سالانه ۱۶هزار دیابتی در کشور می‌میرند!
افشین استوار؛ رئیس پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی تهران بابیان‌اینکه تا پیش از شیوع کرونا بیماری‌های غیرواگیر تقریباً مشکل اصلی تمام مردم جهان و ازجمله ایران بود؛ به‌طوری‌که نزدیک ۸۲درصد علل مرگ در کشور به‌علت بیماری‌های غیرواگیر رخ می‌داد، گفت: بیماری‌های قلبی و عروقی با ۴۳درصد، سرطان با ۱۶درصد، دیابت با چهاردرصد و بیماری‌های مزمن تنفسی مانند بیماری آسم و بیماری‌های انسداد ریوی با چهاردرصد مهم‌ترین بیماری‌های غیرواگیر هستند که بیشترین علل مرگ در ایران را تشکیل می‌دهند؛ از حدود ۴۰۰هزار مرگ سالیانه قبل از کرونا حدود ۳۲۰هزار مرگ به‌دلیل بیماری‌های غیرواگیر رخ می‌داد. عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران بابیان‌اینکه کرونا و بیماری‌های غیرواگیر اثرات متقابلی بر یکدیگر داشته‌اند، اظهار کرد: این اثرات متقابل موجب یک «سیندمیک» شده؛ درواقع پاندمی کرونا با پاندمی بیماری‌های غیرواگیر هم‌زمان شدند. ازیک‌سو بیماری کرونا به‌عنوان یک بیماری مسری واگیر، خدمات بیماری‌های غیرواگیر را تحت‌تأثیر قرار داد. برخی خدمات تا ۹۰درصد در اوج دوره کرونا کاهش پیدا کرد. مراقبت‌های غربالگری سرطان تا ۹۰درصد و غربالگری‌های دیابت و فشارخون نیز بین ۳۰ تا ۴۰درصد کاهش پیدا کرد. وی تأکید کرد: این کاهش غربالگری دلایل متعددی داشته که مهم‌ترین علت آن ترس از ابتلابه‌کرونا در مراکز درمانی بود. دلایل دیگری مانند تعطیلی برخی مراکز و مطب‌ها نیز وجود داشت. همچنین مراکز درمانی هم بخشی از ظرفیتی را که برای کنترل بیماری‌های غیرواگیر ایجاد داده بودند به کرونا اختصاص دادند. ازسوی‌دیگر مقررات وضع‌شده درباره فاصله‌گذاری اجتماعی موجب شد برخی از مردم به‌ویژه سالمندان که بیماری غیرواگیر در آن‌ها بیشتر است، برای دسترسی به مراکز درمانی دچار مشکل شدند، دسترسی و تأمین دارو هم دچار چالش شد. ضمن‌اینکه بخش عمده‌ای از منابع نظام سلامت نیز برای کرونا هزینه شد. استوار یادآور شد: ازسوی‌دیگر خانه‌نشینی مردم و درنتیجه کم‌تحرکی افراد که از جمله عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر است و قبل از کرونا نیز معضل بزرگی بود در دوران کرونا تشدید شد. بیش از نیمی از مردم در کشور ما دچار کم‌تحرکی هستند. هم‌زمان با افزایش کم‌تحرکی میزان دریافت کالری و درنتیجه چاقی افزایش پیدا کرد که این‌موضوع در آینده منجر به افزایش برخی از بیماری‌های غیرواگیر می‌شود. وی یادآور شد: افرادی هم که بیماری‌های غیرواگیر داشتند به‌شکل شدیدتری به بیماری کرونا مبتلا شدند و میزان بستری در آی‌سی‌یو و مرگ‌ومیر کرونا در افراد دارای بیماری‌های قلبی، عروقی، دیابت و چاقی بیشتر بود، به‌طورمثال احتمال اینکه یک فرد دیابتی به‌دلیل کووید بستری شود و به آی‌سی‌یو برود بسیاربیشتر از سایر افراد بود. موضوع دیگر هم کووید طولانی و مزمن است که با عوارضی همچون بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت و… خود را نشان می‌دهد. رئیس پیشین مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درادامه بااشاره‌به افزایش شهرنشینی طی ۵۰سال‌اخیر در کشور اظهار کرد: تا پیش از ۵۰سال‌قبل بیش از نیمی از جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کردند که کار آن‌ها کشاورزی و دام‌پروری بود و این مشاغل مستلزم تحرک زیاد بوده است، هم‌زمان با این تحرک افراد مقدار کالری کمتری دریافت می‌کردند. با وجود آن سبک زندگی اکنون به جایی رسیده‌ایم که ۷۵درصد جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند. این تغییرات دموگرافیک، تغییرات دیگری به‌دنبال خود داشته که از جمله آن شهرنشینی بوده که مشخصه این‌سبک