همه‌چیز درباره ثبت چک در سامانه صیاد
طبق آمار ارائه‌شده ازسوی بانک مرکزی، تعداد چک‌های برگشتی در شهریورماه نسبت به ماه مشابه در پارسال حدود 18درصد کاهش یافته؛ اما مبلغ چک‌های برگشتی نسبت به پارسال به‌میزان حدود 53درصد رشد داشته است. به‌گزارش ایلنا؛ معرفی چک‌های صیادی و تغییرات قابل‌توجهی که از ابتدای سال در تبادلات چک رخ داده تاحدودی می‌تواند به آمار و ارقام اشاره‌شده مرتبط باشد؛ مسئولان بانک مرکزی براین‌عقیده‌اند با تغییرات ایجادشده آمار چک‌های برگشتی به‌میزانی قابل‌توجه کاهش یافته است. ازسویی، برخی کارشناسان امور بانکی معتقدند چک‌های صیادی هنوز جای خود را در مبادلات اقتصادی باز نکرده و بسیاری از کسبه نیز هنوز از چگونگی ثبت این چک‌ها اطلاع کافی ندارند؛ ازاین‌رو، از استفاده از دسته‌چک خودداری می‌کنند. علاوه‌براین‌ها، رصدهای میدانی نیز نشان داده که برخی از فعالان اقتصادی در بازار، تجار و مغازه‌داران به‌دلیل ناآگاهی از ویژگی چک‌های جدید و نحوه ثبت آن‌ها، اسیر کلاه‌برداری‌های متعدد شده‌اند.
ویژگی چک‌های صیادی
قانون «اصلاح قانون صدور چک» در آبان‌ماه 97 به‌تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در آذرماه همان‌سال به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد. این قانون وظایفی را برای بانک مرکزی، بانک‌های عامل، قوه قضائیه و وزارت اقتصاد تعریف کرده که البته متأسفانه بخش قابل‌توجهی از این تکالیف مثل صدور چک الکترونیک و یا اعتبارسنجی دارندگان دسته‌چک تاکنون اجرایی نشده است. براساس اعلام بانک مرکزی، قانون جدید چک، برای چک‌های جدید بنفش‌رنگ اعمال می‌شود که از ابتدای امسال روانه بازار شده‌اند. روی این چک‌ها عبارت «کارسازی این چک منوط به‌ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» مشاهده می‌شود؛ بالا، سمت چپ هر برگ چک نیز یک شناسه یکتای ۱۶رقمی درج شده. صادرکننده چک صیادی باید مندرجات چک شامل تاریخ «سررسید»، «مبلغ» و «اطلاعات هویتی» ذینفع را علاوه‌براینکه در برگ چک درج می‌کند در سامانه صیاد نیز ثبت کند. همچنین ذینفع چک نیز هنگام دریافت برگ چک باید مندرجات آن‌را در سامانه صیاد، استعلام کرده و با مندرجات برگ چک تطبیق دهد. برهمین‌اساس؛ از ابتدای فروردین‌ماه سال جاری، اشخاصی که قصد انتقال چک را دارند نیز دیگر نیازی به پشت‌نویسی چک ندارند و باید اطلاعات هویتی ذینفع جدید را در سامانه صیاد ثبت کنند؛ چراکه طبق قانون جدید، چک‌های جدید نباید در وجه حامل صادر شوند. انجام ثبت و انتقال چک ازطریق ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد شامل اینترنت‌بانک، موبایل‌بانک، اپ‌های موبایلی حوزه پرداخت و نیز شعب بانک‌های عامل امکان‌پذیر است. قرار است سایر ابزارهای مورداستفاده برای ارائه خدمات ثبت چک؛ ازجمله ابزار پیامکی و خودپردازها نیز طبق وعده مسئولان بانک مرکزی باید به‌زودی به مردم ارائه شود.
