کنترل هوشمند کرونا؛ جایگزین مدیریت سنتی
نزدیک به دوسال از ورود و همه‌گیری ویروس کرونا به کشور می‌گذرد؛ از اسفند ۹۸ تاکنون، در کنار آمار روزانه ابتلا، مرگ و بستری بیماران کووید-۱۹، شاهد محدودیت‌های گسترده‌ای بوده‌ایم که همگی برای مقابله با این ویروس خطرناک اجرا شده؛ از قرنطینه‌های گسترده تا محدودیت‌های تردد خودروها و تعطیلی مراکز آموزشی و کسب‌وکارها و تصمیم‌های محدودسازی که گرچه تأثیر نسبی بر کنترل کرونا داشته‌اند؛ اما خسارت‌های زیادی در ابعاد مختلف آفریده‌اند. به‌گزارش ایرنا؛ فقط در بخش اقتصادی، برآورد می‌شود تا خرداد ۱۴۰۰ میلیاردهادلار به بدنه نحیف اقتصاد خسارت وارد شده است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده بود رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ درصورت نبود کرونا به رقم ۴۶۳میلیارددلار برسد اما به‌دلیل همه‌گیری کرونا این‌میزان را به ۳۹۳میلیارددلار کاهش داد که نشان از زیان ۷۰میلیارددلاری اقتصاد ایران از این ویروس مهلک است. فرهاد دژپسند (وزیر سابق اقتصاد) نیز در اردیبهشت‌ماه امسال، خسارت کرونا به اقتصاد ایران را به‌اندازه ۱۵درصد تولید ناخالص داخلی اعلام کرده بود. همچنین طبق پژوهش سال قبل «پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف»؛ در اقتصاد ایران و دراثر این محدودیت‌ها و قرنطینه‌ها، به بخش هتل‌ها و رستوران‌ها، حمل‌ونقل و تولید مواد معدنی نفتی و شیمیایی و غیرفلزی، بیشترین سطح آسیب؛ و به بخش‌های مدیریت عمومی، برق و ماشین‌آلات و پست و ارتباطات، کمترین آسیب رسیده و درمجموع، کاهش درآمد داخلی کشور براثر شیوع این بیماری بین ۵.۶۵ تا ۶.۶۳ درصد بوده است.
کنترل هوشمند چیست؟
به‌طورکلی وقتی صحبت از کنترل هوشمند می‌کنیم، دو ابزار یا عامل دخیل در اجرای این‌روش درنظر هستند؛ نخست استفاده از داده‌های همگانی در موضوع‌های مربوط به شغل، تزریق واکسن، ابتلای بیماری یا کرونامثبت‌بودن است که با ابزارهای فناوری هوشمند قابل‌پایش و استحصال هستند. دوم، همکاری بین‌دستگاهی برای اجرا و کنترل پایش‌های روزانه، به‌گونه‌ای‌که به‌جای عموم مردم، فقط متخلفان از واکسیناسیون و مبتلاها به ویروس، اعمال محدودیت یا جریمه شوند. به‌عبارت‌دیگر در قالب طرح کنترل هوشمند، قرار است به‌جای محدودیت برای همه مردم و همه مشاغل، کسانی‌که واکسن نزده‌اند یا اکنون ناقل ویروس هستند، به‌گونه‌ای هوشمند شناسایی و مشمول تعدادی از محدودیت‌ها و جرائم شوند. لازمه این‌کار، بارگذاری و تجمیع اطلاعات لازم و موردنیاز ازسوی دستگاه‌های مربوطه؛ ازجمله ادارات دولتی و عمومی، وزارت بهداشت، پلیس راهور و اصناف در سامانه‌ای باعنوان سکوی مدیریت جامع هوشمند کروناست. برای این‌منظور از سامانه‌ای به‌نام «امید» استفاده می‌شود که با همکاری وزارت کشور و وزارت بهداشت راه‌اندازی شده است.
ضرورت رویکرد هوشمند
با درک این خسارت‌ها و چندماه پس از پیک مرگبار پنجم در ایران، مدتی‌ست خبر از اجرای طرح‌های هوشمند کنترل کرونا به‌گوش می‌رسد؛ بعد از چندنوبت تأخیر در اجرای این‌طرح، احمد وحیدی (وزیر کشور و رئیس قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مقابله با کرونا) گفته که فاز نخست طرح هوشمند کنترل بیماری کرونا قرار بوده از شنبه ۲۰ آذرماه در سراسر کشور اجرایی شود. او درباره مراحل اجرایی این‌طرح بر بستر «سامانه امید» گفته که «دستگاه‌های اجرایی»، «حمل‌ونقل درون‌شهری»، «واحدها و فعالیت‌های صنفی»، «حمل‌ونقل برون‌شهری» و «تردد خودروهای شهری، علمی، تحقیقاتی و آموزشی» شامل پنج مرحله اجرای طرح مدیریت هوشمند بیماری هستند.
