بخش خصوصی، حافظ بنا‌های تاریخی می‌شود؟
افسانه احمدی‌فارسانی
زمانی‌که صحبت از تاریخ یک مملکت به‌میان می‌آید، چیزی‌که آن‌را از سایر کشور‌ها متمایز می‌سازد، بنا‌های تاریخی‌ست که از ایام قدیم به‌یادگار مانده است. به‌گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، کشورمان جزو معدود کشور‌هایی در جهان است که تاریخ غنی و پرباری دارد. به جای‌جای کشورمان که سفر کنید با سازه‌های تاریخی متعددی روبه‌رو خواهید شد که هرکدامشان قدمتی دیرینه دارند و سالانه گردشگران مختلفی را به‌سمت خود می‌کشانند. هیچ‌چیز به‌اندازه بازدید از مکان‌های تاریخی نمی‌تواند شما را با فرهنگ اقوام مختلف آشنا کند. به‌همین‌خاطر‌است‌که در سرتاسر جهان بنا‌های تاریخی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. بنا‌های تاریخی ایران هم کم نیست؛ به هر شهر و روستایی که سفر کنید، حداقل با یک سازه تاریخی روبه‌رو خواهید شد که جزو جاذبه‌های آن شهر و روستا محسوب می‌شود. مجموعه‌های تاریخی شامل ابنیه، موزه‌ها، تپه‌ها و محوطه‌های کهن باستانی همچون شناسنامه، نمایانگر هویت تاریخی و ملی هر سرزمین است که فقدان هرکدام از آن‌ها جبران‌ناپذیر و مراقبت و نگهداری از آن‌ها حفظ میراث پیشینیان برای آیندگان خواهد بود و این‌امر گواهی بر ضرورت حفظ و نگهداری آثار تاریخی است. حفاظت و حراست از مجموعه‌های تاریخی، اسناد، مدارک و اشیای باستانی که همگی بازمانده از پیشینیان و نیاکان ماست گواه تاریخ آشکار و غیرقابل‌انکار یک سرزمین است که باید در اختیار نسل‌های بعد قرار گیرد. برای نگهداری از نفایس ارزشمند و اسناد هویتی سرزمین، تک‌تک ساکنان آن باید برای نگهداری از این آثار احساس مسئولیت کرده و البته حمایت، نظارت و پشتیبانی دستگاه‌های متولی امر محافظت و مراقبت از آثار تاریخی را آسان‌تر می‌کند.
به باور کارشناسان و دلسوزان و کُنشگران میراث‌فرهنگی، بنا یا مجموعه و آثار تاریخی فرهنگی که برچسب ملی به‌خود می‌گیرند و به‌ثبت ملی نیز رسیده، جزو آثار ارزشمند به‌شمار می‌آیند. وگرنه به ثبت ملی نمی‌رسید و همین ثبت ملی بودن یک بنا و مجموعه یا اثر (جدا از بنا‌هایی که تنها به‌سبب وابستگی به افراد فرهنگی و بدون ویژگی هنری، تاریخی، معماری و … به ثبت می‌رسند) نشان از ارزش و شاخص بودن آن است. حال چگونه می‌توان یادگار‌های ملی و ارزشمند که از آن‌همه مردم ایران است را به مزایده گذاشت و به بخش خصوصی واگذار کرد. به‌ویژه بنا‌ها و مجموعه‌هایی که جزو نفایس کشور به‌شمار می‌آیند و آثاری یگانه و بی‌همتا و تکرارناپذیر هستند. در اصل ۸۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: بنا‌ها و اموالی دولتی که از نفایس ملی باشد قابل‌انتقال به غیر نیست مگر با تصویب مجلس شورای اسلامی آن‌هم درصورتی‌که از نفایس منحصربه‌فرد نباشد.