استعلام فوری برای گیرندگان چک
سرویس استعلام چک که به‌منظور اطمینان‌خاطر گیرندگان چک از ثبت سیستمی چک در سامانه صیاد ازسوی صادرکننده چک با کاربری ساده و آسان در زیرمنوی «نظام‌های پرداخت و زیرساخت» و باعنوان مجزای «استعلام چک براساس اقلام اطلاعاتی چک» در‌این‌نشانی دردسترس عموم مردم قرار گرفته است:
https://www.cbi.ir/EstelamPichak/22036.aspx
گیرندگان چک می‌توانند بامراجعه‌به وب‌سایت مذکور و با واردکردن اطلاعات شناسه صیادی چک، از صحت ثبت چک به‌نفع خود ازسوی صادرکننده چک مطمئن شوند. این خدمت بیشتر مورداستفاده شرکت‌های پخش، بازاریاب‌ها و افرادی‌ست که روزانه تعداد زیادی چک دریافت می‌کنند. این سرویس، استعلام فوری و سریع است که در لحظه مبادله چک انجام می‌شود و برای اطمینان از این‌است‌که صادرکننده ثبت چک را انجام داده است.
مسدودی تمام حساب‌های صادرکننده
طبق قانون جدید چک؛ درصورت کافی‌نبودن موجودی حساب صادرکننده چک، بانک‌ها مکلف به پرداخت وجه از محل سایر حساب‌های بدهکار به‌ترتیب اولویتی «حساب جاری»، «قرض‌الحسنه»، «سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت» هستند. اگر موجودی سایر حساب‌ها نیز کافی نباشد، در مرحله بعد، تمام حساب‌های صادرکننده چک در تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری به‌میزان مبلغ کسری چک پس از گذشت ۲۴ساعت از ثبت برگشت چک، ازسوی بانک مرکزی مسدود خواهد شد؛ و درنهایت، درصورت فقدان موجودی کافی در کل سیستم بانکی، دارنده چک برگشتی می‌تواند همراه با گواهی عدم‌پرداخت، به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه و صدور اجراییه را از دادگاه صالح درخواست کند. البته این‌بخش از قانون چک درحال‌حاضر به‌طورکامل در شبکه بانکی کشور انجام نمی‌شود.
مفاد بلاتکلیف مهم در قانون چک
«اعتبارسنجی و تعیین سقف اعتباری برای دارندگان دسته‌چک»، «ایجاد امکان صدور چک الکترونیک و چک موردی» و «جلوگیری سیستمی از دریافت و صدور دسته‌چک جدید برای افراد ورشکسته، معسر یا اشخاص دارای ممنوعیت قضائی» و «مسدودسازی وجوه سپرده‌گذاری‌شده متعلق به صادرکننده چک برگشتی نزد بانک‌ها و مؤسسات اعتباری»، از مهم‌ترین مفاد قانون جدید چک است که تاکنون بلاتکلیف باقی مانده. علی صالح‌آبادی (رئیس‌کل بانک مرکزی) درپاسخ‌به‌اینکه چرا برخی از تکالیف مقرر در قانون جدید چک تاکنون اجرایی نشده، گفت: «شش‌مورد از تکالیف قانون جدید باقی‌مانده نیاز به کار فنی بیشتر و سنگین‌تری دارد که دراین‌باره به‌تازگی کارگروهی تشکیل دادیم». وی به رسانه‌ها وعده داد تا قبل از پایان آبان‌ماه، به‌صورت شفاف درباره جزئیات تکالیف باقی‌مانده و زمان اجرایی‌شدن آن‌ها اطلاع‌رسانی انجام شود.
چالش‌های «ناآگاهی» و «بخشی‌نگری»
ممکن است برخی شعب بانک‌ها به‌علت «ناآگاهی» یا «بخشی‌نگری» از انجام هریک از مراحل فوق خودداری کنند؛ پس دارندگان چک باید به قانون و حقوق خود درباره چک آگاهی کامل داشته باشند. ثبت سیستمی چک، امکان جعل و تقلب را به‌حد زیاد کاهش خواهد داد. ویژگی دیگر ثبت سیستمی این‌است‌که ازآنجاکه اگر صادرکننده‌ای چک اولی خود را بی‌محل صادر کرده باشد، دیگر نمی‌تواند چک دوم خود را صادر کند؛ لذا این‌موضوع، باعث کاهش تعداد چک‌های برگشتی خواهد شد