کوررنگی چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
دکتر آراز محمدزاده - جراح و متخصص چشم/ برخی از افراد گمان می‌کنند که کوررنگی نوعی نابینایی‌ست؛ در‌حالی‌که این اختلال ناشی از کمبود رنگریزه است. این افراد در تشخیص رنگ‌هایی مانند آبی، قرمز، زرد و سبز دچار مشکل هستند. کوررنگی یک اختلال ارثی وابسته به جنس مغلوب است که شیوع آن بیشتر در مردان گسترش یافته است. طبق آماری حدود هشت‌درصد از مردان و یک‌درصد از زنان از کوررنگی رنج می‌برند. رایج‌ترین شکل این بیماری، کمبود رنگ سبز- قرمز است و بسیار نادر است که فرد، توان تشخیص رنگ‌های زرد و آبی را نداشته باشد.
در حقیقت کوررنگی به بیماری‌ای اطلاق می‌شود که طی آن فرد قادر به دیدن یکی از رنگ‌های قرمز، سبز و آبی نیست؛ البته در موارد نادر ممکن است یک فرد قادر به دیدن هیچ‌کدام از این رنگ‌ها نباشد. این بیماری زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار داده و حتی در مطالعه و یادگیری نیز اختلال ایجاد خواهد کرد. کوررنگی هنگامی رخ می‌دهد که سلول‌های حساس به نور در شبکیه چشم قادر به پاسخگویی مناسب با تغییرات طول موج نور نیستند و افراد نمی‌توانند رنگ‌ها را به‌خوبی تشخیص دهند. گیرنده‌های نوری شبکیه از اجزایی به‌نام میله و مخروط تشکیل شده است که تعداد میله‌ها بسیار زیادتر است و نسبت به نور هم حساس‌ترند؛ اما توان درک رنگ‌ها را ندارند. تقریبا شش، هفت‌میلیون مخروط موجود در شبکیه وظیفه شناسایی رنگ ها را دارند که این گیرنده های نوری در ناحیه مرکزی شبکیه به‌نام ماکولا متمرکز شده‌اند. اشکال گوناگون وراثت نابینایی معمولاً مربوط به نقص در انواع خاصی از مخروط‌ها یا عدم وجود بعضی از آنها هستند.
انواع کوررنگی
انواع مختلفی از کوررنگی وجود دارد که رایج‌ترین نوع آن؛ کوررنگی سبز – قرمز بوده و به عدم توانایی فرد در تشخیص رنگ قرمز و سبز منتج می‌شود. به طور کلی؛ چشم دارای سه نوع سلول مخروطی‌ست که از رنگدانه‌های گوناگونی برخوردارند. این سلول‌ها هنگامی که جذب نور از طریق رنگدانه‌ها اتفاق می‌افتد، فعال می‌شوند. حال آن که بروز هر‌گونه اشکال در عملکرد سلول‌های مخروطی یا کاهش تعداد آنها، می‌تواند موجب ایجاد یکی از انواع کوررنگی شود.
همان‌طور که اشاره داشتیم؛ کوررنگي انواع مختلفی دارد که کوررنگی سبز – قرمز در میان انواع دیگر کوررنگي از شیوع بیشتری برخوردار است. از دیگر انواع کوررنگی باید به کوررنگی آبی – زرد اشاره کرد که متأسفانه هیچ‌گونه تست قابل قبولی برای تشخیص آن موجود نیست. نوع دیگر کوررنگی؛ ناتوانی در تشخیص کلیه رنگ‌ها‌ست که آمار آن، در قیاس با دیگر انواع کوررنگی بسیار نادر است. در این نوع از کوررنگی، فرد همه اجسام و اشیاء موجود در پیرامون خود را به‌صورت سیاه و سفید می‌بیند.
عوامل مؤثر در بروز کوررنگی
اصلی‌ترین عامل بروز این بیماری، عوامل ژنتیکی‌ست؛ به‌طوری‌که از بدو تولد همراه فرد خواهد بود. در واقع در چشم سه نوع سلول مخروطی وجود دارد که هر دسته از آنها وظیفه تشخیص یک رنگ را برعهده دارند؛ اما بیشترین تمرکز این سلول‌ها به ماکولا (لکه زرد) که موجود در بخش مرکزی شبکیه است، دیده می‌شود.
