والد لج‌باز، فرزند لج‌باز
دکتر علی‌اصغر شاملو؛ روانشناس
تا‌به‌حال فکر کرده‌اید که اصلاً لجبازی چیست؟ لجبازی‌کردن، روشی‌ست که فرزندان ما برای رسیدن به اهداف خود از آن استفاده می‌کنند؛ به‌ویژه زمانی‌که کودکان به روش معمول نتوانند والدین را راضی کنند تا با خواسته‌های آن‌ها موافقت کنند (فراموش نکنیم که گاهی خواسته‌های کودک ما ممکن است خطرناک، نامناسب و عیراصولی باشد؛ اما آن‌ها درک درستی از خطرناک‌بودن یا نامناسب‌بودن آن خواسته‌ها ندارند). درچنین‌شرایطی به شکل‌های گوناگونی دست به مخالفت می‌زنند؛ از‌این‌رو زمانی که کودک ما توانایی گفت‌وگو با والدین را ندارد یا والدین به دلایلی حاضر به ارضای خواسته و نیاز او نیستند، تنها راهی که برای کودک باقی می‌ماند، لج‌بازی‌ست.
دلایل و چرایی لجبازی‌کردن فرزندان؟
زمانی‌که فرزندان ما نمی‌توانند برای رفع نیازهای خود به خواسته‌هایشان برسند و زمانی که والدین به دلایلی از ارضای نیاز فرزندانشان خودداری می‌کنند (گاهی این خودداری درست است) برای گروهی از فرزندان ما این خودداری والدین قابل‌پذیرش نیست و تنها راه رسیدن به خواسته‌های خود را اصرار و پافشاری بر آن‌ها آن هم به‌شکلی نادرست می‌دانند، که به آن «لجبازی» می‌گویند. چرا فرزندان درمقابل والدین دست به لجبازی می‌زنند؟ در تشریح این مسئله یادآوری چند نکته ضروری‌ست.
1. لجبازی ویژگی ارثی نیست؛ بلکه کاملاً آموختنی‌ست.
2. گروهی از والدین چون خودشان لج‌باز هستند، کودکانشان هم درمقابل با آن‌ها لجبازی می‌کنند.
3. والد کنترل‌کننده راهی به‌جز لجبازی برای کودک باقی نمی‌گذارد.
4. مخالفت با خواسته به‌حق فرزند او را بر این وا می‌دارد که چون حق با اوست پس باید والد خود را سرجایش بنشاند؛ از‌این‌رو با والدینش برای رسیدن به خواسته به‌حق یا نا‌حق خود بسیار‌جدی مخالفت می‌کند و این یعنی لجبازی.
5. والد سرزنش‌گر، فرزندش را به مخالفت با خودش ترغیب می‌کند که همان لج‌بازی‌ست.
6. کودکی که با دیگران مقایسه شده باشد؛ حتی با خواهر و برادر خود، لج‌باز می‌شود.
7. والد سخت‌گیر یعنی والدی که هیچ‌گونه امکان سازش بین خودش و فرزندش باقی نمی‌گذارد و بسیار‌خشک با مسائل برخورد می‌کند.
8. کودکی که مورد اذیت و آزار فیزیکی و روانی قرار گرفته باشد، سر هر چیزی ممکن است دست به نافرمانی بزند و با والدش لجبازی کند.
شکل‌های گوناگون لجبازی؟
مانند هر پدیده دیگری لجبازی هم شکل‌های گوناگونی دارد.
1. بی‌اعتنایی به گفته و خواسته والد (خود را به نشنیدن زدن)
2. بی‌اعتنایی به گفته و خواسته والد (شنیدن ولی گوش‌نکردن؛ یعنی انجام‌ندادن خواسته والد)
3. پرخاشگری نوعی لجبازی با والد است.
4. پرت‌کردن و آسیب‌زدن به وسایل خود و دیگران
5. مسخره‌کردن و ادای دیگران را درآوردن که خود نوعی لج‌بازی‌ست.
6. استفاده از واژه‌های نامناسب سن و موقعیت کودک یکی از گونه‌های لج‌بازی‌ست.
7. گریه‌کردن و شیون‌کردن
8. سکوت‌کردن و گوشه‌گیری‌کردن
9. پافشاری کردن و اصرار؛ به‌شکلی‌که دائم موی دماغ والد است.