زندگی، کم‌تحرکی و دریافت زیاد کالری‌ست، هم‌زمان ترافیک، آلودگی صوتی، آلودگی هوا و ... نیز در سبک زندگی شهری وجود دارد. وی بیان کرد: ترکیب کم‌تحرکی و پرخوری از جمله عوامل خطر است. علاوه‌براین غذای نامناسب هم می‌خوریم، مصرف میوه و سبزی و فیبر در غذا کم بوده و مصرف قند، شیرینی و چربی اشباع‌شده در آن زیاد است. این‌موضوع موجب شده تا انواع و اقسام بیماری‌های غیرواگیر شیوع پیدا کند به‌گونه‌ای‌که از ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ شیوع دیابت از ۱۱درصد در جمعیت به ۱۴درصد در جمعیت رسیده که معنایش افزایش ۳۰درصدی شیوع دیابت است. این‌درحالی‌ست‌که چهاردرصد مرگ‌ومیرها در ایران که حدود ۱۶هزارنفر در سال می‌شود به‌دلیل ابتلابه‌دیابت است. استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران ادامه داد: هدف سازمان جهانی بهداشت و سند ملی پیشگیری از بیماری‌های واگیر این‌بوده‌که شیوع دیابت و چاقی را در کشورهای مختلف ثابت نگه دارد. این‌درحالی‌ست‌که کشورها نه‌تنها به ثابت‌نگه‌داشتن این‌عدد نرسیده‌اند بلکه شیوع دیابت ۳۰درصد افزایش یافته است. متأسفانه در وضعیتی هستیم که اگر کار جدی برای این‌موضوع انجام نشود، این‌روند افزایش تداوم پیدا خواهد کرد. دیابت بیماری‌ست که هزینه‌های بسیارزیادی دارد که اگر به آن رسیدگی نشود، منجر به بیماری‌های قلبی، نارسایی کلیوی، مشکلات بینایی، مشکلات عصبی، زخم دیابتی و قطع عضو می‌شود. درواقع دیابت درصورت کنترل‌نشدن کم‌کم موجب درگیرشدن تمام اندام‌های بدن می‌شود. وی بابیان‌اینکه ازلحاظ شناسایی بیماران دیابتی موقعیت ایران بهتر از متوسط جهانی‌ست، گفت: از هر چهار نمونه دیابتی سه‌نفر یا درواقع ۷۵درصد افراد از بیماری خود آگاهی دارند. درمورد فشارخون اما این‌گونه نیست دراین‌نوع بیماری باتوجه‌به‌اینکه علامتی وجود ندارد، حدود ۵۰درصد افراد نسبت به بیماری خود آگاه نیستند. رئیس پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی تهران یادآور شد: علی‌رغم‌اینکه حدود ۷۵درصد افراد دیابتی نسبت به بیماری خود آگاهی دارند، بااین‌حال تنها ۶۵درصد این‌افراد درمان مناسب را دریافت می‌کنند. نکته مهم اینکه این درمان هم دربرخی‌مواقع مؤثر نیست و تنها درمان ۳۰درصد از بیماران منجر به کنترل دیابت می‌شود. وی افزود: تقریباً ۹۰درصد جمعیت دیابتی کشور دارای دیابت نوع دوم است و ۱۰درصد دارای دیابت نوع یک و یا دیابت بارداری هستند. دیابت بارداری عمدتاً یک وضعیت موقت بوده و افراد پس از زایمان و دوران بارداری دیگر دیابت ندارند بااین‌حال ممکن است در برخی افراد این‌نوع دیابت نیز ادامه پیدا کند. استوار بابیان‌اینکه مزیتی که بیماران دیابتی دارند این‌است‌که به‌راحتی در خانه می‌توانند، قند خون خود را با دستگاه‌های تست قند خون تشخیص داده و از خود مراقبت کنند. این‌موضوع در مراقبت دیابت اهمیت زیادی دارد. لازم است به یک‌شکلی هزینه‌های این‌دستگاه‌ها و نوارهای آن به‌شکلی توسط بیمه پوشش داده شود تا بیماران دچار هزینه نشوند. دراین‌سال‌ها هم هزینه‌های آن‌ها زیاد شده و هم‌اینکه نوارهای آن‌ها دچار کمبود شده‌اند. خوشبختانه بیمه‌ها درحال‌رفتن به‌این‌سمت هستند که این هزینه‌ها را به‌نوعی پوشش دهند تا حداقل نیاز بیماران پوشش داده شود. منابع بیمه‌ها محدود است و باید منابع آن، هزینه اقدامات مؤثری مانند پیگیری و کنترل دیابت شود. هزینه درمان دیابت و عوارض آن بسیارزیاد است و این هزینه را هم باید بیمه پرداخت کند. باید بیمه‌ها را قانع کرد که پیشگیری و کنترل، هزینه بسیارکمتری نسبت به درمان دارد و خوشبختانه بیمه‌ها هم تاحدزیادی قانع شده‌اند. وی بااشاره‌به کمبود انسولین‌های قلمی در دوسال‌اخیر اظهار کرد: برای این‌موضوع چالش‌هایی