واکاوی جایگاه امید در سینمای ایران در قالب یک مستند
«کاپرا کجاست؟» به‌تهیه‌کنندگی و کارگردانی مهدی انصاری؛ عنوان جدیدترین اثر مرکز مستند و تلویزیونی سوره است که نگاهی انتقادی به سیاه‌نمایی در آثار هنری-تصویری ایران و واکاوی جایگاه امید در سینمای ایران می‌پردازد. این اثر با بررسی این اندیشه سینماگران ایرانی که «سینما آینه جامعه است» به مسئله امید در سینمای آمریکا می‌پردازد و همچنین نگاهی به فرانک کاپرا کارگردان ایتالیایی-آمریکایی و آثارش به‌عنوان مطرح‌ترین کارگردان امیدبخش داشته است. مهدی کاشفی‌فرد مشاور علمی مستند «کاپرا کجاست؟» ابتدا بابیان‌اینکه ورودش به این مستند درنوع‌خود نیز جالب است، بیان کرد؛ روزی در کافه‌ای با مهدی انصاری ملاقات کردم و ایشان سؤالات آغازین مستند را که در «کاپرا کجاست؟» می‌بینید، پرسید و بحث و چالش بین ما شروع شد. زمانی‌که صحبتمان به‌پایان رسید، متوجه شدم مهدی انصاری صدایم را ضبط کرده است. ابتدا از این‌کار ناراحت شدم اما ایشان گفت صدایم را ضبط کرده است تا متوجه این‌مسئله شود که این‌مدل روایت جدید جواب می‌دهد یا نه. وی ادامه داد؛ ما دراین‌مستند در بسیاری از بخش‌ها با مهدی انصاری چالش داشتیم که در اثر هم به‌نمایش گذاشته شده. موضوع اصلی مستند این‌است‌که سینما اساساً چیست؟ بازتاب است یا قرار است شکل‌دهی کند؟ در «کاپرا کجاست؟» بحث‌های نظری را مطرح کردیم و طی مستند حواسمان بود خط نظری و محتوایی کار باقی بماند و از بین نرود. مشاور علمی «کاپرا کجاست؟» در‌این‌باره‌که چرا باوجوداینکه روبه‌روی کارگردان نشسته و با او درباره سینمای امید صحبت می‌کند اما چهره‌اش در کار نمایش داده نمی‌شود، گفت؛ در بخش‌های ابتدایی مستند یک فضای رازآلود ایجاد می‌شود چراکه کارگردان با من گفتگو می‌کند که مخاطب تنها صدایم را می‌شنود و تصویرم را نمی‌بیند. درحقیقت این صدا نماینده ایده‌ها و اندیشه‌ها و پاسخ‌هایی‌ست که در جامعه وجود دارد. البته قطعاً این همه پاسخ‌ها نیست و آدم‌هایی‌که بیشتر دراین‌حوزه کار کردند، می‌توانند پاسخ‌های بهتری بدهند. وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش بابیان‌اینکه آثار ایرانی که در جشنواره‌های مختلف به‌نمایش گذاشته می‌شود یک تصویر وحشی از کشور با مردمانی تبهکار، عقب‌مانده و عقب‌افتاده را که ریشه در سنت شرق‌شناسی و ذهنیت تاریخی دارد، به مخاطب می‌رساند و دائماً در صورت‌ها و حالت‌های متفاوتی بازتولید می‌شود، گفت؛ ما بیشتر از اینکه بخواهیم با کلمات فکر کنیم با تصاویر فکر می‌کنیم و سینما دقیقاً یکسری امور کلی را در قالب کدهای تصویری و بازنمایی به ما نشان می‌دهد و انتهای تولیدات تصویری و رسانه‌ای این‌است‌که ایران یک جامعه عقب‌افتاده است. وی تأکید کرد؛ ما حتی در داخل مرزهای خود چنین آثاری را برای جشنواره نسازیم، آن‌را بازنمایی می‌کنیم و می‌دانیم که همان‌گونه که عده‌ای معتقدند هنر بازتاب جامعه است ذهن ما هم ویژگی بازتابی و آیینه‌ای دارد یعنی یک رفتار مانند آینه در بخش‌هایی از مغز ما این‌گونه بازنمایی می‌شود که آن‌را انجام می‌دهیم و درکناراین تکرار، رفتار ما را تعیین می‌کند و شکل می‌دهد. یعنی براساس نظریه‌ای که معتقد است سینما بازتاب است، رفتار نیز شکل می‌گیرد؛ علاوه‌براینکه زشتی‌های جامعه را به‌نمایش می‌گذارند. به‌گفته وی؛ هدف و ایده «کاپرا کجاست؟» این‌است‌که بگوید سیاه‌نمایی که دوستان به‌واسطه بازتاب، آن‌را نمایش می‌دهند در فرآیندی کلی به جامعه کمک نمی‌کند. درچنین‌وضعیتی رسالت هنر این‌است‌که مردم را امیدوار نگه دارد چون از دل امیدواری اصلاح حاصل می‌شود. وی بااشاره‌به‌اینکه بسیاری از بحث‌های علمی که امکان طرح آن دراین‌مستند وجود داشت، مطرح نشده است و هنوز جای کار دارد، گفت؛ کسانی‌که دراین‌زمینه مطالعه دارند و کار عملی بیشتری کرده‌اند، باید درباره این‌موضوع صحبت کنند و ما مستلزم این هستیم که قبل‌ازاینکه فضای شکل‌دهی طبق ایده «کاپرا کجاست؟» را ترویج دهیم، بحث‌های فلسفی و نظری مبنی‌براینکه ما کجا ایستادیم؟ هنر برای ما چه رسالتی دارد؟ کارکرد آن برای یک جامعه ایرانی متنوع و مسلمان چیست؟ و ... مطرح شود. مشاور علمی «کاپرا کجاست؟» افزود؛ لذا بحث‌های علمی که دراین‌مستند مطرح می‌شود و به‌نظر من برای بسیاری‌ازآن‌ها نقطه گذاشته نمی‌شود، کم است و بحث‌های بسیار زیادتری وجود دارد که می‌توان دراین‌فضا مطرح کرد. مخاطبان مستند ممکن است به این‌مسئله فکر کنند کسی‌که صدایش شنیده می‌شود بحث‌های علمی‌تری را مطرح می‌کند اما مهدی انصاری که راوی مستند است، نقشی جستجوگر را ایفا می‌کند تا متوجه شود ایده‌ها چه مابه‌ازایی دارند. درواقع کسی‌که صدایش شنیده می‌شود متفاوت با کسی‌ست که در جایگاه جستجوگری قرار دارد. کاشفی‌فرد درپایان خاطرنشان کرد؛ این مستند آغازگر یک گفتگوست. ازسوی‌دیگر ادعای این مستند بزرگ نیست بلکه یک ایده ابتدایی را مطرح می‌کند و بعد گفتگو درباره موضوع مستند شکل می‌گیرد. درواقع این مستند می‌تواند این پرسش را مطرح کند که چه رابطه‌ای بین امید و هنر وجود دارد و چه زمان نتیجه مطلوب حاصل می‌شود./ فارس