فردوسی ترکمن‌ها؛ «مختومقلی» شاعری برای همه عصرها
مختومقلی فراغی؛ شاعر و عارف شهیر ایرانی ترکمن که مضامین اشعارش را برخی مسئولان و اهالی فرهنگ و ادب فارسی به مضامین اشعار تعدادی از شاعران بلندآوازه این سرزمین کهن ازجمله فردوسی بزرگ تشبیه کرده‌اند که به‌اعتقاد کارشناسان رمز ماندگاری و محبوبیت وی در همه عصرهاست. به‌گزارش ایرنا؛ مختومقلی فراغی ۲۸۹سال‌پیش در روستای حاجی قوشان از توابع بخش مرکزی گنبدکاووس دیده به جهان گشود و از کودکی به علم و دانش علاقه وافری داشت و خواندن، نوشتن، فراگیری علوم عقلی و نقلی را در محضر پدرش «دولت محمد آزادی» که وی از شاعران و عالمان قوم ترکمن بود، آموخت و سپس در مکتب نیاز صالح که از پیران و عارفان زمان بود به کسب فضایل عرفانی و معنوی پرداخت؛ تا‌آنجایی‌که از چشمه‌های جوشان علوم و معرفت بهره کافی یافت و جوانه شعر و ادب در بوستان خاطرش سر بر کشید. مختومقلی سپس برای ادامه تحصیل عازم سیروسفر به بخارا، افغانستان، هندوستان، کابل، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، شیروان، خیوه و تبریز شد و سرانجام با توشه‌ای از علم و دانایی به منطقه اترک به میان ایل‌وتبار خود بازگشت.
از سروده‌های مختومقلی حدود ۱۰هزار بیت به‌دست ما رسیده که نمونه کاملی از لهجه خالص ترکمنی‌ست و در‌واقع کاری‌که مختومقلی در زبان ترکمنی انجام داد به‌اعتقاد اهل‌فن، شباهت به کار دانته در زبان ایتالیایی و فردوسی در زبان فارسی دارد. دیوان شعر این شاعر که ۵۷سال زندگی کرد، در بین دیگر اقوام ایران‌زمین و ملل دیگر جهان نیز بلندآوازه بود تاکنون به چند زبان دنیا ازجمله انگلیسی، روسی و فارسی ترجمه و چاپ شده است.
ویژگی‌های مختومقلی فراغی
مختومقلی فراغی از مفاخر، شاعران و عارفان نامدار کشور ایران و قوم ترکمن است؛ شاعری که اندیشه‌اش از سرچشمه‌های زلال اسلام و قرآن الهام گرفته و به مسائل اجتماعی و سیاسی اهمیت و توجه ویژه‌ای داشته و به مسائل زمان خود حساس بوده و مسئولانه قدم می‌گذاشته و به اهل‌بیت عترت و طهارت(ع) ارادت داشته است. برخورداری از ویژگی‌هایی چون ایمان و اعتقاد قلبی به اسلام و شریعت، حب و ارادت به امامان معصوم(ع)، مردمی‌بودن، عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی، آزادی و شجاعت و دعوت به وحدت و اتحاد در‌مقابله‌با دشمنان و استفاده از این ویژگی‌ها و مضامین در اشعارش سبب شده تا اشعار این شاعر و عارف شهیر ترکمن نزد همه اقوام ایران‌زمین و سایر مردم جهان دارای محبوبیت زیادی باشد. بسیاری از کارشناسان و اهالی فرهنگ و ادب فارسی اذعان دارند که مختومقلی فراغی در اشعارش مضامین اخلاقی و حماسی فراوانی را گوشزد کرده و به این جهت فردوسی زبان ترکمن است؛ زیرا شعر او در مقام شباهت بسیار شبیه شاهنامه خلق شده توسط فردوسی است. به‌گفته امان قلیچ؛ شادمهر از استادان ادبیات ترکمن و نماینده مردم گنبدکاووس در مجلس شورای اسلامی، چاشنی عشق و درد در اشعار مختومقلی به عطار، در نصایح و پند به شیخ اجل سعدی، در عرفان ملایم و معتدل به مولوی و در روانی و تیزی به حافظ مانند است اگرچه به‌یقین نمی‌توان این شاعر را به یک شاعری تشبیه و تمثیل زد. برگزاری مراسم نکوداشت مختومقلی فراغی که از حدود سه‌دهه‌پیش هر‌ساله در اواخر اردیبهشت‌ماه در زادگاهش گنبدکاووس و دیگر شهرهای ترکمن نشین گلستان و در سال‌های اخیر به‌واسطه آشنایی دیگر اقوام ساکن دراین‌استان با اشعار این شاعر و عارف نامی که به زبان فارسی ترجمه شده، در بیشتر شهرستان‌های گلستان و برخی نقاط ایران ازجمله تهران و همچنین به‌واسطه ترجمه دیوان اشعار وی به زبان‌های انگلیسی و روسی در برخی کشورها، فرصت خوبی برای آشنایی بیشتر با اندیشه‌های عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی این شاعر فراهم کرده است. حضور مقامات و چهره‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور و استان گلستان و بعضاً مقامات برخی کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و قزاقستان در مراسم نکوداشت مختومقلی فراغی و قرائت اشعار این شاعر نشان از جایگاه ویژه وی در نزد مردمان این سرزمین و سایر کشورها دارد. تجلیل از جایگاه عرفانی، اخلاقی، مردمی، اجتماعی و سیاسی مختومقلی فراغی ازسوی مقامات سیاسی و فرهنگی حاضر در مراسم نکوداشت دویست و هشتاد و نهمین سالروز تولد این شاعر و عارف شهیر ایرانی ترکمن که در محل آرامگاه این شاعر در روستای آق توقای شهرستان مرزی مراوه‌تپه در منتهی الیه شمال شرق گلستان برگزار شد و نیز برخی مراسم‌های مشابه که طی هفته جاری در برخی شهرهای این استان و تهران برگزار شد، نشان از جایگاه والای مختومقلی دارد.
