای بازگشت نخبگان ایرانی به کشور، گفت: «در برنامه‌ای که از سال ۱۳۹۴ در معاونت علمی و فناوری طراحی شده، تاکنون بیش از ۱۰هزارنفر از انواع خدمات این پلتفرم شامل برگزاری سخنرانی، کارگاه تخصصی پسادکترا اساتید مدعو و معین، تأسیس شرکت دانش‌بنیان و پروژه تخصصی نظام‌وظیفه بهره‌مند شده‌اند». مهدی قلعه‌نوی گفت: «به‌نظر ما مهاجرت برای کسب دانش و فناوری، امری صرفاً منفی نیست و بازنگشتن یا قطع همکاری و ارتباط با داخل کشور، دغدغه اصلی دولت‌هاست. لازم‌به‌ذکر است که این پلتفرم باعنوان connect.isti.ir طراحی شده است». مهدی قلعه‌نوی افزود: «منظورم از ایرانیان توانمند صرفاً نخبگان نیستند؛ بلکه ایرانیانی‌ست که صاحب سرمایه بوده، توانمند و مدیران شرکت‌های موفق هستند. ما آمادگی داریم به همه آن‌ها کمک کنیم تا کسب‌وکارهایشان را در ایران راه بیندازند و مشغول‌به‌تحصیل و تدریس شوند یا حتی شبکه خود را فعال کنند». به‌گزارش ایلنا؛ قلعه‌نوی بابیان استفاده ایرانیان در کل کشور از این پلتفرم توضیح داد: «این‌رویه کمک می‌کند تا ارتباطات را توسعه بدهیم. به‌طورمتوسط نزدیک چهارسال است که پلتفرم همکاری با ایرانیان راه‌اندازی شده و بالغ‌بر هشت‌هزارنفر از ایرانیانی که در کشورهای دیگر سکونت داشتند، از خدمات ما استفاده کرده‌اند. درحال‌حاضر نزدیک به دوهزارنفر در قالب این پلتفرم به کشور بازگشته‌اند. همچنین حدود ۵۰۰نفر به‌عنوان هیئت‌علمی دانشگاه‌ها جذب شدند. برخی‌ازآن‌ها هم آمدند و کسب‌وکار خود را راه انداختند و رفتند. همچنین بسیاری‌ازآن‌ها ورک‌شاپ برگزار می‌کنند و می‌روند. اکنون نزدیک به ۱۵۰ تا ۱۶۰نفر از ایرانیان در اینجا شرکت‌های دانش‌بنیان زدند و مشغول کسب‌وکارند و مسئله‌ای ندارند. نیز حدود ۱۶۰۰نفر عضو هیئت‌علمی‌ها شدند. امسال باتوجه‌به‌اینکه هم کرونا و هم مسائل اختلافات ارزی وجود داشته، ممکن است تعداد کمتری از ایرانیان خارج‌ازکشور مراجعه کرده باشند؛ اما به‌طورکل امسال بالغ‌بر ۴۰۰نفر آمدند و قرارداد بستند. درهرصورت نسبت به سال‌های گذشته کاهشی نداشتیم. ایران در موضوع کرونا نسبت به متوسط جهانی شرایط بهتری دارد؛ هرچند ایدئال هم نیستیم؛ اما نسبت به خیلی از کشورهای اروپایی و امریکای شمالی شرایط بهتر است. ازاین‌بابت درخواست‌هایمان خیلی بیشتر از سال قبل بود». وی درپاسخ‌به‌این‌سؤال‌که گفته می‌شود علت اصلی مهاجرت ایرانیان توانمند یا نخبه، وضعیت اشتغال و شرایط اقتصادی در کشور است؛ دولت برای دلگرمی این‌افراد چه اقدامی انجام می‌دهد؟ گفت: «میزان مهاجرت نخبگانی و دانشی ما زیاد نیست. هرچند قائلیم نباید این اتفاق بیافتد یا اگر این‌افراد توانمند از ایران می‌روند، مجدد به کشور برگردند. جوانان ما به‌لحاظ توانمندی دانشی قوی هستند و همه‌جای دنیا آن‌ها را می‌خواهند؛ ولی ما هم باید شرایط و امکانات حفظ آن‌ها را فراهم کنیم؛ البته همه جامعه باید این‌کار را کنند». رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری بااشاره‌به‌اینکه کرونا حتی به حوزه دانشی هم آسیب زده است، گفت: «شرایط کرونا غیر از حوزه دانشی به سایر حوزه‌ها هم آسیب زده است و همه باید تلاش کنیم تا زیرساخت‌های لازم جهت پیشرفت کار آماده شود». وی اضافه کرد: «درزمینه بازگشت نخبگان مطالعه کردیم و تقریباً به حدود ۴۰۰۰نفر از ایرانیانی که در خارج‌ازکشور بودند، گفتیم چه انگیزه‌ای می‌تواند موجب بازگشت آن‌ها به کشور شود؟ واقعاً عمده مشکل آن‌ها مسئله مالی نبود؛ بلکه موضوع اثرگذاری بود و اینکه بتوانند مؤثر واقع شوند؛ اما اثرگذاری در ایران سخت است». قلعه‌نوی تأکید کرد: «هرساله تعداد زیادی از جوانان ما از دوهزار دانشگاه کشور فارغ‌التحصیل می‌شوند؛ اما تناسبی میان توسعه، دانشگاه، رشته با بازار کار وجود ندارد. درحال‌حاضر همه جوانان پزشک می‌شوند. البته این بد نیست که همه دکتر می‌شوند؛ ولی این تفکر و ذهنیت که من دکتر می‌شوم، پس دولت باید به من شغل، میز و حقوق بدهد اشتباه است؛ جوانان خودشان باید کارآفرینی کنند و خلاقیت به‌خرج دهند». رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری درواکنش‌به‌اینکه شاید ازسوی دولت آن‌طورکه باید حمایتی از دانشجویان نمی‌شود که آن‌ها ترجیح می‌دهند جای کارآفرینی و ایجاد اشتغال، پزشک شوند؟ بیان کرد: «حرف شما را قبول دارم؛ دولت هم ضعف‌هایی دارد و به این نگرش قائل نیست که کمی ایدئال کار کند. البته که بعضاً تلاش خود را کرده است؛ اما تفکر همه ما این‌است‌که می‌گوییم زمانی‌که فارغ‌التحصیل شدیم، حتماً بلافاصله دولت یک میز به ما بدهد. این‌طور نیست؛ درس‌خواندن ضامن اشتغال نبوده و یک زمینه است تا افراد دیدگاه خود را پیدا کنند». وی ادامه داد: «اشتغال، یک مقوله مجزا از درس‌خواندن است و الزامات و نیازهای دیگری دارد که دولت باید آن‌را دولت فراهم کند. اگر بتوانیم این دو را از هم تفکیک کنیم، خیلی از مشکلات حل می‌شود؛ مثلاً میزان بی‌کاری در مقاطع دیپلم و فوق‌دیپلم به‌شدت کمتر از لیسانس و فوق‌لیسانس است؛ زیرا توقع آن‌ها از اشتغال نیز پائین است. اینکه کسی لیسانس می‌گیرد، خیلی‌خوب است؛ زیرا دانش، اطلاعات عمومی و مطالعه‌اش زیاد می‌شود؛ اما نباید توقع داشته باشد من که فوق‌لیسانس دارم، باید فلان شغل را داشته باشم». قلعه‌نوی درواکنش‌به‌اینکه چندی‌پیش معاون سلامت جمعیت وزارت بهداشت اعلام کرد ذخایر ژنی کشور روبه‌کاهش است و سطح آی‌کیوی ایرانیان در سال‌های آتی کم خواهد شد، گفت: «کسی‌که این حرف را زده، خودش باید پاسخ دهد؛ اما برداشت ما این نیست. قبول دارم که مهاجرت نخبگانمان دراین‌مدت اضافه شده و کشورهای هدف نخبگانمان به کشور سطح پائین‌تر مثل ترکیه تغییر کرده. شاید اگر قبلاً عمده هدف، مهاجرت به آمریکای شمالی، انگلیس و فرانسه بود؛ اما اکنون ترکیه و آلمان جای آن‌ها را گرفته‌اند. شاید علت این‌باشدکه سختگیری‌های زیادی در آمریکای شمالی اتفاق می‌افتد. اگر نخبگان ما می‌خواهند برای ادامه تحصیل به خارج‌ازکشور بروند، ما اسمش را مهاجرت نمی‌گذاریم و می‌گوییم برای ادامه تحصیل و استفاده از فرصت‌هایی که می‌تواند آنجا باشد، سفر کرده‌اند. اتفاقاً به این قائلیم که دانشجویان برای کسب علم بیشتر، به مراکز و دانشگاه‌های سطح بالاتر بروند». وی درپاسخ‌به‌این‌سؤال‌که معاون پژوهشی وزیر علوم اعلام کرد که میزان اختراعات در کشور بسیار کاهش داشته، علت آن چیست؟ گفت: «این یک نُرم جهانی دارد؛ یعنی از هر ١٠٠٠ اختراع یا پتنت، حدود هفت‌مورد به مرحله محصول و بازار می‌رسد». قلعه‌نوی بیان کرد: «شاید یکی از دلایل کاهش اختراعات در کشور این‌باشدکه شرایط ثبت اختراعات داخلی با سختگیری همراه است. از اواخر پارسال تا امسال حضور در مراکز علمی و آزمایشگاه‌ها محدود شده و همه این‌ها می‌تواند مؤثر باشد. به‌نظرم روی آمار امسال نمی‌شود به‌شکل مقایسه‌ای بحث کرد؛ زیرا جریان کرونا قدری معادلات را به‌هم زده؛ یعنی دسترسی به آزمایشگاه در دانشگاه‌ها به‌سختی اتفاق می‌افتد». وی درپاسخ‌به‌این‌سؤال‌که آیا رفتن افراد توانمند و نخبه از کشور می‌تواند در موضوع کاهش اختراعات تأثیر داشته باشد؟ گفت: «ما یک مکانیسم برای این امر تعریف کردیم؛ یعنی هرکسی پتنت را در داخل کشور ثبت کند تا ٩٠درصد هزینه‌های آن‌را معاونت علمی تقبل خواهد کرد. آن‌ها به‌راحتی می‌توانند پتنتشان را در ایران ثبت کند و ازاین‌بابت هیچ مسئله‌ای نداریم. سعی کردیم به‌جای‌اینکه جوانان پتنت‌های خود را در کشورهای دیگر به‌ثبت برسانند، در کشور خودشان این‌کار را انجام دهند».