یک‌سال با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
علیرضا نیاکان
دولت سیزدهم با شعار دولت مردمی مردادماه ۱۴۰۰ آغازبه‌کار کرد، وزارت بهداشت، یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌های کلیدی با جایگاه سیستم نظام سلامت، اقدامات ارزنده‌ای را در کارنامه یک‌ساله خود دارد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های سیستم بهداشت‌ودرمان، کمبود پزشک در مناطق کم‌برخوردار و محروم است. مهم‌ترین گامی که در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود، توجه اساسی به آموزش پزشکی‌ست طوری‌که برای اولین‌بار اقدامات لازم برای افزایش ۲۰درصدی پذیرش دانشجویان پزشکی از کنکور امسال باتأکیدبر مناطق محروم و بومی‌گزینی، بازنگری در ظرفیت‌های آزمون دستیاری سال گذشته به‌گونه‌ای‌که از حدود ۱۰۰۰ ظرفیت خالی، ۲۵۰نفر در مرحله تکمیل ظرفیت، پذیرش شدند، انجام شد. توجه به بخش توسعه منابع و نیروی انسانی حوزه سلامت در کارنامه یک‌ساله وزارت بهداشت نشان می‌دهد تکلیف پرونده‌های شهدای مدافع سلامت و تعیین مصادیق و امتیازات و ابلاغ دستورالعمل نحوه تشکیل پرونده و بررسی مدارک و مستندات شهید خدمت درجهت ارج‌نهادن به جان‌فشانی‌ها و فداکاری‌های کارکنان حوزه سلامت که درمقابله‌با بیماری کرونا جان خود را از دست داده‌اند حسب فرمایش‌های مقام رهبری (مدظله) و باتوجه‌به بند (۳) مصوبات ۷۳۷ جلسه شورای‌عالی امنیت ملی انجام و تبدیل‌وضعیت ۶۷هزارنفر از کارکنان نظام سلامت تابع قانون ایثارگران مشخص شد. درراستای بهبود توسعه منابع و نیروی انسانی سیستم بهداشت‌ودرمان کشور ۱۷۱۵۲ مجوز جذب نیروهای مشمول قانون پزشکان و پیراپزشکان در شش رشته شغلی پرستار، اتاق عمل، هوشبری، علوم آزمایشگاهی، رادیولوژی و فوریت‌های پزشکی و تعداد ۶۴۱ مجوز بهکارگیری نیروی شرکتی به دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی و سازمان‌های تابعه وزارت متبوع درجهت تأمین نیروی انسانی موردنیاز در حوزه‌های مختلف بهداشت، درمان، فوریت‌های پزشکی، توزیع اعتبار به‌مبلغ ۱.۵۰۸میلیاردریال از محل سازمان هدفمندی یارانه‌ها بابت ردیف بیماران صعب‌العلاج، توزیع اعتبار به‌مبلغ ۱۶.۴۹۰.۰۰۰میلیون‌ریال به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی بابت ردیف حوادث ترافیکی، اختصاص مبلغ ۱۶.۰۰۰میلیاردریال از محل منابع یک‌میلیاردیورو، پرداخت مستقیم برنامه‌وبودجه به هیئت‌امنای صرفه‌جویی ارزی بابت خرید واکسن نیز از دیگر اقداماتی‌ست که در دولت سیزدهم ازسوی وزارت بهداشت انجام شده و این‌اقدامات مهم در یک‌ساله اخیر درمقایسه‌با سال‌های قبل چشمگیر است.
