جای خالی آموزش «واکنش صحیح» هنگام وقوع زلزله
پژوهش‌ها نشان می‌دهد آموزش و آگاهی از واکنش صحیح هنگام وقوع زلزله می‌تواند به کاهش آمار مصدومان و فوتی‌های ناشی از زلزله کمک کند. ایران، از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان با گسل‌های فراوانی‌ست که حدود ۹۰درصد مساحت آن‌را می‌پوشاند. طبق آمار کشورمان سومین کشور زلزله‌خیز در جهان است و تنها در ۲۰سال‌گذشته حدود ۳۷۰۰۰ کشته ناشی از زلزله داشته؛ که برخی‌ازآن‌ها، زلزله آوج همدان در سال ۸۱ با ۲۶۱ کشته. زلزله بم کرمان در سال 82 با ۳۴۰۰۰ کشته. زلزله فیروزآباد فارس در سال 83 با ۳۵ کشته. زلزله زرند کرمان در سال ۸۳ با ۶۱۲ زلزله باختر قشم در سال ۸۴ با ۱۳ کشته زلزله بروجرد استان لرستان در سال ۸۵ با ۷۰ کشته بوده است. در دهه ۹۰ نیز زلزله آذربایجان شرقی ۳۶ کشته، زلزله 92 دشتی ۳۷ کشته، زلزله 92 سراوان و سیستان‌وبلوچستان ۱۰۰ کشته، زلزله ازگله کرمانشاه ۶۲۰ کشته، زلزله سرپل ذهاب کرمانشاه ۵۷۴ کشته، زلزله ترکمانچای آذربایجان شرقی پنج کشته، زلزله سی‌سخت ۶۳ کشته و زلزله ۱۴۰۱ بندرخمیر نیز پنج کشته برجا گذاشته است. همان‌طورکه پیش‌ازاین بیان شد ایران کشور زلزله‌خیزی‌ست و راه‌کار برای کاهش این آمار علاوه‌بر زیست در ساختمان‌های ایمن، نحوه صحیح واکنش در برابر این رخداد طبیعی‌ست. اخبار نشان می‌دهد در برخی از زلزله‌هایی که بزرگی زیادی ندارد واکنش‌های نادرست افراد سبب مصدومیت و گاه فوت‌شده است. دستپاچگی و فرار، دو واکنش اشتباه افراد در هنگام وقوع زلزله است که ناشی از فقدان آگاهی افراد بوده و خطرات و آسیب‌های احتمالی را افزایش می‌دهد. بررسی الگوهای پناه‌گیری هنگام وقوع زلزله باتوجه‌به بررسی‌های انجام‌شده درارتباط‌با چگونگی رفتار هنگام زلزله در دنیا تا سال ۲۰۰۴ تنها یک مدل پذیرفته‌شده در کشورهای دنیا به‌نام DCH بوده که برگرفته از سه کلمه: Drop (بنشین)، Cover (سر و گردن را بپوشان) و Hold (جایی را محکم نگه دار) است. دراین‌حالت به افراد توصیه می‌شد هنگام زلزله برای حفظ تعادل بلافاصله روی زمین نشسته، سپس سریعاً در مکان مناسبی (زیر میز محکم، گوشه دیوار داخلی و ...) پناه گرفته و از سر و گردن خود محافظت کرده و تا اتمام لرزش‌های زمین دراین‌وضعیت باقی بمانند؛ اما در سال ۲۰۰۴، کاپ که مسئولیت یک تیم غیردولتی امدادونجات را در آمریکا برعهده داشت، با استناد بر مشاهدات خود در چند زلزله مختلف، روش دیگری را تحت‌عنوان مثلث حیات Triangle of Life پیشنهاد داد. تئوری مثلث حیات به افراد توصیه می‌کند تا به‌جای پناه گرفتن در زیر میز، در کنار اجسام سنگین و متراکم مانند یخچال پناه بگیرند؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که دو روش DCH و مثلث حیات Triangle of Life تنها روش‌های مطرح‌شده تاکنون برای واکنش و پناه‌گیری هنگام زلزله‌اند. باتوجه‌به اطلاعات جمع‌آوری‌شده از سراسر دنیا، هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای جهان همچنان روش DCH توصیه می‌شود و روش مثلث حیات به‌صورت رسمی پذیرفته نشده است. آگاهی از نحوه پناه‌گیری در زمان وقوع زلزله تاحدی آسیب‌های ناشی‌ازآن را می‌کاهد. در پژوهشی جهت شناخت درصد نسبی سطح آگاهی مخاطبان از روش‌های پناه‌گیری در زمان وقوع زلزله، از آن‌ها سؤال شد که آیا قبل از زلزله از پناه‌گیری در زمان زلزله اطلاع داشتید؟ از مجموع ۲۹۰مصاحبه‌شونده، 44.8درصد پاسخ مثبت دادند. به‌نظر می‌رسد سطح آگاهی مردم نسبت به این پدیده مطلوب نبوده. بررسی‌ها نشان می‌دهد «دانشجویان»، «معلمان» و «مهندسان ساختمان، نیروهای نظامی و انتظامی، امدادگران و نجات‌گران» به‌ترتیب آگاهی بیشتری نسبت به دیگر گروه‌های شغلی دارند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که رابطه مستقیمی بین تحصیلات و میزان آگاهی افراد از روش‌های پناه‌گیری وجود دارد. درواقع، با افزایش سطح تحصیلات، میزان آگاهی افراد نیز بیشتر می‌شود. علاوه‌براین، رابطه سن افراد با میزان آگاهی آنان از روش‌های پناه‌گیری موردمطالعه قرار گرفت. این‌طور به‌نظر می‌رسد که با افزایش سن، میزان آگاهی افراد درمورد روش‌های پناه‌گیری در زمان زلزله کاهش پیدا می‌کند. مطالعات موردی انجام‌شده رفتارهای مردم هنگام زلزله در ایران و دیگر کشورها نشان می‌دهد عکس‌العمل طبیعی و ناخودآگاه همه افراد هنگام زلزله «ترس، دستپاچگی و فرار» است. آموزش‌های ایمنی برابر زلزله سعی دارد به‌جای دستپاچگی و فرار، افراد را آماده کند تا اقدام به پناه‌گیری کنند. این‌امر چون برخلاف فطرت طبیعی انسان است، نیاز به آموزش و تمرین زیاد دارد تا در ضمیر ناخودآگاه افراد جای گرفته و آن‌ها بتوانند به‌صورت خودکار با کمترین‌میزان دستپاچگی اقدامات صحیح را انجام دهند. براساس مطالعات انجام‌شده و باتوجه‌به‌اینکه اکثر افراد منبع آموزشی خود را مدرسه، کتب درسی و برگزاری مانورهای آموزشی معرفی کرده‌اند، پیشنهاد می‌شود به برگزاری مانورهای مداوم و برنامه‌ریزی‌شده در مدارس توجه بیشتری صورت گیرد و دانش آموزان در دوره‌های زمانی متناوب به‌طورمثال به‌صورت فصلی مانور را اجرا کنند و فقط به اجرای مانور سالی یک‌بار (۸ آذر هرسال) اکتفا نشود. مهراب شریفی؛ معاون آموزش و پژوهش و فن‌آوری جمعیت هلال‌احمر دراین‌خصوص گفت: هنگام وقوع زلزله و درک آن ازسوی ساکنان تا تخریب محیط زمان بسیار کمی‌ست؛ که افراد بتوانند از آنجا خارج شوند. وی افزود: توصیه به افرادی‌که در خانه‌های یک‌طبقه زندگی و به‌سرعت امکان دسترسی به محوطه‌های باز را دارند، خروج از خانه است. این‌افراد که بیشتر در محوطه‌های روستایی زندگی می‌کنند، بهتر است هرچه‌‌زود‌تر خانه را ترک کرده و در یک محوطه ایمن تا پایان زلزله بمانند. شریفی ادامه داد: اما افرادی‌که در خانه‌های چندطبقه قرار دارند بهترین روش، پناه‌گیری مناسب هنگام وقوع زلزله است؛ افراد ساکن دراین‌خانه پیش از وقوع زلزله باید محیط ایمن خانه را شناسایی کرده و زمان وقوع حادثه به آنجا بروند تا هنگام زلزله دچار دستپاچگی نشوند و با‌آرامش پناه بگیرند. معاون آموزش و پژوهش و فن‌آوری جمعیت هلال‌احمر آموزش کامل به اعضای خانواده بخصوص کودکان و تمرین مداوم آن‌را ضروری ارزیابی کرد و گفت: خانواده‌ها باید پیش از وقوع زلزله تمرین پناه‌گیری را بارهاوبارها تمرین کرده باشند، تا هنگام وقوع زمین‌لرزه انجام دهند. وی توجه به اشیای محیطی را یکی‌دیگر از موارد مهم دانست و گفت: افراد باید مراقب پرتاب اشیاء مثل ساعت، تابلو، گلدان به‌سوی سر و بدنشان باشند؛ زیرا بسیاری از مصدومان زلزله‌ها دچار این‌شکل از آسیب شده‌اند. معاون آموزش و پژوهش و فن‌آوری جمعیت هلال‌احمر پناه‌گرفتن کنار هرنوع پنجره‌ای را اشتباه ارزیابی کرد و گفت: خرد‌شدن شیشه‌ها در بیشتر پنجره‌ها هنگام وقوع زلزله اتفاق می‌افتد که می‌تواند منجر به صدمات جدی فرد شود. شریفی افزود: افراد ساکن در ساختمان پس از پایان تکان‌ها باید با آرامش از خانه خارج شوند و به محیط‌های باز همانند پارک و سالن‌های ورزشی بروند البته در تمام این‌موارد توجه کنند در جایی قرار نگیرند که احتمال افتادن اجسام وجود داشته باشد./ایرنا