ایران؛ جزو ۲۰ کشور اول دنیا در تولید زباله پلاستیکی
مطهره بستان‌جوادی
درحالیکه تولید پسماند در ایران بالاتر از میانگین جهانی‌ست، توجه به راه‌های مدیریت پسماند و پاک‌سازی زمین از اهمیت زیادی برخوردار است. طرفداران و فعالان پاکیزگی محیط‌زیست هرسال در «روز جهانی پاک‌سازی زمین» به خیابان‌ها، اماکن عمومی شهرها، فضاهای سبز، سواحل رودخانه و دریا می‌روند تا با جمع‌آوری زباله سهمی حتی کوچک در پاکیزه‌سازی زمین داشته باشند. روز جهانی پاک‌سازی زمین World Cleanup Day یک رویداد جهانی محیط‌زیستی‌ست که هرساله ۱۵ سپتامبر در بیش از ۱۵۰ کشور جهان و با حضور حدود ۱۸میلیون داوطلب به‌منظور پاک‌سازی کره زمین از زباله‌ها و با هدف معطوف‌کردن توجه به خطرات ناشی از انباشت زباله و ارتقای سطح حس مسئولیت‌پذیری انسان‌ها درباره مسئله پسماند برگزار می‌شود. پسماند و مدیریت آن در دنیای امروز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی محیط‌زیست است طوری‌که زمین با انواع پسماندها از پسماندهای غذایی گرفته تا پسماندهای الکترونیک و در سال‌های اخیر با پسماند کرونایی دست‌وپنجه نرم می‌کند درحالیکه با مدیریت پسماندهای تولیدی می‌توانیم به سرمایه‌گذاری در محیط‌زیست بپردازیم.
به‌گفته شینا انصاری؛ زمین به‌علت انواع مخاطرات و آلودگی‌هایی که بشر به‌وجود آورده، در وضعیت ناسالمی بسر می‌برد که این‌وضعیت وظیفه انسان را در برابر حفظ و حراست از تنها سکونتگاه بشر بیش‌ازپیش پررنگ می‌کند. بدین‌جهت روز جهانی پاک‌سازی زمین فرصت مغتنم برای گسترش آگاهی دراین‌زمینه است. مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران درادامه می‌گوید: منابع طبیعت فرصتی برای انسان است و برای استمرار زیست و زندگی بشر ضروری‌ست اما امروزه این‌فرصت ارزشمند به‌دست خود انسان‌ها درمعرض‌نابودی قرار گرفته. استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف و تولید زباله‌های پلاستیکی باعث آلودگی زمین شده طوری‌که در سال‌های اخیر تولید زباله بیش‌ازپیش افزایش یافته. او روز جهانی پاک‌سازی زمین را تلنگری می‌داند تا بیش‌ازپیش به موضوع پراهمیت حفظ و حراست از زمینی که تنها مأمن و پناهگاه انسان به‌شمار می‌رود، پرداخته شود و این‌فرصت را دراختیار انسان‌ها قرار می‌دهد تا برای حیات سیاره‌ای که روی آن زندگی می‌کنند، کاری کنند. ازاین‌رو بیش از یک‌میلیاردنفر در جهان با شرکت در برنامه‌های پاک‌سازی طبیعت دراین‌روز نمادین بر خطرات نابودی زمین توسط پسماندها به‌ویژه پسماندهای سمی صنعتی و پسماندهای پلاستیکی تأکید می‌کنند. ابتکارعمل‌های متعدد فعالان محیط‌زیست با تأثیر بر ارتقای آموزش عمومی درمورد خطرات مرتبط با پراکنده‌شدن زباله در طبیعت می‌تواند در میان‌مدت آثار نامطلوب پلاستیک و پسماند را در طبیعت کاهش دهد.