شیوع همه‌گیری کرونا از اسفند ۹۸ تا قبل از روی‌کارآمدن دولت سیزدهم به‌دلیل تأمین‌نشدن واکسن علیه کرونا، باعث شدن بسیاری از هم‌وطنانمان جان خود را از دست بدهیم به‌طوری‌که روزانه ۷۰۰نفر به‌خاطرآن فوت کرده و ۸۰۰۰نفر نیز در مراکز درمانی بستری می‌شدند، ۲۸ استان پرخطر کرونایی بودند، دوره‌های وحشتناک و پراسترسی را همه مردم سپری می‌کردند تااینکه با روی‌کارآمدن دولت جدید، تهیه و ورود واکسن در اولویت همه وزارتخانه‌ها قرار گرفت و تابه‌امروز ۱۶۰میلیون‌دز واکسن در چهار نوبت به افراد جامعه در همه گروه‌های سنی تزریق شده و ادامه دارد و ما از روزهای سیاه و تلخ کرونایی رهایی یافتیم. شش واکسن تولید داخل نیز به‌همت دانشمندان ایرانی و با حمایت دولت و وزارت بهداشت علیه کرونا افتخار بزرگی برای کشورمان در دنیا ثبت شد به‌طوری‌که ۱۴.۸۶۱.۹۴۰ واکسن پاستوکووک و پاستوکووک‌پلاس باتوجه‌به شرایط اضطرار حاکم بر کشور در دوران پاندمی و نیاز فوری کشور به واکسن مؤثر و معتبر، توسط انستیتو پاستور با همکاری شرکت فینلای کوبا تولید شد. درراستای مقابله با همه‌گیری بیماری کرونا و اینکه بسیج و عزم ملی دراین‌زمینه در کشور ایجاد شده بود، کمیته علمی مبارزه با ویروس کرونا با شرکت ۶۰ پزشک و دانشمند درجه اول کشور تشکیل شد تا کار تدوین دستورالعمل‌های علمی و کشوری درمان کرونا، طراحی و ساخت کیت تشخیص امیکرون را انجام بدهند.
افزایش دوبرابری تخت‌های آی‌سی‌یو اطفال (در زمان پیک امیکرون)، واکسیناسیون بیش از دومیلیون و 500هزار از اتباع و مهاجرین، حمایت از تولید شش واکسن داخلی، افزایش دسترسی و بهره عادلانه از خدمات بهداشتی درمانی مرتبط با کووید-۱۹ در کشور شامل توزیع متمرکز ۱۹۹۳نفر پزشک، توزیع متمرکز ۵۳۸نفر دندان‌پزشک، بهکارگیری ۲۲۹۹۴نفر سایر رشته‌ها از دیگر اقدامات یک‌ساله در حوزه کنترل بیماری کروناست. اقدامات یک‌ساله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ بیمه همگانی از دیگر تحولات مهم نظام سلامت است به‌طوری‌که حدود شش‌میلیون‌نفر افراد فاقد بیمه پایه سه دهک پایین درآمدی، به‌صورت رایگان و بدون پرداخت حق بیمه زیر چتر حمایت بیمه سلامت قرار گرفتند و ۱۷ اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۱، پنج‌میلیون و ۴۰۰هزارنفر مختص سه دهک اول جامعه تحت‌پوشش بیمه قرار گرفته‌اند. باتوجه‌به‌اینکه ۴۰۰هزارنفر نیز در دوماه پایانی ۱۴۰۰ در مناطق کم‌برخوردار حاشیه شهر بیمه شدند، می‌توان گفت دهک‌های پایین با اطمینان بالا زیر پوشش قرار داشته و عمده افراد باقی‌مانده در دهک‌های بالاتر جامعه هستند. باتوجه‌به‌اینکه سرانه حق بیمه یک‌میلیون و ۱۰۰هزارتومان به‌ازای هر فرد در سال ۱۴۰۱ است؛ پرداخت این‌میزان برای سه دهک اول جامعه توسط خودشان مشکل‌زا بوده و با تقبل حق بیمه این‌افراد توسط دولت رایگان بیمه شده‌اند. با پوشش جدید بیمه‌ای، بیش از ۴۶میلیون‌نفر تحت‌پوشش بیمه سلامت ایران بوده و ۲۰میلیون‌نفر بیمه‌شدگان روستایی