«تحول‌خواهی»؛ محور سیاست‌گذاری در دولت سیزدهم
تحول در شرایط اداره کشور و درپی‌آن زندگی مردم مهم‌ترین هدف دولت سیزدهم است؛ تحولی که طبق دیدگاه رئیس‌جمهوری باید در سه مرحله تفکر با حذف نتوانستن‌ها، نهادها با همراهی میان قوا و در فرآیندها با اعتماد به مردم و جوانان روی دهد تا جامعه به‌سوی ثبات نسبی در اقتصاد و سیاست حرکت کند. به‌گزارش ایرنا؛ نیاز به تغییر در سطوح مختلف اداره کشور، از مهم‌ترین نیازهای امروز کشور است که دولت و شخص رئیس‌جمهوری با درک ضرورت آن برای ایجاد تغییری بنیادین درتلاش‌‌اند. تغییر و تحولی که به‌تعبیر آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی اساسی و واقعی باشد تا گرهی از کار کشور و مردم باز شود. رئیس‌جمهوری این‌مهم را در جلسه شورای اداری استان اردبیل مورداشاره قرار داده و باتأکیدبر لزوم احیای ظرفیت‌ها تصریح کرد: «ما امروز به یک تحول اساسی نیاز داریم و باید اقدامات و مجموعه پیگیری‌ها دولت به تحول منجر شود». رئیس قوه مجریه سه محور مشخص در اداره کشور را نیازمند تحول مورداشاره می‌داند؛ شناخت، نهادها و فرایندها. با تحول بنیادین درهریک‌از این سه محور می‌توان امیدوار بود چرخ‌های خارج‌شده اقتصادی، سیاسی و یا حتی فرهنگی کشور از ریل توسعه و آرامش باز در مسیر صحیح قرار گیرد. رئیس‌جمهوری دراین‌نشست از مفهوم اولویت به‌عنوان مهم‌ترین دغدغه دولت اکنون یاد کرده که نشان از حساسیت شرایط کنونی کشور دارد. بااین‌همه، درصورت محقق‌نشدن موضوع تحول در سه محور مورداشاره، پرداختن به دیگر اولویت‌ها هم چندان امکان‌پذیر و یا حتی مؤثر نخواهد بود. این پروسه شاید کمی زمان‌بر به‌نظر برسد و به توصیف رئیس‌جمهوری؛ «رنج» داشته باشد؛ اما آثار ماندگاری نه برای یک‌سال؛ بلکه برای قرن‌ها، عصرها و نسل‌ها دارد که درصورت انجام، هم به‌عنوان برگی سبز در کارنامه دولت سیزدهم ثبت خواهد شد و هم زندگی مردم را آسان‌تر خواهد کرد.
تغییر نگرش؛ نخستین‌گام تحول اساسی
اولین‌گام هرنوع تغییر در هر موضوع و مفهومی تغییر نگرش و شناختی جدید درباره آن‌موضوع یا حوزه است. بدون شناخت شرایط، امکانات و ظرفیت‌ها امیدبستن به تغییر چندان عقلایی نخواهد بود و ازاین‌روست‌که آیت‌الله رئیسی، تحول شناختی را بنیادی‌ترین و سنگ‌بنای تحول دانسته و تصریح کرده: «نخست تحول شناختی‌ست؛ نگرش‌ها باید تغییر کند و تحول ایجاد شود. بزرگانی نظیرِ پیامبر(ص)، امام‌صادق(ع)، امام راحل(ره) در قله تحول قرار دارند و جامعه اسلامی را متحول؛ و نگرش ما را به جامعه عوض کردند و این‌گونه تأثیرگذار بودند». تحول شناختی در گام نخست، شناخت ضروری‌ترین اصل موردنیاز کشور است که رهبر معظم آن‌را پایداری توصیف و خطاب به مسئولان تصریح کردند: «با پایداری و مقاومت و تحمل فشارها و مشکلات، راه را ادامه دهید و متوقف نشوید». درواقع، شناخت چالش‌های موجود در کنار نگرشی جدید به ظرفیت‌های کشور همان تحول بنیادینی‌ست که دولت سیزدهم تلاش می‌کند آن‌را به مرحله اجرا رساند. واقعیت آن‌است‌که بیشترین تمرکز دولت‌ها در دهه‌های اخیر تمرکز بر مشکلات موجود و جست‌وجوی راه‌حل از میان ظرفیت‌هاست بی‌آنکه به این ظرفیت‌ها و منابع طبیعی و انسانی موجود، نگاهی جدید افکنده شود. در علم نوین کشورداری، کانون توجه تنها بر ظرفیت‌های مشخص و قابل‌تشخیص نیست؛ بلکه می‌توان با نگرشی جدید از میان ظرفیت‌هایی که پیش‌ازاین وجود داشت به منابعی تازه دست یافت؛ مثلاً اگر به نسل جوان کشور نه‌فقط به‌عنوان نسلی که نیازمند اشتغال و ازدواج است نگریست؛ بلکه آن‌ها را به‌عنوان سرمایه‌های قابل‌اعتنا در امر اداره کشور شریک و سهیم کرد؛ می‌توان از ظرفیت آن‌ها بهترین بهره‌برداری را انجام داد یا در مثال دیگر، نگرشی نوین به مقوله توان بومی و قدرت داخلی می‌تواند گره‌گشای بسیاری از کاستی‌ها شود؛ مانند تغییر نگرشی که در عرصه دفاعی و از همان سال‌های ابتدایی جنگ تحمیلی انجام و سبب شد توان نظامی و دفاعی ایران بی‌آنکه موردحمایت قرار گیرد، به پیشرفتی شگرف دست یابد. اگر نگرش «نمی‌شود و نمی‌توانیم و نگاه به خارج» تداوم می‌یافت، رسیدن به چنین دستاوردهایی غیرممکن بود. پیوند دو تحول نگرش به جوانان و توان داخلی می‌تواند تحول‌آفرین شرایط سخت کنونی باشد و دولت درتلاش است دراین‌مسیر برنامه‌های خود را پیش برد. شاید به‌همین‌دلیل است که احمد وحیدی (وزیر کشور) سیاست دولت مردمی سیزدهم را جوان‌گرایی دانسته که باقدرت و قوت درحال‌انجام است.
