تجربه مصرف «سیگار» در یک چهارم ۱۳ تا ۱۵ساله‌های جهان
نجمه محمودی‌نیا
«منصور براتی» بااشاره‌به فعالیت هرساله رسانه‌ها و کارزارهای رسانه‌ای و اقدامات متنوع برای آشنایی مردم سراسر جهان با خطرات مصرف دخانیات، گفت؛ امسال مؤسسه «کادراس» به‌عنوان «تنها مؤسسه پژوهشی غیردولتی فعال درزمینه مطالعات بین‌المللی مواد مخدر در ایران»، اقدام به انتشار ویژه‌نامه‌ای با محوریت اقدامات، اهداف و چشم‌اندازهای جهانی در حوزه مقابله با مصرف تنباکو را در دستورکار خود قرار داده است. وی افزود؛ اگرچه با پیچیده‌شدن فرایندهای مقابله با مواد مخدر در جهان و افزایش مخاطرات مصرف انواع مواد مخدر خصوصاً دسته مواد سخت (مانند مت‌آمفتامین) توجه و تمرکز افکار عمومی جهان و عمده ظرفیت دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی از مصرف مواد دخانی (تنباکو) دور شده اما واقعیت‌های موجود حاکی‌ازآن‌است‌که مقابله با مصرف تنباکو نباید میان سایر اهداف این‌حوزه گم شود زیرا سالانه حدود هفت‌میلیون‌نفر از جمعیت جهان مستقیم و غیرمستقیم براثر مصرف سیگار جان می‌سپارند. ازاین‌تعداد حدود پنج‌میلیون و 800هزارنفر افرادی هستند که خود به‌صورت مداوم تنباکو مصرف می‌کنند و حدود یک‌میلیون و 200هزارنفر نیز افرادی هستند که درمعرض دود سیگار دچار آسیب‌های سلامتی می‌شوند. وی بااشاره‌به قطع 600میلیون‌اصله درخت برای تولید سیگار در سراسر جهان و همچنین انتشار 84میلیون‌تن گاز دی‌اکسید کربن در هوا براثر مصرف سیگار در سطح جهان و صرف 22میلیاردلیتر آب در جهان برای تولید سیگار، گفت؛ از سال 2008 سازمان بهداشت جهانی تلاش‌هایی را درجهت محدودساختن صنایع دخانی آغاز کرده است. معاون پژوهشی مؤسسه «کادراس» بااشاره‌به آمار مصرف دخانیات میان نوجوانان، بیان کرد؛ تنباکو معمولاً نخستین ماده‌ای‌ست که جوانان به مصرف آن روی می‌آورند، طبق آمار سازمان ملل متحد از هر چهار دانش‌آموز 13 تا 15ساله یک‌نفر در جهان تجربه مصرف سیگار را داشته و حتی اولین مصرف را پیش از 10سالگی انجام داده. طبق «نظریه دروازه‌ای مواد مخدر» معمولاً افراد، مصرف مواد مخدر و حتی کشیده‌شدن به جرائم مربوط این‌حوزه را با مواد و اقداماتی می‌آغازند که دارای قبح یا ماهیت مجرمانه پایین‌تری‌ست. درواقع سیگار و تنباکو در نقش دروازه ورود تعداد زیادی از افراد به جهان مواد مخدر ظاهر می‌شوند. وی خاطرنشان کرد؛ ازسویی همچنان شاهد شکاف جنسیتی در سراسر جهان هستیم؛ پسرها گرایش بیشتری از دختران به مصرف تنباکو دارند. البته این‌امر درمورد قاره آمریکا و اروپا صادق نیست و در این دو قاره میزان مصرف تنباکو میان پسران و دختران تقریباً برابر است. از هر 10 دختر 13 تا 15ساله در جهان یک‌تن تنباکو مصرف می‌کند، این‌نرخ برای پسران در سطح جهان یک‌نفر از هر هفت‌نفر است. وی افزود؛ دیده‌شده جوانان از روی کنجکاوی اقدام به مصرف برخی مواد کرده‌اند یا گهگاه بدون‌اینکه عواقب خاصی را از سر گذرانده باشند تجربه مصرف را داشته‌اند؛ اما