رایگان تحت‌پوشش قرار دارند و فرانشیز سه دهک اول برای خدمات بستری به پنج‌درصد و برای خدمات سرپایی به ۱۵درصد کاهش یافته است. در نگاهی دیگر به کارنامه یک‌ساله سیستم بهداشت‌ودرمان کشور می‌توان به تدوین و ابلاغ دستورالعمل اجرایی برنامه بیمه روستایی، شناسایی و معرفی مادران باردار، شیرده و دارای کودک زیرپنج‌سال که براساس آزمون وسع، نیازمند حمایت بوده، اشاره کرد و محتوای سبد تغذیه‌ای و بسته بهداشتی رایگان ماهیانه آن‌ها (بیمه رایگان مادران باردار و کودکان تا پنج‌سالگی) طراحی شد. تولید بیش از سه‌میلیون‌دز واکسن هپاتیت ب و سه‌میلیون‌دز واکسن ب‌ث‌ژ و بیش از ۸۷۰هزار ویال 50سی‌سی از محلول‌های تزریقی شامل سولفات منیزیوم، لیدوکائین، پتاسیم کلراید در انستیتو پاستور از دیگر مواردی‌ست که در کارنامه یک‌ساله وزارت بهداشت ثبت شده. درراستای بازسازی و احداث مراکز درمانی، خانه‌های بهداشت و ... می‌توان به تکمیل و بهره‌برداری از ۸۵ پروژه بهداشتی با زیربنای ۳۵.۸۰۰مترمربع در قالب سه آزمایشگاه، سه آموزشگاه بهورزی، ۱۵ پایگاه سلامت شهری، سه خانه بهداشت، ۱۷ پروژه زیست پزشک، دو ستاد شبکه، ۲۳ مرکز جامع سلامت روستایی و دو پروژه بیماری رفتاری، نصب و راه‌اندازی بیوراکتورهای خط تولید صنعتی واکسن‌ها و کشت سلول‌های جانوری در انستیتو پاستور، توسعه و اجرای برنامه ایمنی آب آشامیدنی در ۳۲ شهر و منطقه روستایی، راه‌اندازی سامانه ملی پایش برنامه‌های سلامت و سطوح نظام شبکه برای اولین‌بار در حوزه بهداشت، تشکیل قرارگاه جوانی و جمعیت و حمایت از خانواده و پوشش بیمه‌ای پایه و کامل همه اقدامات تشخیصی و درمانی لازم برای زوج‌هایی که به‌رغم اقدام به بارداری مدت یک‌سال یا بیشتر، صاحب فرزند نشده‌اند؛ اعم از برنامه‌های معاینه، بیماریابی، تشخیص علت ناباروری و درمان آن بدون محدودیت زمان و دفعات موردنیاز به‌تشخیص پزشک معالج، اختصاص یک پایگاه سلامت به‌ازای متوسط هر ۱۲۵۰۰نفر جمعیت در مناطق حاشیه‌نشین و شهری، اختصاص یک مرکز خدمات جامع سلامت برای هر ۲۵ تا ۵۰هزارنفر جمعیت در مناطق حاشیه‌نشین و شهری، جذب مراقب سلامت به‌ازای هر ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰نفر جمعیت در مناطق حاشیه‌نشین و شهری نیز اشاره کرد که در کارنامه وزارت بهداشت ثبت شده است.
همه می‌دانیم پرستاران به‌ویژه در دوران همه‌گیری جان‌فشانی‌های زیادی برای رسیدگی به بیماران کرده‌اند. قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری که ۱۵سال از اجرای آن گذشته ولی مطالبات این قشر زحمتکش پرداخت نشده بود، درراستای هویت بخشی و تکریم عملی حرفه پرستاری و حسب تأکید رهبر معظم انقلاب در آذرماه ۱۴۰۰ که مطابق آن سهم سازمان‌های بیمه‌گر پایه برای بسته خدمات و مراقبت‌های پرستاری، در بخش بستری و بستری فوریت‌های پزشکی (اورژانس) ۹۰درصد و در بخش سرپایی ۷۰درصد تعیین شده، اجرای آن به‌سرانجام رسید و قشر پرستار از مزایای این قانون بهره‌مند شدند.
