رقابت‌های ملی مهارت سفال در گناباد؛ گامی به‌سوی رونق سفالگری
سفالگری یکی از صنایع‌دستی کهن ایران‌زمین با قدمت چندین‌هزارساله به‌شمار می‌رود. این هنر اصیل در برخی از مناطق کشور مانند روستای «مند» از توابع شهرستان گناباد همچنان به حیات پویای خود ادامه داده و ظروف سفالی تولید شده دراین‌منطقه پیشینه و جایگاه خاص خود را دارد. به‌گزارش ایرنا؛ از دیرباز هنرمندان ایران‌زمین با سرپنجه‌های خود از آمیختگی خاک و آب به‌ویژه با خاک رس ظروف سفالی تولید می‌کردند که از مشهورترین ظرف‌های سفالی قدیمی می‌توان به کوزه‌ها و پیاله‌ها اشاره کرد. باوجودآنکه سفالگری یک صنعت بسیار قدیمی‌ست؛ اما با گذشت زمان و گسترش زندگی شهری، این هنر از بین نرفته بلکه تکامل یافته و خود را با نیازهای زندگی امروزی وفق داده است. به‌مرورزمان، هنرمندان چیره‌دست نقش و نگارهایی زیبا با رنگ‌های مختلف بر این ظرف‌ها کشیده و زیبایی آن‌را دوچندان کرده‌اند. هنر سفالگری هم‌اکنون در نقاط مختلف کشور ازجمله روستای مند از توابع گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، کاشان، شهرضای اصفهان، زنوز و کوزه کنان آذربایجان شرقی، کلپورگان سیستان‌وبلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان رواج دارد و ظروف سفالی با دستان هنرمند فعالان این‌رشته تولید می‌شود که ازاین‌میان سفال روستای مند گناباد از جایگاه و پیشینه خاصی برخوردار است. ظروف سفالی با گذشت زمان و گسترش زندگی تکامل یافته و به‌تدریج به‌وسیله سایر هنرها مانند میناکاری و نقاشی روی سفال از جذابیت خاصی برخوردار شدند.
سفال «مند» از پنج‌هزار سال‌قبل در روستایی با همین نام در فاصله سه‌کیلومتری مرکز شهرستان گناباد استان خراسان رضوی تولید می‌شود. مهم‌ترین مشخصه سفال مند عناصر تزئینی برگرفته از طبیعت در چهار گروه انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی است و نقش ماهی که زینت‌بخش اکثر سفال‌های مند گناباد است، جایگاه والایی در روایات اسطوره‌ای دارد. نقوش دیگر زینت‌بخش سفال مند که هر یک به‌مقتضای حضور آن در قلمرو اسطوره و فرهنگ کهن ایران قابل‌تعبیر و تفسیر است شامل خورشید، پرنده، بته‌جقه، گل و مرغ، گل و پروانه، گل و برگ، گل کدو، کتیبه، ابر و گل، گنجی، گل گرد و خونه‌کشی، ماهی و درخت است. هم‌اکنون ۲۷ کارگاه بزرگ و کوچک در روستای مند گناباد درزمینهٔ تولید سفال فعالیت دارند که زمینه اشتغال مستقیم حدود ۳۰۰ نفر را فراهم کرده‌اند، ازسوی‌دیگر ورود بانوان به‌عنوان نگارگران چیره‌دست در کنار مردان زحمتکش سهم بزرگی در رونق سفال مند دارند و بخش قابل‌توجهی از اشتغال خانگی را به‌خود اختصاص داده‌اند. بهره‌گیری از ظرفیت مسابقات، برگزاری همایش و یا نمایشگاه‌های مختلف گام مهمی برای جلوگیری از به فراموشی سپرده شدن صنایع‌دستی و هنرهای اصیل ایرانی ازجمله سفالگری و انتقال آنها به نسل جوان است تا آنان به هویت و پیشینه هنری و فرهنگی خود افتخار کنند. روستای مند از توابع شهرستان گناباد میزبان نخستین رقابت‌های ملی آزاد مهارت سفال کشور طی روزهای ۲۰ تا ۲۲ اردیبهشت‌ماه امسال بود، در این‌رقابت‌ها هنرمندان و استادکاران چیره‌دست سفالگر از سراسر کشور در دو بخش مردان و زنان حضور داشتند.