10. خود را به زمین انداختن و مالیدن
روش برخورد با فرزند لج‌باز چیست؟
برای برخورد درست با لجبازی، روش‌های گوناگونی وجود دارد که استفاده از هرکدام بستگی به توانایی والد و پیوند او با فرزندش دارد. بستگی به این دارد که این والد تا‌چه‌اندازه در آسیب‌زدن به رابطه با فرزندش پیش رفته است؛ ولی درهرحال راه‌هایی برای ترمیم آن و کم‌کردن لجبازی کودک وجود دارد. شما می‌بایست خودتان را آماده کنید که مجموعه‌ای از دگرگونی‌ها را هم‌زمان شروع کنید. فراموش نکنید که با یک تغییر در رفتارتان، انتظار پایان لجبازی ازسوی فرزندتان را نداشته باشید. شکیبایی کنید. یکی از موارد بسیار‌مهم مقابله با لجبازی کودک، بی‌اعتنایی به خواسته او درمورد مسئله‌ای‌ست که برای آن درحال لج‌بازی‌ست. اگر شما در برابر خواسته او در‌زمانی‌که لجبازی می‌کند، عقب‌نشینی کنید و قاطعانه بدون خشونت به او پاسخ دهید، او متوجه می‌شود که این‌راه، شدنی نیست وگرنه اگر او متوجه شود که با رفتار لجوجانه‌اش به خواسته‌اش می‌رسد، آن کار را هربار با مهارت بهتر و بیشتری انجام می‌دهد و شما حتماً درمقابل لجبازی او شکست می‌خورید.
چند راهکار ساده
سعی کنید موارد زیر را انجام دهید؛ مطمئن باشید که به مرحله برد-برد با فرزندتان خواهید رسید. این راه‌ها بدین‌ترتیب هستند:
1. والد باید اول خودش دست از لجاجت نسبت به خواسته‌های به‌حق فرزندش بردارد؛ درغیر‌این‌صورت این مشکل با برد-برد حل نخواهد شد.
2. مشخص‌کردن چهارچوب آزادی کودک که او بداند در چه چهارچوبی آزاد است. آن‌زمان توپ را باید در زمین او انداخت تا با قواعد بازی در چهارچوب جدید بازی‌اش را شروع و ادامه دهد.
3. کوتاه و روشن برایش توضیح دهید که امکانات فیزیکی یا مالی و زمانی شما چقدر است تا بتواند خودش را با آن‌ها تنظیم کند. برای نمونه شما اگر درمورد زمان خوابیدن شب‌ها با فرزندتان مشکل دارید، نمی‌توانید به او بگوئید برو بخواب و خودتان و همسرتان بنشیند و فیلم نگاه کنید یا گفت‌وگو کنید. شما باید وارونه آن‌را انجام دهید؛ یعنی چراغ‌ها را خاموش کنید. شما هم بخوابید تا او مطمئن شود که شما هم می‌خوابید؛ اما اگر شب‌های اول که دچار اضطراب می‌شود، بیدار شده و ببیند که شما درحال تماشای تلویزیون هستید، مطمئن باشید که اعتماد او به شما بسیار شکننده شده است.
4. مسئولیت‌پذیری به‌عنوان یکی از نشانگان انسان عاقل، موردی‌ست که والدین می‌توانند این باور را در فرزندشان نهادینه کنند؛ تکرار این باور که آن‌ها آدم‌های مسئولیت‌پذیری هستند؛ پس درحد توان و درک و فهم کودکتان درصورتی‌که به‌هیچ‌شکل و فرمی او را مضطرب نکنید، به او مسئولیت‌های پیش‌‌پا‌افتاده بدهد تا احساس سربلندی و خود شکوفایی کند. آن‌زمان کمی از لج‌بازی‌اش دست‌بر‌می‌دارد.
5. تمام وقت او را با بچه‌های هم‌سن‌وسال و بازی پر کنید که او فرصت فکر‌کردن به مواردی که ناراضی‌ست را نداشته باشد.
6. حتماً از او بخواهید که از شما انتقاد کند و نظرش را بدون جروبحث بپذیرید و حتماً از او پوزش بخواهید.
7. امنیت روانی فرزندتان را تأمین کنید؛ یعنی او را با کسی مقایسه نکنید؛ او را سرزنش نکنید؛ اجازه مخالفت به او بدهید؛ عشق و محبتتان را به او شرطی نکنید و هرگز او را فیزیکی و روانی تنبیه نکنید!
8. هرگز درمقابل دیگران حتی درمقابل خواهر و برادران و همسرتان او را بازخواست نکنید؛ تنبیه نکنید. هر زمان خواستید چنین کاری را بکنید؛ حتماً مطمن باشید که شما دونفر هستید؛ چرا‌که حضور نفرسوم (حتی والد دیگر) فرزندتان را دچار اضطراب و خجالتی می‌کند.
9. در تصمیماتی که او می‌تواند نظر بدهد، حتماً با نظر و خواسته او تصمیم بگیرید تا او احساس حرمت نفس بالا پیدا کند.
10. اشتباهات او را کمرنگ و برعکس موفقیت‌های او را برجسته کنید و او را تشویق کنید.
درپایان؛ اگر باز‌هم نتوانید درپایان‌دادن به لجبازی فرزندتان به موفقیت دلخواه برسید، احتمالاً یکی،دوجا درست عمل نکرده‌اید که نیاز به کمک یک مشاور دارید.