تجهیز ۷۹ بیمارستان با بیش از ۸۱۰۰ تخت و احداث حدود ۵۵ مرکز درمانی در مناطق محروم با رویکرد توزیع عادلانه خدمات سلامت، اختصاص ۷۵درصد از کل پزشکان متخصص ضریب کا به مناطق محروم از مجموع پزشکان ضریب کا توزیع‌شده در کشور، افزایش ۱۰۰درصدی حق ماندگاری پزشکان متخصص مقیم در مناطق محروم جهت ادامه خدمت دراین‌مناطق و عدم جابه‌جایی به کلان‌شهرها، ابلاغ ۷۰ محصول دانشی (راهنمای بالینی و استاندارد خدمت در حوزه درمان بیماران)، تدوین ۲۰ استاندارد خدمات ناباروری و آیین‌نامه مراکز درمان ناباروری سطوح ۲ و ۳، تدوین برنامه نظام شبکه آزمایشگاهی کشوری، صدور مجوز گردشگری سلامت برای ۲۰۰ بیمارستان کشور، اجرای قرارداد خرید ۱۰۰۰ آمبولانس، پرداخت مبلغ ۳.۰۰۰میلیون‌ریال از محل ارزش‌افزوده به هیئت‌امنای صرفه‌جویی ارزی (مبلغ ۲.۰۰۰میلیاردریال بابت خرید تجهیزات و طرح‌های بیمارستانی و مبلغ ۱.۰۰۰میلیاردریال بابت تأمین واکسن)، گسترش شبکه خون‌رسانی شامل ۲۰۳ مرکز هاب انتقال خون در ۳۱ استان و دستیابی به ۲۰۳۴۷۸۶ واحد اهدای خون داوطلبانه با وجود شرایط پاندمی نیز عملکرد یک‌ساله وزارت بهداشت در بخش درمان است. افزایش حق انتخاب رشته محل در آزمون دستیاری از ۱۰ به ۱۰۰ رشته محل، اختصاص سهمیه بومی مناطق محروم در آزمون دستیاری سال ۱۴۰۴ درراستای عدالت آموزشی و تأمین نیاز نیروی متخصص پزشکی در مناطق کمتربرخوردار، افزایش حقوق دستیاران تخصصی جهت افزایش انگیزش و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه علوم‌پزشکی نیز در یک‌سال‌اخیر در حوزه علوم‌پزشکی تحقق یافته است از دیگر اقدامات انجام‌شده در حوزه علوم‌پزشکی‌ست.
حوزه غذا و دارو نیز در سیستم نظام سلامت که بسیار حائزاهمیت است. در عملکرد یک‌ساله وزارت بهداشت، اقدامات خوبی دراین‌حوزه انجام شد طوری‌که می‌توان به طرح ملی ارتقای سلامت و اصالت غذا، شروع تجهیز آزمایشگاه‌های کنترل غذا و داروی مرزی به‌منظور کنترل دقیق فراورده‌های وارداتی و صادراتی، ایجاد پنجره واحد تسهیل تولید دانش‌بنیان بین سازمان غذا و دارو، معاونت تحقیقات وزارت بهداشت و معاونت علمی ریاست‌جمهوری، به‌روزرسانی و انتشار آخرین نسخه فارماکوپه داروهای ایران پس از شش‌سال تأخیر، بازکردن فهرست دارویی ایران و ثبت بیش از ۳۰ ملکول جدید درزمینه TTAC، ایجاد سامانه بر‌خط قیمت‌گذاری دارو و کاهش کمبودهای دارویی به‌رغم محدودیت‌های ارزی و تحریم‌ها اشاره کرد.