اهمیت برپایی رقابت‌های ملی سفال
و واگویه‌های شرکت‌کنندگان
یکی از داوران رقابت‌های ملی مهارت سفال و از سفالگران پیشکسوت گنابادی در گفت‌وگو و با خبرنگار ایرنا گفت: «برپایی رقابت‌های ملی آزاد مهارت سفارت در گناباد نقش مهمی در آشنایی بیشتر مردم و ازجمله نسل جوان با سفالگری به‌عنوان هنر اصیل ایرانی دارد». هادی توسلی افزود: «سروکار‌داشتن با گِل و خاک برای انسان آرامش‌بخش است و خلاقیت و ابداع و آفرینش هم تأثیر مثبتی بر روحیه آدمی دارد». وی اضافه کرد: «امروزه باتوجه‌به آگاهی مردم از بی‌ضرر بودن ظروف سفالی و نقشی که در سلامتی افراد دارند، استقبال آنان و به‌ویژه گردشگران از این هنر درحال‌افزایش است و وجود رقیبان نه‌تنها تأثیر منفی بر سفالگری منطقه گناباد نداشته، بلکه باعث بهبودی آن نیز شده چون این‌منطقه از پتانسیل‌ها و پیشینه خاصی دراین‌بخش برخوردار است». او گران‌شدن مواد اولیه و بی‌ثباتی در قیمت‌ها در بازار فروش را از مشکلات مهم صنعت سفالگری برشمرد و گفت: «درصورت حمایت و توجه بیشتر مسئولان ذی‌ربط هنر تولید سفال نقش مهمی در جذب گردشگر و رونق اقتصادی منطقه‌ای و ملی دارد و می‌تواند در سبد کالاهای صادراتی و ارزآوری برای کشور هم سهیم باشد». یکی از شرکت‌کنندگان در رقابت‌های ملی مهارت سفال گناباد که از شهرستان شهرضای استان اصفهان در بخش آزاد و برجسته‌کاری و خوشنویسی روی سفال این مسابقات شرکت کرده است نیز به خبرنگار ایرنا گفت: «برگزاری این‌رقابت‌ها علاوه‌بر ترویج و معرفی هنرها و صنایع‌دستی اصیل کشور به سایر آحاد جامعه و ازجمله جوانان، آشنایی و تبادل تجربیات بین هنرمندان این‌رشته را فراهم می‌کند و این‌موضوع در رشد و بالندگی سفالگری بسیارمهم است». مهری پراکنده گفت: «برگزاری این‌رقابت‌ها همواره به‌عنوان یک خلأ مهم احساس می‌شد که مسئولان باید با حمایت بیشتر از این‌رشته زمینه دلگرمی هنرمندان سفالگر را فراهم کنند، چراکه این‌رشته درآمد مناسبی ندارد و بیشتر هنرمندان به‌خاطر ذوق و علاقه به آن می‌پردازند و من هم از آشنایی با تعداد زیادی هنرمند سفالگر در مدت برگزاری این‌رقابت‌ها به‌عنوان فرصتی برای رشد کمی و کیفی بیشتر تولیدت خود استفاده می‌کنم». حسین حسنی که از شیراز در رقابت‌های ملی مهارت سفال کشور شرکت کرده هم مهم‌ترین نتایج و دستاورد برگزاری این مسابقه‌ها را کارگروهی و اعتلای هنر اصیل سفالگری و آشنایی با پیشکسوتان و فعالان این‌رشته در سراسر کشور برشمرد. علیرضا شناسایی؛ یک کارشناس و فعال حوزه گردشگری و صنایع‌دستی گناباد هم گفت: «برگزاری این‌چنین جشنواره‌ها و رقابت‌هایی در رشته‌های مختلف هنری و ازجمله سفالگری که از جایگاه و پیشینه خاصی در سطح کشور و ازجمله این‌شهرستان برخوردار است در توسعه اقتصادی و گردشگری تأثیر زیادی دارد و نتایج خود را در درآمدزایی نشان می‌دهد و باید از ظرفیت تشکل‌های مردمی و آحاد مردم برای برپایی هرچه‌بهتر آنها بهره گرفت». دبیر اجرایی رقابت‌های ملی مهارت سفال در گناباد گفتمان‌سازی و تبادل تجربه بین هنرمندان سفالگر سراسر کشور و ایجاد بستر نقش‌آفرینی بیشتر این صنایع‌دستی با اصالت در رونق اقتصادی را مهم‌ترین اهداف این‌رقابت‌ها برشمرد. اسماء اسحاقی گفت: «در ابتدا قرار بود این‌رقابت‌ها تنها در رشته چرخ‌کاری سفالگری و نقاشی سنتی زیر لعابی برگزار شود؛ ولی به‌دلیل استقبال زیاد هنرمندان سراسر کشور بخش آزاد هم به آن اضافه شد». مسئول هیئت‌داوران رقابت‌های ملی مهارت سفال و معاون طرح و برنامه پارک علم و فناوری خراسان رضوی هم استقبال رده‌های سنی مختلف و ازجمله جوانان در این‌رقابت‌ها را از نقاط شاخص برگزاری آن ذکر کرد و افزود: «درصورت حمایت مسئولان ذی‌ربط آینده خوبی چشم‌انتظار سفالگری کشور است». اکبر امینی گفت: «هنرمندانی با سنین ۱۳ تا ۷۰ ساله و حتی استادکاران چیره‌دست سفالگر سراسر کشور در دو بخش آقایان و بانوان در این‌رقابت‌ها حضور یافتند و این برای شهر گناباد و ازجمله روستای مند که دارای سابقه تاریخی پنج‌هزارساله در تولید سفال است، یک فرصت استثنایی است تا با حمایت بیشتر مسئولان بستر نقش‌آفرینی بیشتر این هنر در رونق اقتصادی منطقه و کشور فراهم شود. اگر این هنر اصیل با علم و فناوری و روش‌های نوین تلفیق شود، در جذابیت بیشتر تولیدات و بازاریابی و جذب مشتریان موفق‌تر خواهد بود که برگزاری این‌رقابت‌ها بستر این‌مهم را هموار می‌کند. باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و فناوری دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و برگزاری دوره‌های آموزشی برای فعالان این‌رشته محصولات سفالی منطبق باکیفیت و استانداردهای جهانی دراین‌منطقه تولید شود تا علاوه‌بر بازار داخل کشور، ظروف سفالی در صادرات نیز جایگاه خود را به‌دست آورد». شهرستان گناباد با ظرفیت‌های زیاد در حوزه صنایع‌دستی که در بیشتر بخش‌ها مانند سفالگری دارای قدمت پنج‌هزارساله است از نقاط مهم هدف گردشگری کشور و استان خراسان رضوی‌ست.