وجود دارد، یارانه‌ای که برای این‌موضوع وجود دارد، گاهی برعکس عمل کرده و موجب قاچاق معکوس می‌شود. کاری‌که سازمان غذا و دارو درصدد بود که انجام دهد این‌بودکه بیمارانی که نیاز به انسولین داشته ثبت‌نام کرده و خود انسولین را دراختیار بیماران قرار دهد که این‌کار خوبی‌ست، اما اینکه چه‌اندازه موفق بوده و چه چالش‌هایی وجود داشته است خود موضوع دیگر است، کمااینکه چالش‌هایی نه‌تنها دراین‌حوزه بلکه در تأمین داروهای دیابتی نیز وجود داشت. داروهایی که تجویز می‌شد هم گاه دردسترس نبود و هم هزینه آن‌ها افزایش یافت. بخشی از ۳۰درصد افرادی‌که بیماری آن‌ها با درمان تحت‌کنترل است، درصورت عدم‌دسترسی به دارو یا افزایش هزینه‌ها احتمالاً برای درمان با مشکلاتی مواجه می‌شوند و درنتیجه این درصد کاهش پیدا می‌کند. وی درمورد اطلاعات غلطی که بعضاً درمورد مصرف تریاک برای کنترل دیابت وجود دارد، نیز گفت: مطالعات مختلفی وجود دارد که مصرف مواد مخدر را برای کنترل دیابت رد می‌کنند و شواهد علمی زیادی وجود دارند که نشان می‌دهد که مصرف اپیوم و تریاک تأثیری بر کنترل دیابت ندارد. حتی اگر فرض کنیم تأثیر محدودی هم داشته باشد درمقابل عوارض بسیارزیادی دیگر هم دارد که موجب مشکلات بیشتری می‌شوند. باید واقعیت را درست تبیین کرد، افرادی‌که الکل و مواد مخدر می‌فروشند روی ناآگاهی افراد حساب باز می‌کنند تا بازار خود را داشته باشند اما باید جامعه را آگاه کرد. استوار بابیان‌اینکه وضعیت دیگری به‌نام پیش دیابت وجود دارد، گفت: قند خون در برخی افراد به‌گونه‌ای نیست که ما تعریف دیابتی را برای آن‌ها به‌کار ببریم. ما قند خون ناشتای بالای ۱۲۶ را مرحله دیابت تعریف می‌کنیم اما اگر قند خون افراد بین ۱۰۵ تا ۱۲۶ داشته باشد این‌مرحله پیش دیابت است. پیش دیابت وضعیتی‌ست که در آن فرد مستعد ابتلابه‌دیابت است اما مزیت آن این‌است‌که می‌توان با اصلاح سبک زندگی، اصلاح مصرف مواد غذایی، کاهش وزن، ترک سیگار یا مصرف الکل از ابتلابه‌دیابت جلوگیری کرد. ۳۰درصد افراد جامعه در وضعیت پیش دیابت قرار دارند که می‌تواند گروه خوبی برای مداخلات آموزشی و اطلاع‌رسانی باشد. وی درمورد توزیع جغرافیایی دیابت نیز گفت: دیابت در استان‌های شمالی و نوار مرکزی کشور تا جنوب دیابت بسیارزیاد است. درواقع پنج استان مازندران، گیلان، خوزستان، یزد و سمنان بیشترین شیوع دیابت را دارند. در استان‌های نوار شرقی و منتهی‌الیه غربی مانند کرمان، خراسان، هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان غربی، شرقی، کردستان و کرمانشاه شیوع دیابت کمتر است. دلایل عمده این پراکندگی وجود شهرهای بزرگ، کم‌تحرکی، دریافت کالری و. در شمال و مرکز کشور است. استوار همچنین با اشاره روز جهانی دیابت نیز گفت: شعار امسال فدراسیون دیابت «با آموزش از آینده محافظت کنید» است. تأکید همه سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت، فدراسیون بین‌المللی و وزارت بهداشت ایران تأکید بر آموزش به‌عنوان کم‌هزینه‌ترین و اثربخش‌ترین مداخلات برای کاهش دیابت است. درواقع آموزش در چند سطح وجود دارد. نخست آموزش مردم برای مراقبت و پیشگیری از ابتلا ازطریق اصلاح سبک زندگی‌ست. دوم آموزش بیمار برای خودمراقبتی برابر کنترل بیماری مقابل عوارض بیماری‌ست که این‌موضوع ازطریق اصلاح سبک زندگی، پیگیری درمان و ... است. آموزش خانواده بیمار دیابتی نیز بخش دیگری از این آموزش‌هاست، خانواده می‌توانند نحوه مراقبت از فرد دیابتی و کمک‌کردن به او در مراقبت از خود و پیگیری درمان است. سطح آموزش آگاهی به مسئولین و سیاست‌گذاران و ایجاد حساسیت در آن‌ها برای‌اینکه منابع کافی را برای برنامه‌های کنترل دیابت در هر دو سطح پیشگیری و درمان اختصاص دهند./ ایلنا