تفاوت میان اضطراب و استرس

آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید که بین اضطراب و استرس تفاوتی وجود دارد یا خیر؟ در نگاه اول، به‌نظر می‌رسد که تفاوتی بین اضطراب و استرس وجود ندارد؛ به‌ویژه که در زندگی روزمره افراد به‌وفور از این دو واژه استفاده می‌کنند؛ اما در واقعیت بین اضطراب و استرس تفاوت‌های اساسی وجود دارد؛ هرچند شباهت‌هایی نیز برای آن‌ها می‌توان برشمرد که دانستن‌شان کمک بسیاری به درک بیش تر این دو مفهو‌م پرکاربرد دارد. پیش از بررسی تفاوت‌های بین استرس و اضطراب، تعریف کوتاهی از هر دو مورد ارائه می‌دهیم. واژه استرس؛ در گویش پارسی ریشه‌ای ندارد؛ ولی تعریفی که همگان آن‌را پذیرفته‌اند، به معنای فشار روانی و اجتماعی‌ست. اما اضطراب، مترادف با نگرانی و دلشوره کمی خفیف‌تر است؛ درواقع اضطراب نوعی احساس بد، منفی و ناخوشایند است که پیش از به‌وجود‌آمدن عامل موردنظر، فرد را دچار ناراحتی، تشویش، هیجان منفی، دلهره و دلشوره می‌کند. در اینجا باید توضیح دهیم که دربسیاری (توجه کنید؛ بسیاری و نه در همه کتاب‌ها) از کتاب‌ها حتی کتاب‌های اساتید دانشگاه‌های معتبر ایرانی و خارجی و در سایت‌های اینترنتی به اشتباه تعریفی از ترس‌، نگرانی، اضطراب و استرس ارائه می‌دهند. بیشتر تعاریف و توضیحات درباره ترس و اضطراب و ترس مواردی را به نادرست اشاره می‌کنند و خواننده را دچار گمراهی می‌کنند. مراجعه کنید به کتابهایی که درباره استرس و اضطراب و ترس نوشته شده است. بین ترس، استرس و اضطراب تفاوت وجود دارد و شناخت این موارد به‌ویژه استرس و اضطراب که موضوع این نوشته است، بسیار به خواننده کمک می‌کند که بتواند مشکلش را به‌راحتی تشخیص داده و برای مقابله با آن اقدام عملی انجام دهد. درزمان‌های گذشته، انسان بیشتر با ترس روبه‌رو می‌شد؛ نه استرس داشت و نه اضطراب. اما در دنیای امروز، ترس کمتر شده و به‌جای آن استرس و اضطراب با چند‌برابر آسیب بیشتر، تندرستی ما را همه ‌روزه با خطر روبه‌رو کرده‌اند؛ به‌همین‌سبب شناخت درست آنها به ما کمک می‌کند که از خود درمقابل آن‌ها محافظت و نگه‌داری کنیم. تفاوت‌های بین استرس و اضطراب را می‌توان چنین بیان کرد: اولین و مهم‌ترین تفاوت استرس و اضطراب، در عامل به‌وجود آمدن آن‌هاست. به‌گفته‌دیگر، زمان شروع آن چالش یا کار مورد‌نظر، چرایی اصلی استرس است. استرس دربیشتر موارد با زمان در پیوند است؛ به‌گفته‌دیگر اگر ما زمان را درست تشخیص دهیم و آن‌را آگاهانه مدیریت کنیم، هرگز دچار استرس نخواهیم شد؛ ولی درمورد اضطراب، زمان نقشی را بازی نمی‌کند؛ چرا که تخیل‌، باورها و افکار و خاطرات و پیش‌بینی‌های ما باعث به‌وجود آمدن اضطراب می‌شوند. برای روشن‌شدن موضوع، یک نمونه عملی را مطرح می‌کنیم. فرض کنید که شما می‌دانید باید به بانک بروید و چکی را پاس کنید و ساعات کار بانک از 10 تا 15 است؛ شما 14:45 دقیقه یادتان می‌آید که باید به بانک بروید