نهادها و ضرورت غیرقابل‌انکار تحول
سخن‌گفتن از تحول شناختی و تغییر در نگرش‌ها، بی‌آنکه ابزار تحقق نگرش جدید را فراهم یا دستکم به‌روزرسانی کنیم؛ ممکن نخواهد بود و ابزار تحقق هر تحولی هم نهادهای موجود در کشور هستند؛ نهادهایی که باید همگام با تغییر نگرش‌ها تغییر کرده و امکان اجرا را برای مجریان فراهم سازند. رئیس‌جمهوری هم در اشاره‌ای به این‌مهم تأکید کرد: «ما یک سازوکار نهادی داریم. نگاه سازمانی باید کاملاً متحول شود؛ چراکه می‌خواهیم کاری برتر و بالاتر انجام دهیم». قوای سه‌گانه هم در دسته این نهادها قرار دارند که گویا با تغییرات به‌وجودآمده در ماه‌های قبل این تحول در آن‌ها نیز درحال‌ایجاد است؛ تحولی که به‌تعبیر معاون پارلمانی دولت انتظار مردم هم است. سید محمد حسینی (معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری) دراین‌زمینه گفته: «مردم انتظار هماهنگی مجلس و دولت را دارند و اختلاف را دیگر نمی‌پذیرند. باید میان قوه مجریه و مقننه، روابط معقول، منطقی و صمیمانه برقرار شود». کنار این سه قوه، دیگر نهادها و سازمان‌ها در کشور هم نیازمند تغییرات گسترده و البته پرشتاب هستند تا بتوانند با برنامه‌های دولت و نیازهای کشور هماهنگی موردنظر را به‌دست آوردند. این تحول هراندازه از سطح به عمق نهادها نفوذ کند، ثمربخشی بیشتری خواهد داشت. به‌دیگر‌معنا اگر تحول در نهادها تنها در همان سطح تغییر مدیران و مسئولان باقی مانده و شامل سلسه‌مراتب پایین‌تر نشود، چندان کاربردی نخواهد بود. این‌مهم بیش و پیش از هر بستر دیگری، نیازمند آموزش‌های کاربردی و البته نوین نهادی‌ست.
فرآیندی که مانع تحول شده است
سومین ضلع مثلث تحول که رئیس‌جمهوری در سفر خود به اردبیل، اشارات کوتاهی به آن کرد؛ ضلع فرآیند اداره کشور یا همان نظام بوروکراسی‌ست که به‌نظر می‌رسد باتوجه‌به توصیف رئیس‌جمهوری از آن به‌عنوان یکی از چالش‌های جدیِ کشور نیازمند بررسی و مطالعه است. وی دراین‌زمینه تصریح کرده: «یکی از موانع جدی تحول در کشور، نظام بروکراسی و نظام پیچیده اداری‌ست که بزرگ‌ترین مانع برای حرکت‌های انقلابی و جهادی‌ست و باید این نظام پیچیده اداری را اصلاح کرد». هر چرخشی در کشور باید در سریع‌ترین زمان ممکن روی دهد و این نیازمند تلاشی شبانه‌روزی‌ست که این‌روزها ازسوی دولت مشاهده می‌شود. در مسیر حرکت دولت اما سرعت‌گیرهای بسیار هست که می‌توان آن‌ها را در دو دسته داخلی و خارجی دسته‌بندی کرد. مهم‌ترین و البته بزرگ‌ترین سرعت‌گیر کنونی، اقتصاد و معیشت مردم ایران تحریم‌هاست؛ اما دسته‌دوم سرعت‌گیرها هم به اهمیت و ابعاد همان دسته اول است. نظام بروکراسی عریض‌و‌طویل یا به‌توصیف رئیس‌جمهوری؛ «پیچیده» نظام بروکراسی که گاه با ویروس‌های رانت و فساد و بی‌قانونی هم موردهجمه قرار گرفته و اندک کارایی خود را هم از دست می‌دهد. اصلاح این نظام به‌منظور رفع سدهای داخلی حرکات و برنامه‌های دولت نیازمند تأمل و حرکت انقلابی و درعین‌حال شجاعانه است که گویا رئیس‌جمهوری مصمم به صرف این «شجاعت» در دولت سیزدهم است.