این، همه ماجرا نیست و در بلندمدت عواقب مصرف نیز ظاهر خواهد شد. همچنین ممکن است بسیاری از جوانان درگیر الگوهای مصرفی شوند که پیامدهای منفی کوتاه‌مدتی در‌پی دارد (مانند مصرف در سنین پایین، مصرف مکرر، مصرف دزهای بالا، چند ماده مصرفی و مصرف مواد هنگام رانندگی، فعالیت جنسی و ...). این‌امر ممکن است الگویی از مصرف را در بزرگ‌سالی ایجاد کند که منجر به پیامدهای منفی طولانی‌مدت‌تری برای فرد شود. براتی معتقد است که اگرچه همیشه نمی‌توان یک ارتباط خطی و علی میان مصرف مواد و پیامدهای آن ترسیم کرد و تحلیل پیچیده‌تری موردنیاز است اما شواهد قوی نشان از آن دارد که میان مصرف مکرر الکل و مواد مخدر و پیامدهای منفی بهداشتی، آموزشی و اجتماعی همبستگی وجود دارد. به‌گفته معاون پژوهشی مؤسسه «کادراس»، شواهد محکمی وجود دارد که نشان‌دهنده ارتباط میان مصرف مواد با ضعف جسمانی و روحی در کودکان و جوانان است؛ مثلاً مصرف دخانیات در کودکان‌ونوجوانان به‌روشنی با بروز مشکلات تنفسی مانند آسم و رینیت؛ و در بزرگ‌سالان با انواع سرطان‌ها درارتباط است. مصرف مکرر «کانابیس» با فاکتورهای سلامت جسمانی مانند وضعیت تنفسی، بیماری‌های قلبی و عروقی و علائم برونشیت حاد مرتبط است. مصرف کانابیس نیز همچنین در دوران نوجوانی با نرخ بالاتر ازکارافتادگی در سنین پایین یعنی از سن 59سالگی همراه است. طبق اظهارات وی؛ اثرات شدید مصرف کانابیس شامل افزایش اضطراب، علائم روان‌پریشی و افزایش خطر مرگ‌ومیر ناشی از مصرف آن مانند تصادفات رانندگی نیز می‌شود. وی بااشاره‌به تأثیر مصرف بالای الکل در کودکان‌ونوجوانان افزود؛ مصرف بالای الکل توسط کودکان و جوانان در بزرگ‌سالی می‌تواند وضعیت سلامت جسمانی فرد را ازجمله در حوزه بیماری‌های گوارشی، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان تحت‌الشعاع خود قرار دهد. همچنین ممکن است به‌دلیل تضعیف سیستم ایمنی خطر انواع بیماری‌های عفونی را نیز افزایش دهد. علاوه‌براین مصرف بالای الکل در کودکان و جوانان می‌تواند آثار عصبی منفی و کاهش عملکرد مغز را هم در‌پی داشته باشد. معاون پژوهشی مؤسسه «کادراس» خاطرنشان کرد؛ مصرف‌کنندگان تزریقی مواد مخدر نیز که از سرنگ و تجهیزات تزریق به‌صورت مشترک استفاده می‌کنند درمعرض‌خطر ابتلا به ایدز و سایر بیماری‌های ویروسی هستند که ازطریق خون منتقل می‌شوند. جوانانی که به‌تازگی به مصرف تزریقی روی آورده‌اند، از مخاطرات آن به‌خوبی آگاه نیستند و حتی نمی‌دانند که چگونه می‌توانند برای بهبود وضعیت خود از سیستم‌های ترک اعتیاد کسب حمایت کنند. ازاین‌رو احتمال ابتلای به ایدز و بیماری‌های مرتبط‌باآن در اوایل تجربه تزریق در افراد بیشتر است. ازسوی‌دیگر نیز میان پاره‌ای از پیامدهای منفی حوزه سلامت روان مانند رفتارهای مخاطره‌آمیز جنسی، بزهکاری و خشونت در کودکان‌ونوجوانان با مصرف‌کننده الکل و مواد مخدر به‌ویژه در کشورهای با درآمد متوسط و پایین مانند شیلی، چین، نامیبیا همبستگی وجود دارد. همچنین