مختومقلی فراغی، مصلح بزرگ اجتماعی‌ست
استاندار گلستان با تجلیل از جایگاه بلند شاعر و عارف شهیر ایرانی ترکمن مختومقلی فراغی در جامعه، تصریح کرد: «اشعار این شاعر نشان می‌دهد که وی یک مصلح بزرگ اجتماعی است که همواره برادران مسلمان و دینی خود اعم از شعیه و اهل سنت را دعوت به وحدت و همدلی می‌کند».
علی‌محمد زنگانه گفت: «این شاعر بلند آوازه ترکمن با تمسک به قرآن و تعصب و ارادت به نبی مکرم اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) با اشعار خود به مقام عرفانی و کمال می رسد و این نشان از بصیرت دینی وی است». وی با‌بیان‌اینکه فرهنگ زیرساخت هر پیشرفت و شکل‌گیری تمدنی‌ست، افزود: «ویژگی شخصیتی مختومقلی فراغی و حرکت وی در مسیر اعتماد و اعتقاد به شرع الهی، قرآن و تمسک به ثقلین سبب شده تا بعد از ۲۹۰سال، هر ساله ده‌ها هزار نفر باهدف نکوداشت صداقت و پاکی مختومقلی بر سر مزارش گردهم آیند و حرف از شعر، هنر، عرفان، ایمان، تمسک به قرآن و دعوت به وحدت و اتحاد داشته باشند».
شاعر دل‌ها و دوران‌ها
سفیر ترکمنستان در ایران با تجلیل از جایگاه مختومقلی فراغی در تاریخ ادبیات ایران و جهان گفت: «امروز اشعار مبتکرانه و کلاسیک این شاعر بلند آوازه همانند اشعار فردوسی، حافظ، نظامی و خیام وارد گنجینه طلایی ادبیات جهان شده و خودنمایی می‌کند. احمد قربان اف افزود: «عظمت هر ملتی به‌اندازه عظمت شخصیت‌هایی‌ست که برجسته شده به جهان رونمایی کرده است که مختومقلی فراغی شاعر دل‌ها و دوران‌ها، بیان‌کننده زیباترین و ناب‌ترین احساسات بشر و اوج معنویت مردم ترکمن است. امسال سی‌امین سالگرد برقراری روابط دیپلماسی بین دو کشور است، روابط ایران و ترکمنستان در گذشته در همه زمینه‌ها اعم از سیاسی، دیپلماتیک، تجاری، اقتصادی، فرهنگی بشردوستانه و سایر زمینه‌ها به‌طور‌فعال توسعه و بهبود یافته است». سفیر ترکمنستان در ایران ادامه داد: «مراسم امروز به‌عنوان بخشی از همکاری‌های فرهنگی و بشر دوستانه دو کشور دوست و همسایه است». قران اف گفت: «برای ترجمه آثار مختومقلی فراغی به زبان‌های گوناگون، ایجاد بناهای یادبود این شاعر در کشورهای مختلف و بررسی عمیق میراث غنی این شاعر تلاش‌های متعددی صورت می‌گیرد». این شاعر و عارف نامی ترکمن پس از ۵۷سال تلاش در مسیر شعر و ادب، در سال هزار و ۱۶۹ هجری خورشیدی در کنار چشمه عباساری در دامنه رشته کوه سونگی داغی بین ایران و ترکمنستان دیده از جهان فرو بست و به دیار حق شتافت. پیکر این شاعر برای دفن به روستای آق توقای در ۴۰کیلومتری غرب مراوه‌تپه در منتهی الیه شرق استان گلستان منتقل و در جوار آرامگاه پدرش دولت محمد آزادی به خاک سپرده شد.