طبق آمار World Population Review (سازمانی که داده‌های آماری جمعیتی به‌روز را درباره کشورها ارائه می‌دهد)؛ در سال ۲۰۲۱ ایران رتبه ۱۷ در تولید زباله را داشت. همچنین به‌نقل‌از اطلس کلان‌شهر تهران هر فرد میانگین سالانه شش‌برابر وزن خود زباله تولید می‌کند. متوسط سرانه زباله تولیدشده در تهران ۳۲۰کیلوگرم است. ازسویی درحالیکه سرانه تولید زباله در جهان حدود ۱۱۰کیلوگرم در سال و سرانه روزانه در مقیاس جهانی ۲۵۰ تا ۳۰۰گرم است، این‌رقم در ایران ۶۰۰گرم و در شمال شهر تهران ۱۲۰۰گرم است. همچنین تکثر کیسه‌های پلاستیکی در تفکیک پسماندها و بازیافت آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. طبق آمار جهانی؛ ایران جزو ۲۰ کشور اول دنیا در تولید زباله پلاستیکی‌ست. سالانه چهارمیلیون‌تن زباله پلاستیکی تولید می‌شود که نیم‌میلیون‌تن از آن مربوط به کیسه‌های پلاستیکی‌ست. هر ایرانی روزانه متوسط سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که ۹۶درصد از آن‌ها مستقیم وارد سطل زباله می‌شود. با آموزش و ترغیب شهروندان به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای به‌جای کیسه‌های پلاستیکی این آمار پایین می‌آید و فرهنگ استفاده از کیسه‌های قابل‌شست‌وشو نیز در کشور ایجاد می‌شود.
به‌گفته محمد الموتی (کارشناس حوزه پسماند)؛ دررابطه‌با جایگاه محیط‌زیست در مدیریت پسماند، وقتی فاکتور محیط‌زیست را در مسئله مدیریت پسماند بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم به‌هیچ‌وجه اهمیتی به محیط‌زیست داده نشده. در کشور ما به‌علت نبود مدیریت سامانمند پسماند، در بیش از ۸۰درصد روستاها نقطه‌ای وجود دارد که پسماند دپو و سوزانده می‌شود و تولید شیرابه می‌کند. جانمایی ۳۷هزار نقطه دپوی زباله درست انجام نشده و شیرابه حاصل از این پسماند مستقیماً وارد منابع آب زیرزمینی و به‌تبع‌آن وارد آب کشاورزی می‌شود. این‌وضعیت باعث می‌شود تا آب دارای فلزات سنگین شود و جانمایی نادرست برخی محل‌های دپوی زباله باعث شده تا شیرابه آن به آبخوان‌ها نشت کند. وی می‌افزاید: وقتی تفکیک پسماند به‌درستی مدیریت نشود، در مرحله انتقال نیز به‌علت استفاده از وسایل حمل‌ونقل غیراستاندارد مسیر انتقال مملو از زباله خواهد شد و این سبب ایجاد گازهای مختلف می‌شود که آلودگی هوا را در پی خواهند داشت. متأسفانه مسئولان مدیریت پسماند تصور می‌کنند که مدیریت پسماند تنها برداشتن زباله از جایی و انتقال به‌جای دیگر و درنهایت سوزاندن آن است. الموتی بااشاره‌به موضوع پسماندهای پلاستیکی و تجدیدناپذیر می‌گوید: دستورالعمل‌های ناقصی برای مدیریت، رسیدگی و نظارت بر پسماندهای پلاستیکی وجود دارد اما همان‌ها نیز اجرا نمی‌شود. ما نیازمند نهادینه‌کردن موضوع مدیریت پسماند، مدیریت پاکیزگی و مدیریت زندگی سالم برای تولید پلاستیک در خانواده‌ها هستیم. باید سبک زندگی سالم زیست‌محیطی در کشور ما تبدیل به ارزش و هنجار شود.
اطلاع‌رسانی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند راهی مناسب برای فرهنگ‌سازی بیشتر درجهت کاهش تولید پسماند و شیوه‌های صحیح دفع آن باشد اما همه این‌ها زمانی ممکن می‌شود که آنان اقناع شوند که نفع نهایی این‌اقدامات به خود آن‌ها برمی‌گردد. اگر مردم تأثیر تفکیک پسماند یا رعایت دیگر ملزومات زیست‌محیطی را در زندگی روزمره خود ببینند حتماً خود برای این‌کارها پیش‌قدم
می‌شوند./ ایسنا