چگونه یک شبکه سرگرمی، فرهنگ یک کشور را هدف می‌گیرد؟
کمپانی آمریکایی «نتفلیکس» که در چندسال‌اخیر به یکی از غول‌های جهانی حوزه فیلم و سریال تلویزیونی تبدیل شده، در کشور ترکیه نیز حسابی گردوخاک به‌پا کرده است. به‌گزارش تسنیم؛ حالا «نتفلیکس» در این کشور آسیایی هم مشتریان فراوانی دارد و باتوجه‌به اشتراکات و آبونه‌های بالا، توانسته بر بستر اینترنت، فروش خوبی از محل ارائه فیلم و سریال به‌دست بیاورد. البته حالا تضاد و تناقض شیوه کاری و نگرش فکری فیلم و سریال ساخت «نتفلیکس» با مبانی اخلاقی و ارزش‌های اجتماعی مردم مسلمان ترکیه، موجب نگرانی کارشناسان فرهنگی و اجتماعی شده است.
پیش‌ترها و در آغاز «نتفلیکس»، فقط در آمریکا و سپس در گستره محدود دنیای انگلیسی‌زبان فعالیت می‌کرد؛ اما بعدها به حوزه‌های زبانی و فرهنگی دیگر هم ورود کرد و حالا در اغلب کشورهای جهان، نمایندگی دارد و در چندین کشور هم دست به تولید محصولات بومی با ذائقه بین‌المللی زده است. سریال داستانی «قصر کاغذی» یا «سرقت پول» که در اسپانیا تولید شده، همچنان پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین محصول غیرانگلیسی‌زبان این شبکه است. بااین‌حال، هیچ بعید نیست که در آینده، مجموعه‌های ترکی‌زبان «نتفلیکس» هم مشتریان فراوانی در کشورهای جهان پیدا کنند؛ چراکه حالا «نتفلیکس» در ترکیه، میلیون‌ها مشتری یا آبونه دارد و برای حفظ آن‌ها باید خوراک مناسب تولید کرد. همچنین ترجمه سریال‌های ترکی به زبان‌های دیگر نیز برای این کمپانی آمریکایی، ده‌هامیلیون‌دلار، سود به‌دنبال خواهد آورد.
زمانی‌که «نتفلیکس»، نخستین فیلم سینمایی ترکی خود را برای دست‌گرمی در این کشور ساخت، کسی فکر نمی‌کرد که به‌زودی، سریال هم ساخته شود؛ اما این اتفاق افتاد و ساخت فصل نخست سریال «آتیه» در سال 2019 در ترکیه، نشان داد که «نتفلیکس» به این‌حوزه به‌شکل جدی چشم طمع دوخته است. اصلی‌ترین زمینه و انگیزه‌های مهم سریال‌سازی «نتفلیکس» در ترکیه عبارتند از:
1. جغرافیای طبیعی زیبا، تنوع اقلیمی، آثار معماری و جذابیت در لوکیشن‌های مختلف شهری و روستایی ترکیه، بستر مناسبی برای فیلم‌برداری صحنه‌های متنوع درام، تاریخی و اکشن دارد.
2. ادبیات داستانی در ترکیه، از ظرفیت و قدرت بالایی برخوردار است. اگرچه در ایران، از نسل گذشته یاشار کمال و از نسل جدید هم اورهان پاموک برنده نوبل ادبیات و الیف شفق؛ نویسنده آثار نازل و سطح پائین اسم درکرده‌اند؛ اما ترکیه نویسندگان دیگری هم دارد که اقتباس از آثار آن‌ها جذاب است و علاوه‌براین، فیلم‌نامه‌نویس‌های مستعد و توانمند هم جمعیت قابل‌توجهی دارند.
3. طی سه‌دهه گذشته، فعالیت ده‌ها شبکه تلویزیونی بخش خصوصی، چندین گروه بزرگ سریال‌ساز تربیت کرده و هم‌اکنون، علاوه‌بر ده‌ها بازیگر مشهور و کارگردان‌های صاحب‌سبک، در دیگر صنوف و بخش‌های هنری و تولیدی صنعت سریال‌سازی، «نتفلیکس» در ترکیه، مشکلی برای تأمین کادر و نیرو ندارد. به‌عبارتی روشن، «نتفلیکس» درحال‌میوه‌چینی از درختانی‌ست که خود ترک‌ها آن‌ها را پرورش داده‌اند و به‌اصطلاح بر سر سفره آماده، نشسته است.