کوررنگی وابسته به وراثت
این نوع کوررنگي زمانی پدید می‌آید که فرد یک دسته از این سلول‌ها را نداشته باشند یا یکی از آنها به‌درستی کار نکند. در نتیجه فرد قادر به دیدن یکی از رنگ‌های پایه نیست. کوررنگی وابسته به وراثت در طول زمان هم تغییری نمی‌کنند.
کوررنگی اکتسابی
عواملی همچون افزایش سن، آب سیاه، تخریب نقطه ماکولا یا رتینوپاتی ناشی از دیابت نیز در بروز این بیماری مؤثر است.
علائم ابتلا به کوررنگی
عدم تشخیص برخی از گروه‌های رنگی (به‌عنوان مثال، فرد رنگ آبی از زرد را تشخیص خواهد داد؛ اما نمی‌تواند رنگ قرمز از سبز را تشخیص دهد.) در این حالت از‌آنجایی‌که فرد محیط اطراف خود را رنگی می‌بیند، ممکن است متوجه بیماری خود نشود. یکی دیگر از علائم این بیماری، دیدن سایه رنگ‌ها به‌جای خود آن‌هاست. در مواردی که بیماری بسیار پیشرفته بوده، فرد تنها می‌تواند رنگ‌های سیاه، سفید و خاکستری را تشخیص دهد.
چه افرادی باید نسبت به انجام تست کوررنگی اقدام کنند؟
تست یا آزمون کوررنگی، در تمامی مشاغل و حرفه‌هایی که مستلزم تشخیص دقیق رنگ هستند؛ اعم از طراحان، هنرمندان تجاری و مشاغلی از این قبیل الزامی‌ست. توجه داشته باشید که کوررنگی، در صورتی بر عملکرد شغلی تأثیر سوء خواهد گذاشت که آن شغل نیازمند درک رنگ باشد و بروز کوررنگي سبب ایجاد مشکل در آن شود.
نحوه تشخیص کوررنگی
با انجام یک سری آزمایشات و تست‌های مخصوص می‌توان به تشخیص این بیماری و شدت آن پرداخت. در یکی از این تست‌ها یک نوشته یا مجموعه‌ای از اعداد با رنگ‌های متفاوت در اختیار فرد قرار خواهد گرفت و از‌این‌طریق می‌توان فهمید که بیماری در چه مرحله و چه نوعی‌ست. با‌توجه‌به‌اینکه بعضی از انواع کوررنگي اثرات بسیاری در زندگی فرد خواهند داشت، تشخیص و کنترل به موقع آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
آیا کوررنگی سبب معلولیت می‌شود؟
بسیاری از افرادی که با معضل کوررنگی مواجه هستند، این‌طور تصور می کنند که کوررنگی موجب معلولیت می‌شود. در خصوص این مسئله باید بگوییم که نگرانی در این مورد کاملاً بی‌مورد است؛ چرا‌که کوررنگي عمدتا از بدو تولد با فرد همراه بوده و از این رو مبتلایان به این بیماری، از عدم توانایی خود در تشخیص صحیح رنگ‌ها بی‌اطلاع هستند و تنها زمانی که این اختلال منجر به ایجاد تداخل در امور روتین زندگی‌شان شود به آن پی خواهند برد.
درمان کوررنگی
متأسفانه زمانی که فرد بر اثر عوامل وراثتی دچار این بیماری شده، هیچ راه درمانی ندارد. شایع‌ترین نوع کوررنگی، عدم تشخیص رنگ سبز و قرمز است. این نوع کوررنگی نیازی به درمان ندارد و حتی فرد متوجه نمی شود که دیگران رنگ‌ها را مانند او نمی‌بینند. سایر انواع کوررنگی بسته به این که چه عاملی موجب پدید آمدن آن شده، درمان خواهند شد.