اختلالات مصرف الکل و مواد مخدر به‌هدررفتن بخش مهمی از عمر کودکان‌ونوجوانان مصرف‌کننده در سراسر جهان می‌انجامد. وی باتأکیدبراینکه مصرف تنباکو، الکل و مواد مخدر اغلب مشکلات حوزه سلامت روان را به‌همراه دارد، گفت؛ این‌موارد ممکن است بر مشارکت فرد در مدرسه تأثیر منفی گذارد و بنابراین مصرف مواد با پیامدهای منفی آموزشی در جهان مانند عملکرد ضعیف آموزشی، ترک‌تحصیل، ناتمام‌ماندن دوره متوسطه و تحصیلات تکمیلی در طیف متنوعی از مناطق توسعه‌یافته و درحال‌توسعه دارای همبستگی‌ست. وی ضمن هشدار نسبت‌به‌اینکه هرچه مصرف در سنین پایین‌تر آغاز شود، پیامدهای منفی بیشتر و طولانی‌مدت‌تری خواهد داشت، گفت؛ مصرف زودهنگام تنباکو توسط نوجوانان اغلب به افت عملکرد تحصیلی به‌ویژه در مدارس می‌انجامد. همچنین نوشیدن مداوم الکل و مستی به‌ویژه از سنین پایین بسیار مضر است و احتمال آثار منفی زودهنگام بر مغز، مشکلات اجتماعی، فرار از مدرسه و ترک‌تحصیل را افزایش می‌دهد. ازسوی‌دیگر مصرف مداوم کانابیس در اوایل نوجوانی، عملکرد ضعیف فرد در مدرسه و ترک زودهنگام تحصیل مرتبط را به‌همراه دارد. درواقع هرچه دز مصرفی بیشتر و سنگین‌تر باشد، میزان موفقیت تحصیلی کمتر خواهد شد. معاون پژوهشی مؤسسه «کادراس» یکی‌دیگر از جنبه‌های اختلال آموزشی ناشی از مصرف مواد را پیامدهای منفی آن برای آن‌دسته از همسالان غیر مصرف‌کننده‌ای که با مصرف‌کنندگان ارتباط دارند، دانست و افزود؛ این‌موارد شامل، اختلال در زمان مطالعه، توهین، تحقیر و آسیب مالی‌ست. در مدارس مصرف‌کنندگان مواد می‌توانند زمان آموزشی را مختل و منابع آموزشی را هدر دهند. کلاً، وزارت آموزش بریتانیا تخمین زده کاهش دسترسی کودکان‌ونوجوانان به مصرف مواد به‌ازای هرفردی‌که دارای سوءمصرف مواد است، 80هزار و 700پوند هزینه برای اقتصاد این کشور دارد. براتی درادامه بااشاره‌به علت گرایش برخی نوجوانان به مواد مخدر معتقد است که ویژگی‌های فرد و محیطی نیز می‌تواند، عامل مهمی در گرایش کودکان‌ونوجوانان به مصرف مواد مخدر باشد. این ویژگی‌ها و عوامل محیطی به دو دسته «عوامل خطر» و «عوامل مصونیت‌بخش» تقسیم می‌شوند. بسته‌به‌اینکه کدام‌یک از این‌عوامل احتمال مصرف مواد را در جوانان افزایش یا کاهش دهد، همه افراد ترکیبی از عوامل خطر و عوامل محافظتی را در زندگی خود تجربه می‌کنند و تأثیر متقابل آن‌ها در زندگی یک فرد جوان پیش‌بینی می‌کند که آیا احتمال مصرف مواد در او وجود دارد یا خیر؟ وی یادآور شد؛ عوامل خطر و مصونیت‌بخش، کلیه دوره‌های رشد فرد را طی زندگی از زمان لقاح تا دوران کودکی، نوجوانی و بزرگ‌سالی شکل می‌دهند. یکی از راه‌های مفید برای درک تأثیر متقابل این‌عوامل، داشتن رویکردی اکولوژیک است که کودک‌ونوجوان را در مرکز محیط‌هایی همواره درحال‌گسترش (خانواده، مدرسه و جامعه) نشان می‌دهد. معاون پژوهشی مؤسسه «کادراس» بااشاره‌به‌اینکه سطح کلی عوامل خطر و مصونیت‌بخش در زندگی کودک محصول تعامل میان ویژگی‌های فردی و