4. ترکیه 83میلیون‌نفری با جمعیت جوان و جغرافیای کوهستانی،دریایی، ترکیب توأمانی از سنت و مدرنیته را به‌وجود آورده که تضادها و چالش‌های آن، خوراک مناسبی برای مجموعه‌های تلویزیونی جذاب است.
5. شبکه‌های تلویزیونی بخش خصوصی ترکیه، به‌خاطر تبعیت از قواعد و قوانین شورای نظارت، خطوط قرمز و مرزهای خاصی برای نشان‌دادن خشونت و صحنه‌های نامناسب جنسی دارند که «نتفلیکس» به آن‌ها پایبند نیست و می‌تواند با سوءاستفاده از این‌موضوع، اهداف خود را پیش ببرد.
سؤال اینجاست که در این معامله آیا پای توافق برد-برد در میان است؟ در ظاهر امر، تابلوی اقتصادی فعالیت «نتفلیکس» ازمنظر منافع دو طرف چنین است:
اول؛ سریال‌سازی «نتفلیکس» در ترکیه، درآمدهای کلانی را عاید این کمپانی می‌کند و در 192 کشور جهان، محصولات تولیدشده در ترکیه را به‌فروش می‌رساند.
دوم؛ صدهانفر از نویسندگان، بازیگران، هنرمندان صنوف مختلف، کارگران و افراد مختلف دراین‌ماجرا، درآمد کسب می‌کنند و دولت نیز به‌انحای‌مختلف، ازسویی صاحب درآمد مالیاتی شده و ازدیگرسو با تولید و پخش این آثار، توریست و جهانگرد بیشتری جذب می‌کند.
اما این همه ماجرا نیست. واقعیت این‌است‌که سود کلان اقتصادی، فقط بخشی از این ماجراست و درسوی‌دیگر، خطر آن وجود دارد که تداوم فعالیت «نتفلیکس»، لطمات فرهنگی و اجتماعی فراوانی در جامعه غالباً محافظه‌کار و اسلام‌گرای ترکیه به‌وجود بیاورد؛ مثلاً «نتفلیکس» به‌دنبال آن‌است‌که در ماه مبارک رمضان، پخش سریال جدیدی را آغاز کند که در ترکیه ساخته شده و محوریت آن، حول زندگی مرد جوانی‌ست که تمایلات همجنسگرایانه دارد و عملاً از این سبک زندگی دفاع می‌کند. اتفاقی نیست که نام کاراکتر این داستان اسلامی‌ست و به‌راحتی به تبلیغ مبانی ضدارزشی می‌پردازد. در یک سریال تخیلی دیگر، «نتفلیکس» به‌نام محافظ هاکان، یک جوان به‌دنبال نجات استانبول است. در این سریال، گرچه درظاهر، اغلب بازیگران و کاراکترهای داستان، متعلق به قشر محافظه‌کار هستند؛ اما اثری از سبک زندگی مسلمانان در 24ساعت شبانه‌روز آنان دیده نمی‌شود و درست مانند یک گروه هالیوودی زندگی می‌کنند! می‌توان گفت که نگرانی کارشناسان و تحلیل‌گران اسلام‌گرا از چندوچون فعالیت «نتفلیکس» در ترکیه، یک نگرانی بجاست؛ اما شواهد نشان می‌دهد که دست‌کم در شرایط فعلی، دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه کاری به کار «نتفلیکس» ندارد.
