نگاهی به آمار نشر تاریخ و جغرافیا در بهار سال 1401
گزارش اطلاعات و آماری مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران باعنوان «آئینه نشر ایران» ویژه بهار 1401 منتشر شد. نکته جالبی که در آمار ارائه‌شده وجود دارد حالت مقایسه‌ای‌ست که میان آمار نشر سال 1400 و 1401 صورت گرفته که این مقایسه تطبیقی می‌تواند نکات جالبی دربرداشته باشد. در گزارش بهار سال 1401 از جمله نکاتی که قابل‌توجه است، افزایش رشد 52درصدی عناوین کتاب‌هاست که دلیل آن‌را کاهش اپیدمی کرونا و برگزاری نمایشگاه کتاب بین‌المللی تهران دانستند که سهم این رشد عناوین در حوزه تاریخ و جغرافیا 166درصد نسبت به پارسال است. در جدول موضوعی آمار و اطلاعات جزئی‌تر از آثار چاپ‌شده انتشار یافته که نشان می‌دهد کتاب‌های منتشرشده درزمینه تاریخ و جغرافیا از 918 عنوان کتاب به 1563 عنوان رسیده که نسبت به سال قبل 70درصد رشد را نشان می‌دهد. در یکی از جداول خوبی که در گزارش آئینه نشر ایران جای داده شده، اطلاعات ریزی‌ست که با شاخص تعداد تألیف، ترجمه، چاپ‌اول و چاپ مجدد طراحی شده است. در‌این‌طراحی حوزه تاریخ و جغرافیا به موضوعاتی چون تاریخ و جغرافیای شهرها و تاریخ ادواری تقسیم شده و اطلاعات هر دوره به‌تفکیک آمده است. در موضوع (تاریخ و جغرافیای عمومی و سایر کشورها) 454 کتاب تألیفی، 192 اثر ترجمه عنوان شده که ازاین‌تعداد 322 کتاب چاپ‌اول و 324 اثر چاپ مجدد دیده می‌شود. دراین‌آمار تعداد کتب چاپ‌اول و مجدد به‌هم نزدیک است که نشان از این دارد مخاطب کتاب‌های این‌موضوع علاقه‌مند است کتاب‌هایی با موضوع (تاریخ و جغرافیای عمومی و سایر کشورها) را رصد کند. مقایسه تعداد چاپ‌اول و مجدد موضوع بالا نشان می‌دهد کتاب‌های این‌حوزه مخاطبان خود را دارد. در‌این‌جدول 182 اثر تألیف و 12 کتاب ترجمه در سرشاخه موضوعی (تاریخ و جغرافیای شهرهای ایران) به‌ثبت رسیده که از‌این‌آمار 178 کتاب چاپ‌اول و 16 اثر چاپ مجدد قرار دارد. این آمار حاکی‌ازآن‌است‌که مؤلفان این‌حوزه بیشتر در عرصه داخلی فعالیت دارند. درادامه کتاب‌های زمینه تاریخ ایران با مؤلفه زمانی (از حمله مغول تا قاجاریان) سهم کتاب‌های تألیفی 78 اثر است و 13 کتاب ترجمه را نشان می‌دهد. ضمن‌اینکه 46 عنوان چاپ‌اول دارد و 45 اثر چاپ مجدد ثبت شده. نزدیکی آمار چاپ‌اول و مجدد دراین‌رده موضوعی هم تکرار شده است. ۶۶ کتاب سهم تألیف و 17 اثر ترجمه در موضوع ایران، (تاریخ ایران پیش‌ازاسلام) دیده می‌شود. ضمن‌اینکه دراین‌میان 43 عنوان چاپ‌اول و 40 کتاب چاپ مجدد وجود دارد؛ اما موضوع بعدی آمار و ارقام فرازوفرود زیادی دارند به‌طوری‌که در شاخه (تاریخ ایران دوره جمهوری اسلامی) 63 کتاب تألیفی و 0 عنوان اثر ترجمه گنجانده شده. تفاوت زیاد تألیف و رتبه صفر ترجمه قابل‌تأمل است. همچنین 50 کتاب چاپ‌اول و 13 اثر چاپ مجدد دیده می‌شود. نکته جالب در آمار فوق بازهم فاصله کتاب‌های چاپ‌اول و چاپ مجدد است؛ بااین‌حال نکته اصلی دراین‌موضوع صفربودن کتب ترجمه‌شده است که باید دید علت این‌رقم پایین ریشه در چه مسائلی دارد؟ در حوزه (تاریخ ایران در دوره پهلوی) 39 کتاب در رسته تألیف است و سه اثر ترجمه به‌چشم می‌خورد. درهمین‌زمینه 22 کتاب چاپ‌اول دیده می‌شود و 20 کتاب چاپ مجدد که دراین‌آمار یک رویکرد نزدیک را شاهدیم؛ اما درزمینه تألیف و ترجمه هنوز فاصله زیاد است درحالی‌که این‌حوزه یکی از موضوعات پرپژوهش و تألیف است و ازطرفی خارج‌ازایران نیز محققان و پژوهشگران زیادی دراین‌زمینه کار می‌کنند که آثارشان داخل منتشر می‌شود گاه به‌صورت تألیف گاهی هم به‌شکل ترجمه. آخرین موضوع (تاریخ ایران پس‌از‌اسلام تا حمله مغول) است که 18 عنوان تألیفی قرار دارد و یک اثر ترجمه گنجانده شده که از همین تعداد کتاب چاپ‌شده 17 اثر چاپ‌اول را به‌خود اختصاص داده و دو کتاب چاپ مجدد قرار دارد. کمترین آمار تألیف و ترجمه درزمینه تاریخ به این‌دوره تعلق دارد. حوزه موضوعی خاصی از تاریخ که پژوهشگران و محققان اندکی دراین‌رابطه تحقیق و پژوهش می‌کنند و آثارشان مخاطبان خاصی دارد. در آمار کلی کتب منتشرشده درزمینه تاریخ 1319 عنوان کتاب تألیفی و 244 اثر ترجمه ثبت شده؛ ازاین‌تعداد 967 کتاب چاپ‌اول و 596 اثر چاپ مجدد قرار دارد. البته دراین‌آمار کتاب‌های دفاع مقدس را نیز باید حساب کرد. با همه این تفاصیل عدد 1563 عنوان کتاب تاریخ و جغرافیا در بهار سال 1401 جای امیدواری دارد برای کسانی‌که آثار منتشرشده دراین‌زمینه را رصد می‌کنند. ضمن‌اینکه بیشترین آمار چاپ کتاب‌های تاریخی درزمینه تألیف است و ترجمه سهم کمتری دارد. ازطرفی آمار چاپ کتاب‌های اول بالاست و چاپ مجدد در میانه قرار دارد. در جدول وضعیت نشر موضوع «دانش عمومی» آخرین گزینه (نسخه خطی و کتاب‌های نادر) گنجانده شده که آمار جدول جای تأمل و نگرانی دارد: تمام ارقام تألیف، ترجمه، چاپ‌اول و چاپ مجدد عدد صفر ثبت شده است! درحالی‌که فعالان نسخ خطی در ایران بسیارند و هنوز دراین‌زمینه کم‌وبیش فعالیت دارند. حالا باید بررسی کرد چرا در بهار 1401 آمار و ارقام چاپ نسخه خطی و کتاب‌های نادر این‌قدر نگران‌کننده است. آیا وضعیت کاغذ و دارابودن مخاطب خاص بر این‌زمینه موضوعی تأثیر گذاشته است؟ درپایان نگاهی به کتاب‌های علوم سیاسی در زیرمجموعه علوم اجتماعی نشان از کم رونقی این‌حوزه دارد. باتوجه‌به تعداد زیادی از محققان و پژوهشگرانی که درزمینه علوم سیاسی دست‌به‌قلم دارند، چاپ بیش از 100 کتاب دراین‌موضوع چندان رضایت‌بخش نیست؛ اما با همه این کم‌وکاستی‌ها آمار چاپ کتاب‌های علوم سیاسی درزمینه تألیف 117 و 76 اثر در ترجمه ثبت شده که ازاین‌تعداد 134 اثر چاپ‌اول و 59 کتاب چاپ مجدد دیده می‌شود.