تجربیات او در حوزه‌های مختلف زندگی‌ست، افزود؛ وابستگی عاطفی پایین کودک و والدین در دوران نوزادی ممکن است به بروز مشکلات رفتاری اولیه در کودک منجر شود و بر عملکرد او در مدرسه و تعامل با همسالانش تأثیر منفی بگذارد. ازسوی‌دیگر، برنامه‌های پیشگیرانه شواهد محور در مدارس می‌تواند توانایی آن‌ها را درتعامل‌با معلمان و همسالان بهبود بخشد، از مشکلات رفتاری بیشتر جلوگیری کند و به بهبود روابط با والدین کمک کند. آنچه در اوایل زندگی یک فرد اتفاق می‌افتد، بر رویدادها و تجربیات بعدی زندگی او تأثیر می‌گذارد و به‌این‌ترتیب، تجربیات اولیه می‌تواند تأثیری مستقیم چه مثبت و چه منفی بر تعیین مسیر زندگی یک کودک داشته باشد. براتی خاطرنشان کرد؛ همچنین دوره‌های زندگی کودک ممکن است تحت‌تأثیر عواملی همچون رویدادهای مهم زندگی وی (نقل‌مکان به خانه‌ای بهتر و باکیفیت‌تر) یا تحول‌های عمده (مانند انتقال از مقطع ابتدایی به دبیرستان) قرار گیرد و یا تحت‌الشعاع برنامه پیشگیرانه‌ای قرار گیرد که با عوامل خطر مقابله می‌کند. عواملی که یک جوان را درمعرض‌خطر قرار می‌دهد، یا ازسوی‌دیگر از او در برابر مصرف مواد محافظت می‌کند تاحدزیادی مشابه سایر رفتارهای مشکل‌ساز (مانند خشونت، فعالیت مجرمانه، رفتار جنسی پرخطر و عملکرد ضعیف در مدرسه) است. این‌امر مستلزم یک رویکرد هماهنگ، جامع و حفظ حقوق اولیه است که کودکان‌ونوجوانان را برای تقویت عوامل محافظتی و شناخت عوامل خطر توانمند می‌سازد. وی در بخش دیگری از سخنان خود بااشاره‌به‌اینکه طیفی از عوامل می‌توانند جوانان را به‌سوی مصرف مواد هدایت کرده یا از آن پیشگیری کند، تصریح کرد؛ فرد، خانواده، مدرسه، جامعه، رسانه‌ها، کلوپ‌های جوانان، گروه‌های مذهبی، محل‌های کار، مؤسسات تفریحی و. لازم است ارتقای سلامت و پیشگیری از مصرف مواد را در سیاست‌ها و اقدامات خود به‌کار گیرند، گفت؛ همچنین آن‌ها باید عوامل مصون‌سازی و نیز عوامل خطر را در حوزه‌های مختلف مرتبط با کار خود به مخاطبان معرفی کنند. معاون پژوهشی مؤسسه «کادراس» دراین‌راستا همچنین برنامه‌های تحصیلی در سطح ملی و محلی (محتوا و روش‌های ارائه مطالب) ازجمله آموزش مهارت‌های مبتنی‌بر پیشگیری، آموزش و حمایت از معلمان، متخصصین بهداشت مدارس و سایر کارکنان برای برنامه‌ریزی، توسعه و اجرای یک استراتژی مداخله‌گری جامع مدرسه‌محور، مداخلات مبتنی‌بر شواهد مرتبط با برنامه‌های درسی که در مؤسسات آموزشی اجرا می‌شود، مداخلات مبتنی‌بر شواهد اجراشده در مدرسه و مؤسسات آموزشی از جمله سیاست‌های مصرف مواد در مدارس، همچنین سایر مداخلات پیشگیرانه مشاهده محور در مؤسسات آموزشی، ارائه خدمات بهداشتی در مدارس، خدمات مربوط به حوزه پیشگیری و حمایت از جوانان مصرف‌کننده مواد، مدیریت، هماهنگی و ارزیابی واکنش‌ها در بخش آموزش ازجمله نظارت بر شیوع مصرف مواد میان کودکان و جوانان را از جمله چهارچوب‌های موردنیاز سیاستی برای پیشگیری از مصرف مواد میان کودکان‌ونوجوانان عنوان کرد./ ایسنا