کار فرهنگی درآمدزا نیست
آخوندی؛ کارشناس میراث‌فرهنگی گفت: «براساس تجربه بیش از ۳۰سالی که دراین‌زمینه دارم باید بگویم واگذاری بنا‌های تاریخی و میراث‌فرهنگی به بخش خصوصی کار درستی نیست چراکه کار فرهنگی درآمدزا نیست». او افزود: «اگر هدف از واگذاری بنا‌های تاریخی به بخش خصوصی این‌است‌که برای دولت درآمد داشته باشد باید بگویم که این‌گونه نیست». آخوندی گفت: «در تمام دنیا آثار باستانی و بنا‌های تاریخی به‌معنای تجاری درآمدزا نیستند حتی در کشور‌هایی مانند انگلیس که موزه لندن را دارد و یکی از چهار موزه بزرگ دنیا نیز هست بازدید از آن رایگان است درحالی‌که اگر به‌دنبال درآمد باشد روزانه با فروش بلیت درآمد زیادی می‌تواند از این موزه کسب کند». او ادامه داد: «بحث واگذاری آثار باستانی و بنا‌های تاریخی که طی چندسال‌اخیر سر زبان مسئولین میراث‌فرهنگی افتاده به‌نوعی می‌توان گفت شانه‌خالی‌کردن است؛ یعنی به‌نوعی حفاظت و نگهداری از این بنا‌ها را مسئولیتی بزرگ می‌دانند و می‌خواهند هرچه‌زودتر از مسئولیت آن‌ها خارج شود». آخوندی گفت: «من کاملاً با واگذاری مکان‌های تاریخی به بخش خصوصی مخالف نیستم، براساس تبصره ۲۳ قانون بودجه اولین واگذاری به بخش خصوصی در شهرکرد اجرا شد حمام نو شهرکرد به بخش خصوصی واگذار شد. مکتب‌خانه بروجن هم یکی‌دیگر از آثاری بود که به بخش خصوصی واگذار شد، این بنا‌ها بلااستفاده و فاقد هرگونه تزیینات و ظرایف هنری و معماری نیز بودند، واگذاری این بنا‌ها نه‌تنها لطمه‌ای به آن‌ها وارد نکرد؛ بلکه مردم بیشتر در این‌مکان‌ها حضور می‌یافتند و با این‌مکان‌ها آشنا شدند». آخوندی گفت: «بنا‌های تاریخی که به بخش خصوصی واگذار می‌شود، آن‌بخش برای فعالیت در آن بنا تغییراتی حالا به‌صورت عمد و یا غیرعمد در آن به‌وجود می‌آورد که باعث می‌شود استحکام بنا سست شود و تزئینات و معماری منحصربه‌فرد به‌مرورزمان صدمه ببیند که بعضاً هم غیرقابل‌جبران است». او افزود: «بنایی که در آن به روی مردم باز است و با پرداخت ورودی می‌توانند در هر زمان از آن بازدید کنند وقتی به بخش خصوصی واگذار شود ورود آن تابع شرایط خواهد شد، مثلاً اقامتگاه و یا چای‌خانه و سفره‌خانه می‌شود و در صورتی فرد می‌تواند در آن مکان حضور یابد که بخواهد از خدمات این‌بخش‌ها استفاده کند».
اهمیت تثبیت کاربری بنا
در واگذاری مجموعه‌های تاریخی به بخش خصوصی
هادی میرزایی؛ مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از بنا‌ها و اماکن تاریخی و فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: «از مجموع بنا‌های تاریخی با مالکیت این صندوق، هشت مجموعه متعلق به چهارمحال‌وبختیاری‌ست». او افزود: «این صندوق به‌استناد بند «ز» ماده ۱۱۴ قانون برنامه چهارم توسعه وظیفه تعیین و اعطای کاربری و بهره‌برداری مناسب و خردمندانه از بنا‌های تاریخی و فرهنگی با استفاده از جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را دارد». میرزایی اضافه کرد: «در روند واگذاری مجموعه‌های تاریخی به بخش خصوصی تعیین و تثبیت کاربری بنا مهم است». او ادامه داد: «دراین‌مسیر تمامی بنا‌ها نباید تغییر کاربری داده شود؛ بلکه بخشی از تعدادی مجموعه‌ها و بنا‌های تاریخی به تثبیت کاربری نیاز دارد. این‌موضوع متناسب با میزان آرایه‌ها، تزئینات، فاخر بودن و ارزش‌های معماری نهفته درون بنا موردتوجه قرار می‌گیرد».