و خود را دوان‌دوان به بانک می‌رسانید. زمانی‌که به جلوی بانک می‌رسید، در رابسته می‌بیند‌. اینکه شما دوان‌دوان آمده‌اید، یعنی شما با استرس خود را به محل رسانده‌اید؛ چرا‌که اگر برنامه‌ریزی برای انجام کارهایتان را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کردید که ساعت مثلاً 14 به بانک برسید، حتماً با چنین مشکلی مواجه نمی‌شدید و نیازی نداشتید که دوان‌دوان مسیر را طی کنید‌. این دویدن و عرق کردن شما و دچار دلشوره‌شدن که آیا ‌بانک باز است یا نه همان استرس است. پس شما اگر زودتر می‌آمدید، هرگز دچار استرس نمی‌شدید. نتیجه می‌گیریم که استرس با زمان در ارتباط مستقیم است؛ درواقع حالا که به بانک رسیده‌اید و در آن‌را بسته می‌بینید، دیگر شما دچار استرس نیستید. دیگر دلیلی برای استرس وجود ندارد؛ زمان شما گذشته است و برعکس شما به فاز بالاتر و خطرناک‌تری وارد شده‌اید که به آن اضطراب می‌گوئیم. حالا اضطراب شما شروع می‌شود و با خود می‌گوئید‌؛ حالا که بانک بسته است و من نمی‌توانم آن پول را جابه‌جا کنم و چکم برگشت می‌خورد، باید چه کنم؟ مشکل پیدا می‌کنم. آبرویم می‌رود. اعتبارم خراب می‌شود و هزاران افکار منفی دیگر به ذهن شما سرازیر می‌شوند و این یعنی شما دچار اضطراب شده‌اید نه استرس. دومین تفاوت آنها در زمان پایان استرس و اضطراب است. همان‌گونه که گفته شد؛ زمان شروع استرس، موقعی‌ست که شما متوجه می‌شوید ممکن است زمان را از دست بدهید و نتوانید کارتان را به‌درستی انجام دهید و آسیب یا ضرری متوجه شما و منافعتان بشود. پس زمانی‌که موقع انجام ‌کار موردنظر گذشت، شما دیگر استرس نخواهید داشت (در مثال بالا، زمانی‌که برسید و در بانک را بسته بببیند دیگر شما استرس نخواهید داشت؛ بلکه اضطراب شما شروع می‌شود؛ زیرا شما به‌سرعت پیامد منفی آن‌را در ذهن خود می‌سازید). اما اضطراب، ارتباطی با زمان حال ندارد که شما آن‌کار را دیگر نمی‌توانید انجام دهید؛ بلکه پیش از روبه‌رو‌شدن با آن‌کار مشخصی که قرار بوده است انجام شود یا انجام دهید، اضطراب شما شروع شده است و حتی پس از گذشت زمان انجام آن‌کار، شما همچنان مضطرب با‌قی می‌مانید؛ چرا‌که دائم درحال حدس‌زدن دردسرهای احتمالی هستید که ممکن است برایتان به‌وجود بیاید. سومین تفاوت آنها در زمان انجام آن‌کار است که با انجامش استرس شما پایان می‌یابد؛ ولی اضطراب پیش ‌از شروع آن‌کار آغاز شده و همچنان پس از انجام آن نیز ممکن است ادامه یابد. زمانی‌که کارتان را با موفقیت انجام دادید یا حتی نتوانید انجام دهید، استرس شما پایان می‌پذیرد؛ ولی اضطراب شما پیش از شروع آن‌کار در ذهنتان به‌وجود می‌آید و گاهی حتی اگر با موفقیت آن‌کار را هم انجام ندهید، ممکن است که باز هم اضطراب در شما وجود داشته باشد؛ چرا‌که اضطراب، هجوم افکار منفی‌ست وقتی‌که از خود می‌پرسیدحالا که نتوانستم و موفق نشدم کارم را درست انجام دهم، چه می‌شود؟