استان قزوین در طرح آزمایشی
طرح کنترل هوشمند، پیش‌ازاین در چند استان کشور (قزوین، کردستان و آذربایجان غربی) عملیاتی شده و برپایه تجربه‌های حاصل‌ازآن، قرار است به‌صورت کشوری اعمال شود. نخستین استان در طرح نمونه (آزمایشی) استان قزوین بوده که از مهرماه 99 در زمان‌هایی شامل اجرای طرح‌های هوشمند مقابله با کرونا بوده است. در قزوین حدود ۴۰هزارواحد صنفی و هشت‌هزار راننده تاکسی درون‌شهری فعالیت می‌کنند که طبق آمار سامانه‌ها، بیش از ۸۰درصد واکسینه شده بودند؛ به‌همین‌دلیل اجرای این‌طرح در قزوین ابتدا در حوزه اصناف و حمل‌ونقل عمومی متمرکز شده بود که براساس‌آن، اصناف و کسبه باید یک «کیو آر کد» دریافت و بر شیشه مغازه و فروشگاه خود نصب کنند تا اطلاعاتی همچون وضعیت سلامت، واکسیناسیون و تست کرونای آن‌ها برای مشتریان بااستفاده‌از اسکن از گوشی‌های هوشمند مشخص شود. در بخش حمل‌ونقل عمومی نیز پیش‌بینی شده بود که مشتریان تاکسی‌ها بتوانند ازطریق پلاک خودرو، اطلاعات را دریافت کنند. سید جمال حسینی (رئیس کمیته پایش، ارزیابی و نظارت ستاد پیشگیری و مقابله با کرونای استان قزوین)، چندی‌بعد از اجرای طرح دراین‌استان گفته بود که عملکرد دستگاه‌ها و نهادهای استان قزوین در اجرای آزمایشی این‌طرح رضایت‌بخش بوده و ایرادها و اشکالات طرح نیز بیشتر متوجه دستگاه‌های ملی‌ست که درحال‌رفع هستند. درمجموع، بررسی نظرها و نتایج این‌روش جدید در پایش کرونا نشان می‌دهد که درصورت اطلاع‌رسانی گسترده و توان‌افزایی سامانه‌های هوشمند موجود و اتصال آن‌ها به‌هم می‌توان امیدوار بود به‌زودی از مرحله محدودیت‌های سنتی گذشته خلاص خواهیم شد و اقتصاد کشور بعد از دوسال، نفسی تازه خواهد کرد.
تجربه دیگر کشورها
تجربه برخی کشورها نشان می‌دهد درصورت همه‌گیری گسترده و عدم‌تزریق واکسن به‌اندازه لازم، محدودیت‌های هوشمند بی‌نتیجه خواهد بود؛ همچنان‌که در انگلیس و آمریکا، قرنطینه هوشمند از موج اول و در تابستان سال گذشته آغاز شد اما این سیستم به‌دلیل تعداد بالای مبتلایان جوابگو نشد و عملاً نتوانستند برای تمام بیماران محدودیت‌های هوشمند را اجرا کنند؛ آن‌هم وقتی روزانه ۳۰هزار بیمار جدید به آمار قبلی افزوده می‌شد. باوجودی‌که بسیاری کشورها ناگزیر به اجرای محدودیت‌های همگانی و گسترده بودند و تنها بعد از فروکش‌کردن نسبی بیماری، اقدامات هوشمند را در دستورکار قرار دادند، برخی کشورها از همان ابتدا مدیریت هوشمند را آغاز کردند و مانع از گسترش بیماری شدند؛ عمده این جوامع، کشورهایی بودند که از تجربه ویروس «سارس» درس آموخته بودند؛ یکی از بهترین کشورها، کره جنوبی بود که پیش از توصیه‌های دارویی و درمانی و حتی واکسن، سیستم نظارتی هوشمند ردیابی (Track and Trace) را برای یافتن موارد ابتلا و قرنطینه آن‌ها همچنین پیگیری «افراد درتماس‌با مبتلایان» اجرا کرد. در استرالیا اما افزون‌بر انزوا و انسداد شهرهای آلوده و دیگر اقدامات، رصد دیجیتال تماس‌های مردم، از جمله موارد کنترل هوشمند بود که توانست در مهار کرونا مؤثر باشد. اقدام‌های هوشمند نظارتی بر تماس‌های شهروندان در کشور ویتنام به‌گونه‌ای شدیدتر اجرا شد و همراه با اخذ جریمه باورنکردنی «۱۲سال زندان برای افراد بدون ماسک» توانست موج‌های بیماری را مهار کند. در چین اما باتکیه‌بر فناوری تلفن‌همراه و داده‌های گسترده، از یک سیستم «کد بهداشتی» مبتنی‌بر رنگ برای کنترل سفرهای مردم و مهار شیوع کرونا استفاده شد. دراین‌روش به هر شهروند یک کدهای کیو آر (QR) به‌عنوان شاخص وضعیت سلامتی او اختصاص یافت و شهروندان بدون این‌برنامه قادر به ترک مجتمع‌های مسکونی خود یا ورود به اماکن عمومی نبودند.
چه باید کرد؟
خوشبختانه درحال‌حاضر روند واکسیناسیون در کشور نشان می‌دهد که وقت مناسبی برای تغییر شیوه مدیریت سنتی کروناست؛ برخی کارشناسان معتقدند قرنطینه‌های هوشمند در هر جامعه‌ای باتوجه‌به سرعت واکسیناسیون و اینکه چه‌میزان از افراد یک کشور واکسینه شده باشند قابل‌تغییر بوده و تنها نیازمند به‌روزرسانی و بومی‌سازی براساس مناسبات اجتماعی و فرهنگی آن کشور است. درآستانه اجرای سراسری کنترل هوشمند، تعداد دُزهای تزریقی واکسن از مرز ۱۰۹میلیون‌عدد گذشته؛ به‌گونه‌ای‌که نزدیک به ۵۹میلیون‌نفر دُز اول و حدود ۴۹میلیون‌نفر هم دُز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند و شمار دُز سومی‌ها به دومیلیون‌نفر نزدیک شده است. تجربه سویه‌های جدید کرونا نشان می‌دهد که چشم‌انداز مسلم و قطعی درباره تاریخ پایان کرونا وجود ندارد و باتوجه‌به جمیع تجربه‌های جهانی، مدیریت و کنترل هوشمند، بهترین گزینه برای مقابله با کرونا و کاهش آثار کووید-۱۹ است.