فعالیت بخش خصوصی در اتاق آیینه شهرکرد
اتاق آیینه، عمارتی تاریخی در شهرکرد است که مدتی انجمن خوشنویسان در آن فعالیت کرده است و اکنون صندوق احیای وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای آن کاربری جدیدی تعریف کرده است. اتاق آیینه بخشی به‌جای‌مانده از عمارت محمودیه در مرکز شهرکرد است که قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد، این بنا که درحال‌حاضر شامل چند اتاق، ایوان و حیاط است در سال ۱۳۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به‌ثبت رسید. بنا‌به گفته مسئولان انجمن خوشنویسان مرکز چهارمحال‌وبختیاری این بنای تاریخی در سال ۱۳۹۳ براساس تفاهم‌نامه‌ای پنج‌ساله ازسوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آن زمان به‌منظور استقرار و فعالیت این انجمن اختصاص یافت و در آذر ۹۸ این‌اداره‌کل، خواهان تخلیه مکان شد تا بتواند اداره شهرستانی خود را در آن ساماندهی کند. در آن دوران نیز حرف‌وحدیث‌ها درخصوص چگونگی واگذاری و تخلیه مکان بالا گرفت؛ اما با رایزنی و توافق میان انجمن و اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قرار شد اداره شهرستانی این‌دستگاه دولتی همراه با انجمن خوشنویسان به‌صورت هم‌زمان فعالیت خود را در این بنا ادامه دهند. براین‌اساس فعالیت انجمن خوشنویسان استان در اتاق آیینه ادامه یافت تا آنکه ۲۸ آبان‌ماه ۱۴۰۰ با حضور هادی میرزایی مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، اتاق آیینه به‌منظور فعالیت فرهنگی به بخش خصوصی تحویل داده شد. محمدابراهیمیان؛ رئیس انجمن خوشنویسان چهارمحال‌وبختیاری پس از واگذاری اتاق آیینه به بخش خصوصی و میسر نبودن امکان حضور استادان و هنرجویان این انجمن در‌این‌بنا گفت: «اتاق آیینه از مدت‌ها قبل ازسوی صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی در فهرست فراخوان‌های عمومی واگذاری حق بهره‌برداری قرار گرفته بود که با پیگیری ازطریق دفتر نماینده مردم شهرستان‌های شهرکرد، بن و سامان در مجلس شورای اسلامی اعلام شد که این بنا از این فهرست خارج شده است و انجمن نیز دیگر پیگیری خاصی دراین‌باره انجام نداد». او درباره قدمت انجمن خوشنویسی در چهارمحال‌وبختیاری یادآور می‌شود: «این انجمن حدود ۳۰سال است که در استان فعالیت دارد و تعداد بسیاری هنرجو با درجه‌های ممتاز و فوق ممتاز در آن پرورش یافته‌اند».
کاربری اتاق آیینه؛
فقط برای انجام فعالیت‌های فرهنگی و هنری
کوروش بابائیان؛ معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال‌وبختیاری بابیان‌اینکه مالکیت بنای تاریخی اتاق آیینه براساس مصوبه هیئت‌وزیران دراختیار صندوق توسعه، احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی است و اداره استانی در این‌موضوع نقشی ندارد، گفت: «بحث واگذاری این بنا به بخش خصوصی از سال ۸۷ مطرح شده است و مورد جدیدی نیست، اما باتوجه‌به‌اینکه دراین‌سال‌ها، سرمایه‌گذاری برای ورود به این‌امر متقاضی نشده بود، این بنا در چندین مرحله به‌صورت‌موقت برای استفاده انجمن خوشنویسان اختصاص یافت». او افزود: «با انجام مزایده و طی مراحل قانونی واگذاری اتاق آیینه به بخش خصوصی، لازم است انجمن خوشنویسان این‌مکان را تخلیه کند». بابائیان با متذکر‌شدن این‌نکته که انجمن خوشنویسان درباره تخلیه بنای اتاق آیینه پس از مشخص‌شدن سرمایه‌گذار بخش خصوصی، توافقاتی را با این‌اداره‌کل داشته است، اضافه کرد: «بهتر است انجمن به این توافقات پایبند باشد؛ چراکه بیش از هفت سال در اتاق آیینه مستقر بوده و اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همکاری‌های لازم را دراین‌مدت با این انجمن داشته است». او درباره نوع کاربری تعریف‌شده در طرح واگذاری اتاق آیینه به بخش خصوصی نیز گفت: «این بنا تنها برای انجام فعالیت‌های فرهنگی و هنری به بخش خصوصی واگذار شده است و مسئله دم‌نوش خانه مطرح نیست. این یادگار‌های تاریخی و فرهنگی، هویت و شناسنامه ما هستند، ما باید از آن‌ها پند و عبرت گرفته و یاد بگیریم و بیاموزیم و باید کیستی و چیستی خود را در آن‌ها جست‌وجو کنیم».