چنان و چنین می‌شود که این‌ها تماماً افکار منفی هستند که به ما هجوم می‌آورند و برای تندرستی ما بسیار‌خطرناکند. چهارمین تفاوت استرس و اضطراب، در اجباری‌بودن یا نبودن آنها‌ست. اجباری‌بودن بدان معناست که اگر شما زمان خودتان را مدیریت کنید، هرگز دچار استرس نمی‌شوید؛ ولی اگر نتوانید زمان‌تان را درست برنامه‌ریزی کنید، به‌گونه‌ای اجباری دچار استرس می‌شوید و اما درمورد اضطراب، کافی‌ست اگر می‌توانید افکارتان را مدیریت کنید که بسیار سخت‌تر از مدیریت زمان است؛ از‌این‌رو اگر افکارتان منفی‌ست، حتماً به‌طور اجباری دچار اضطراب می‌شوید. پنجمین تفاوت، مکانی‌ست که پیش‌ آمدن آن به بدن فیزیکی و روانی ما آسیب می‌رساند. استرس بیشتر با بدن فیزیکی ما سروکار دارد و اگر طولانی و تکراری شود، به بدن روانی ما هم آسیب می‌رساند؛ ولی اضطراب مستقیم با بدن روانی ما سروکار دارد و سپس به بدن فیزیکی ما می‌رسد. ششمین تفاوت بین احساس بد و ناخوشایند استرس و اضطراب در طولانی‌بودن پیامد منفی آن است که در استرس، کم و کوتاه‌مدت و در اضطراب، به‌شکل بسیار ادامه‌داری دربدن ما منتشر می‌شود؛ ‌اما چون هم‌پوشانی بین پیامد استرس و اضطراب برای بدن ما وجود دارد، اگر استرس هم تکرار و تکرار شود، آسیب آن به بدن روانی و فیزیکی ما وارد شده و مانند اضطراب، طولانی‌مدت خواهد بود. از همه این‌ها گذشته؛ تفاوت عمده این دو پدیده، در راهکاری‌ست که پیشنهاد می‌شود؛ در استرس ظرف مدت چند‌دقیقه می‌توان علائم آن‌را برطرف کرد؛ ولی در اضطراب، زمان بسیار بیشتری برای مقابله با آن نیاز است؛ اما همان‌طور که گفته شد؛ استرس و اضطراب، شباهت‌هایی نیز با هم دارند که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌کنیم. اولین شباهت اضطراب و استرس، در این‌است‌که هردو نوعی احساس ناخوشایند هستند. دومین شباهت آنها در تأثیر منفی‌ست که هر دو بر سیستم فیزیکی و بدن آدمی‌ دارند. آسیب‌هایی مانند فشار خون بالا، درد عضلانی، معده‌درد، کمر‌درد، میگرن و بسیاری مشکلات دیگر. سومین شباهت آنها در تأثیر منفی‌ست که بر سیستم روانی آدمی دارند. موارد مانند اختلال درخواب، افسردگی، کاهش تمرکز و ... . چهارمین شباهت، در همپوشانی آنهاست که شما اول دچار اضطراب می‌شوید؛ سپس استرس‌ و کمی بعد که استرس شما تمام می‌شود، اضطراب شما همچنان ادامه پیدا می‌کند؛ مثال بسته‌بودن در بانک را درنظر بگیرد. کوتاه‌سخن؛ استرس نوعی فشار روانی‌ست که بر‌اساس ناتوانی یا اشتباه در برنامه‌ریزی و مدیریت زمان برای شما احساس بد و ناخوشایندی را به‌وجود می‌آورد؛‌ اما اضطراب نتیجه افکار منفی، خاطرات بد و توانایی در پیش‌بینی حوادث و رخدادهایی در آینده دور یا نزدیک است که باعث به‌وجود‌آمدن حال بد و احساس ناخوشایندی می‌شود که اثرات آن ماندگارتر است. درنهایت اگر خودتان می‌توانید با آن مقابله کنید و تندرستی خود را در مقابل عوامل خطرناک قرار ندهید؛ ولی اگر نمی‌توانید حتماً کمک بگیرد.