«نتفلیکس» که یک ارائه‌دهنده خدمات محتوایی‌ست، کار خود را در سال 1997 به‌عنوان شرکتی که درزمینهٔ اجاره دی‌وی‌دی که به‌صورت پستی پیش‌رو بود، شروع کرد. آن‌ها برای دی‌وی‌دی‌ها، روشی را ابداع کرده بودند که از مشتریان به‌جای دریافت هزینه به‌ازای هر دی‌وی‌دی، ماهانه یک حق اشتراک دریافت می‌کردند. نتیجه این‌کار این‌شدکه فروشگاه‌های اجاره ویدئو کم‌کم از میان رفتند و تا سال 2005، «نتفلیکس» حدود 2.4میلیون مشتری ثابت اجاره دی‌وی‌دی به‌صورت پستی داشت؛ اما این شروع کار «نتفلیکس» بود؛ زیرا از سال 2007 این‌مجموعه خبری بزرگ را منتشر کرد با این مضمون که علاوه‌بر برنامه اجاره دی‌وی‌دی به‌صورت پستی، قرار است قابلیتی ایجاد کند تا مشتریان بتوانند برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ها را ازطریق کامپیوترهای خود ببینند. در سال 2008، اتفاق جالبی افتاد؛ «نتفلیکس» با کمپانی ال‌جی، برای معرفی اولین پخش‌کننده دیسک‌های بلوری همکاری کرد که می‌توانست برای پخش برنامه‌های «نتفلیکس» به اینترنت نیز وصل شود. پخش دیسک‌های بلوری و پخش اینترنتی در یک جعبه بااین‌کار میسر شد. در مدت کوتاهی نیز «نتفلیکس» در کنسول بازی ایکس‌باکس، دستگاه‌های اپل و تلویزیون‌های مختلف دردسترس قرار گرفت. درواقع، امروز می‌توانید «نتفلیکس» را در تلفن‌های هوشمند خود نیز تماشا کنید. «نتفلیکس»، ریشه‌اش از یک اسب شاخ‌دار گرفته شده. شاید در ابتدای شروع کارشان خیلی ناامید بودند که هزینه‌هایی که انجام می‌دهند، برایشان بازدهی نداشته باشد؛ از 40دلاری که برای یک نسخه از دی‌وی‌دی انجام هزینه می‌کردند تا هزینه‌های دیگر. مدیرعامل فعلی «نتفلیکس» که بنیان‌گذار شرکت «رید هاستینگز» هم بود، تصمیم به تغییرات اساسی سفارش برای اجاره فیلم گرفت که نتیجه یک مدل شغل مبتنی‌بر اشتراک بود و نقطه فروش منحصربه‌فرد آن، لغو موعد مقرر برای مشتری، پرداخت هزینه‌های دیررس و نیز دسترسی نامحدود برای کتابخانه‌ای که در ابتدای کار شرکت تأسیس شده بود. بااین‌حال، اگرچه این استراتژی؛ در اوایل کار موفقیت ناچیزی را کسب کرد؛ اما مدیران شرکت تصمیم گرفتند با فناوری‌های جدید و درک پتانسیل انقلاب دیجیتال، برنامه کسب‌وکار قبلی را از بین ببرند و تمرکز جدیدی را برای شرکت درنظر گرفتند. طبیعتاً برای مشتریان هنوز یک سرویس مبتنی‌بر اشتراکی که می‌توانند به یک آرشیو کامل از نمایش‌های تلویزیونی و فیلم‌ها در یک مکان دسترسی آسان داشته باشند، جذاب است. این شرکت در سال 2012 برای اولین‌بار وارد صنعت تولید محتوا شد و نخستین سریال خود را به‌نام Lilyhammer معرفی کرد. این سریال نروژی،آمریکایی راجع به یک گانگستر سابق در ایالات متحده بود که می‌خواست زندگی جدیدی را در نروژ آغاز کند. پس‌ازآن، «نتفلیکس» که توانسته بود سریال‌های موفقی مثل «برکینگ بد» را به‌صورت دی‌وی‌دی ارائه دهد، حالا خودش سریال‌های موفق دیگری مثل «شکارچیان ترول»، «خانه پوشالی» و «نارنجی همان سیاه است»، «چیزهای عجیب»، «13 دلیل برای‌اینکه...»، «بچه رئیس: بازگشت به کار» و «بازگشت سفرهای علمی» را تولید کرد. «نتفلیکس» همچنین بخشی از سریال‌های کمپانی «مارول» را هم تولید کرده است، این سریال‌ها که موسوم به «سریال‌های مارول-نتفلیکس» هستند، عبارتند از «بی‌باک»، «لوک‌کیج»، «مشت آهنی»، «جسیکا جونز»، «مدافعان» و «پانیشر». نکته دیگر این‌بودکه برای این محتوا اسم Netflix Originals نام‌گذاری شد و سعی کردند محتوای فیلم‌ها را دیگر ازاین‌فضا برای مخاطبانشان پخش کنند. اکنون «نتفلیکس» پادشاه قلمرو استریم آنلاین است که بیشترین حجم پهنای باند در ایالات متحده و دنیا را به‌خود اختصاص داده است. براساس گزارش‌ها، در نقطه اوج، «نتفلیکس» 37درصد از کل پهنای باند ایالات متحده را تصاحب می‌کند؛ یعنی چیزی بیشتر از «یوتیوب» و «فیس‌بوک» و «آمازون» و بسیاری موارد دیگر!